زهره و تمدن مايا: محاسبه حركات ونوس در هزار سال پيش

كد درسدن (Dresden Codex)، قديمي‌ترين جزوه رايگان آمريكايي شناخته شده است. تحليلي جديد از اين متن باستاني مايايي نشان مي‌دهد كه دانشمندي از اوايل  دوره‌ي مايا احتمالا بيش از هزار سال پيش، كشفي بزرگ كرده است.

بر اساس اين مطالعات جديد، اطلاعات نجومي نوشته‌شده در بخشي از متن، موسوم به جدول ونوس، آن‌گونه كه تصور مي‌شد، فقط بر مبناي طالع‌بيني نيست؛ بلكه شكلي پيشگامانه از ثبت اطلاعات علمي است كه تأثيري شگرف بر جامعه‌ي مايا داشته است.

جراردو آلدانا، انسان‌شناس از دانشگاه كاليفرنيا، مي‌گويد: «باارزش‌ترين قسمت اين مطالعه، اين است كه به كار يك فرد مايايي مي‌نگريم و مي‌توانيم او را دانشمند بناميم: يك ستاره‌شناس. اين شخص كه رويدادها را از يك شهر و دوره‌ي خاصي از زمان مشاهده مي‌كرده است، با خلاقيت خود، اين ابداع رياضي را پديد آورده است».

آلدانا، جدول ونوس را با استفاده از هيروگليف‌خواني، باستان‌شناسي و نجوم مطالعه كرده است. مطالعه‌ي او نشان مي‌دهد كه با تصحيح باستاني رياضيات مربوط به حركات زهره، مي‌توان دريافت كه اين ثبت، از شهر چيچن ايتزا (Chich'en Itza) در دوره‌ي كلاسيك ترمينال، سال‌هاي ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ پس از ميلاد مسيح صورت گرفته است.

پژوهشگران مدت‌ها است كه اين «ظرافت رياضياتي» را مي‌شناسند، اما فكر مي‌كردند چيزي جز يك ابجد عجيب نيست؛ ولي در واقع اين اعداد تصحيح چرخه‌ي نامنظم زهره هستند كه ۵۸۳.۹۲ روز به طول مي‌انجامد و مانند تقويم گرگوري با در انديشه متخصصين گرفتن سال‌هاي كبيسه است.

آلدانا توضيح مي‌دهد: «اين بدين معنا است كه اگر از تقويمي كه از روزها به‌عنوان واحد خود استفاده مي‌كند (استفاده از زهره بدون اعمال تصحيح)، خطايي رخ خواهد داد.»

بر اساس تحليل آلدانا از جدول زهره، فعل كليدي در متن، «k’al» است كه معني آن از آنچه پژوهشگران پيش از اين معنا كرده بودند، متفاوت است. او مي‌گويد معناي اين فعل بايد «قرار گرفتن» باشد كه مفهوم كيهاني جديدي در متن مي‌يابد و به دريافت مفهوم علمي جديدي از متن كمك مي‌كند.

آلدانا توضيح مي‌دهد: «منