نقش چشمگير فعاليت‌ هاي انساني در افزايش آتش سوزي جنگل ها

يك مطالعه‌ي جديد نشان مي‌دهد كه تغييرات اقليمي ناشي از فعاليت‌هاي انساني، باعث شده تا وسعت آتش‌سوزي‌هاي رخ داده در غرب آمريكا در ۳۰ سال گذشته به ميزان دو برابر افزايش پيدا كند. طبق اين مطالعه، از سال ۱۹۸۴ افزايش دما و خشكي حاصل از آن باعث شده ‌است تا مساحتي به مقدار ۲۵۰۰۰ كيلومتر مربع به مناطقي كه دچار آتش‌سوزي مي‌شوند اضافه شود. اين رقم با مجموع مساحت‌هاي دو ايالت ماساچوست (Massachusetts) و كِنتيكِت (Connecticut) برابري مي‌كند.

نويسندگان اين تحقيق هشدار مي‌دهند كه اگر روند فعلي گرمايش زمين ادامه يابد، ميزان آتش‌سوزي‌ها به صورت تصاعدي افزايش خواهد يافت. اين تحقيق در ژورنال انتشارات آكادمي ملي علوم (Proceedings of the National Academy of Sciences) چاپ شده‌است. يكي از نويسندگان اين تحقيق، پارك ويليامز (Park Williams) از دانشگاه كلمبيا و متخصص در زمينه‌ي اقليم‌شناسي زيستي، در اين باره مي‌گويد:

اينكه ما براي پيش‌گيري و مهار آتش‌سوزي‌ها چقدر تلاش و هزينه كنيم اهميتي ندارد، چون سال به سال تعداد و وسعت آنها بيشتر مي‌شود و دليلش هم روشن است؛ زيرا آب و هوا سريعا در حال تغيير است. ما بايد هر چه سريع‌تر خودمان را براي آتش‌سوزي‌هاي گسترده آماده كنيم. آتش‌سوزي‌هايي كه تا به حال هيچ نسلي از بشر با آن روبرو نشده ‌است.

افزايش سريع آتش‌سوزي در جنگل‌هاي غربي آمريكا از دهه‌ي ۱۹۸۰ شروع شد و از آن موقع تا كنون، هر ساله وسعت، تعداد و همچنين مدت فصل آتش‌سوزي‌ بيشتر مي‌شود. حالا بيشتر محققان و مقامات رسمي، تغييرات اقليمي ناشي از فعاليت‌هاي انساني را دليل اين افزايش مي‌دانند. اين مطالعه‌ي جديد شايد اولين تحقيقي باشد كه افزايش آتش‌سوزي‌ها را به صورت عددي ارائه داده ‌است. نويسنده‌ي اصلي مقاله، جان اباتزاوقلو (John Abatzoglou)، پروفسور جغرافيا از دانشگاه ايداهو (Idaho) در اين باره مي‌گويد:

افراد زيادي را مي‌بينيم كه در مورد تغييرات اقليمي و آتش‌سوزي حرف‌ مي‌زنند. براي مثال سال گذشته رييس سازمان  آتش‌نشاني و فرماندار كاليفرنيا در اظهار انديشه متخصصيني عجيب گفتند كه اين آتش‌سوزي‌ها براي ايالت ما عادي شده است. حالا ما براي اينكه جديت اين مسئله را به مسئولان نشان دهيم بايد آن را به صورت عددي بيان كنيم.

گرمايش باعث خشك شدن زمين مي‌شود و به شروع آتش‌سوزي كمك مي‌كند. هواي گرم‌تر، رطوبت بيشتري را نگه مي‌دارد، بنابرين با افزايش دماي هوا رطوبت از گياهان و خاك وارد هوا مي‌شود و باعث از بين رفتن آنها مي‌شود. دماي ميانگين در جنگل‌هاي غرب آمريكا در ۴۰ سال گذشته تا ۲.۵ درجه فارنهايت (تقريبا ۱.۵ درجه) بيشتر شده و انتظار مي‌رود كه اين روند ادامه يابد. نتيجه‌ي خشك شدن زمين‌ها، شروع آتش‌سوزي است. سال گذشته آقاي ويليامز مقاله‌اي را منتشر كرد. وي در اين مقاله به توضيح اين پرسش اساسي پرداخته بود كه رطوبت زمين به چه شكلي مي‌تواند باعث وخيم‌تر شدن  خشك‌سالي‌هاي ايالت كاليفرنيا شود.

البته دليل افزايش آتش‌سوزي‌ها فقط گرم شدن هوا نيست. بلكه محققان بر اين باورند كه فاكتورهاي ديگري هم در اين امر دخيل هستند. يكي از آنها نوسانات آب‌ و هوايي بلندمدت در اقيانوس آرام است كه باعث شده تا توفان‌هاي كمتري به سمت غرب آمريكا حركت كند. عامل ديگر نيز خود عمليات مهار آتش است. محققان مي‌گويند وقتي آتش‌نشانان جلوي پيش‌روي آتش به مناطق مجاور را مي‌گيرند، آن مناطق خشك‌تر از قبل مي‌شوند و بعدا مي‌توانند باعث شروع آتش‌سوزي‌هاي شديدتر و گسترده‌تري شوند. بايد گفت هزينه‌ي مبارزه با آتش‌سوزي‌ها به طور سرسام‌آوري افرايش پيدا كرده‌است. در سال گذشته دولت فدرال به تنهايي بودجه‌ي ۲.۱ ميليارد دلاري براي اين كار تخصيص داد. آقاي اباتزاوقلو در اين باره مي‌گويد:

اين بودجه‌ها براي سركوب آتش‌سوزي‌ها بسيار موثر بودند، اما اشكال اينجاست كه از اين به بعد چنين نخواهد بود.

نويسندگان تحقيق اخير براي مطالعه تبعات گرمايش هوا از هشت سيستم مختلف اندازه‌گيري خشكي جنگل‌ها استفاده كردند. معيار شدت خشكسالي پالمر (Palmer Drought Severity Index)، معيار خطر آتش‌سوزي مك‌آرتور ( MacArthur Forest Fire Danger Index) و سيستم كانادايي رتبه‌بندي خطر آتش‌سوزي (Canadian Forest Fire Danger Rating System) نيز از سيستم‌هاي به كار گرفته شده در روند پژوهش بودند. سپس اطلاعات اين معيارها با مدل‌هاي آتش‌سوزي و تغييرات اقليمي در ابعاد بزرگ، مقايسه شدند. اطلاعات به دست آمده نشان داد كه ۵۵ درصد خشكي هوايي كه مي‌تواند منجر به آتش‌سوزي شود، ناشي از تغييرات اقليمي حاصل از فعاليت‌هاي انساني است. محققان مي‌گويند كه نقش تغييرات اقليمي در خشكي هوا از سال ۲۰۰۰ افزايش داشته است و همين روند ادامه خواهد يافت.

ويليامز و اباتزاوقلو مي‌گويند، فاكتورهايي كه خودشان ناشي از گرمايش زمين هستند را در اين تحقيق مطالعه نكرده‌اند. اين فاكتورها شامل ميليون‌ها درختي است كه در سال‌هاي اخير توسط سوسك‌ها از بين رفته‌اند. رابطه‌ي سوسك‌ها و تغييرات اقليمي به اين شكل است كه سوسك‌ها، هواي گرم را ترجيح مي‌دهند. گرمي هوا همچنين باعث ذوب زودتر از موعد برف‌هاي زمستان مي‌شود و به تبع آن رطوبت خاك در فصل بهار كم مي‌شود و اين امر نيز يكي ديگر از فاكتورهاي موثر است. البته گفتني است كه مطالعه‌ي فوق شامل علف‌زارها نبوده است. ميزان وقوع آتش‌سوزي‌ها در علف‌زارها بالاست اما آقاي اباتزاوقلو مي‌گويد:

تاكنون دليل محكمي مبني بر وجود ارتباط بين تغييرات اقليمي و آتش‌سوز‌هاي علف‌زارها پيدا نشده است. در عوض گفته مي‌شود كه رشد سريع علف‌هاي هرز اصلي‌ترين علت آن است.

مايك فلانگيان (Mike Flannigan)، محقق در زمينه آتش‌سوزي از دانشگاه آلبرتا (Alberta) بر اين عقيده است كه  مطالعات قبلي به مطالعه اثرات تغييرات اقليمي در مناطقي از كانادا پرداخته بودند ولي هيچ تحقيقي بر روي آمريكا در اين ابعاد وجود نداشته است. او مي‌گويد:

اين تحقيق عالي است، چون توانسته اثرات ايجاد شده را به صورت عددي بيان كند؛ آن هم در ابعاد كشوري.

آتش‌سوزي منابع طبيعي در سراسر جهان در حال افزايش است. چندي پيش آتش‌سوزي گسترده‌اي در مناطق شمالي شهر فورت مك‌فوري (Fort McMurray) و همچنين آلبرتا اتفاق افتاد. آتش‌سوزي‌ به اين مناطق محدود نشده‌ بلكه اكنون به مناطق تندرا (دشت‌هاي بي‌درخت) نيز سرايت ‌يافته ‌است. شايد بتوان گفت براي هزاران سال كسي در تندراها آتش نديده بود.

انتظار نمي‌رود كه در همه‌ي مناطق آتش‌سوزي‌ها بيشتر شود. آقاي جرمي ليتل (Jeremy Littell) بوم‌شناس كه با سازمان تحقيقات جغرافيايي ايالات متحده همكاري مي‌كند، در اين مورد مي‌گويد: 

افزايش آتش‌سوزي‌ها در مناطق مختلف با پيش‌بيني‌ها مطابقت دارد. اما در بسياري از مناطق جنگلي، ارتباط بين تغييرات اقليمي و وقوع آتش‌سوزي‌ها خيلي واضح نيست.

تا كنون، آتش‌سوزي‌هاي بزرگي در تابستان وجود داشته است، اما نه به اندازه‌ي سال قبل. امسال حدود ۱۵ هزار كيلومتر ‌مربع از جنگل‌هاي آمريكا و عمدتا جنگل‌هاي غربي، بر اثر آتش‌سوزي از بين رفته‌اند، از ايالت واشنگتن گرفته تا داكوتا و تگزاس. بعضي از دانشمندان مي‌گويند كه ممكن است  آتش‌سوزي‌هاي بيشتري بين ماه‌هاي سپتامبر و دسامبر در بعضي از مناطق به وجود آيد. دليل آن‌ هم اينست كه بادهاي صحرايي در مناطقي شروع به وزش مي‌كنند كه به مدت شش ماه كاملا خشك شده‌اند.

اثرات اين آتش‌سوزي‌ها تنها از بين رفتن درختان و مراتع نيست بلكه گاز توليد شده در پي آتش‌سوزي‌ها بر روي سلامت انسان تاثير طولاني‌مدت دارد. تخمين زده مي‌شود كه سالانه ۳۴۰ هزار نفر در سراسر دنيا، به خصوص در آفريقا و جنوب ‌شرقي آسيا به دليل آلودگي‌هاي ناشي از آتش‌سوزي‌هاي منابع طبيعي جان خود را از دست مي‌دهند. كربن ‌دي‌اكسيدي كه وارد هوا مي‌شود باعث تشديد اثرات گلخانه‌اي مي‌شود و گرمي و خشكي زمين را بيشتر مي‌كند. دوده‌هاي ناشي از آتش‌سوزي نيز بعدا روي برف و يخ مي‌نشيند و باعث جذب بيشتر گرما و ذوب سريع‌تر آنها مي‌شود.

بسياري از دانشمنداني كه بر روي اين موضوع تحقيق مي‌كنند بر اين عقيده هستند كه افزايش آتش‌سوزي جنگل‌هاي غربي آمريكا براي سال‌هاي متمادي ادامه خواهد يافت. آقاي ويليامز و بسياري از افراد ديگر باور دارند كه اين آتش‌سوزي‌ها تا جايي افزايش خواهد يافت كه زمين‌هاي مستعد آتش‌سوزي ديگر پيوسته نخواهند بود، بلكه بصورت تكه‌تكه در‌خواهند آمد و در آن صورت است كه پيشروي آتش متوقف مي‌شود. اما آقاي ويليامز درباره‌ي چنين برداشتي مي‌گويد:

هيچ نشانه‌اي وجود ندارد كه حاكي از رسيدن به آن مرحله باشد. من انتظار دارم كه روند افزايش تصاعدي دفعات آتش‌سوزي حداقل براي چند دهه آينده ادامه يابد. كار عاقلانه اين است كه از سر راه آتش كنار برويم. كساني كه در مناطق جنگلي زندگي مي‌كنند و تنها يك جاده براي دسترسي  به ساير مناطق دارند، قطعا بايد نگران اين موضوع باشند.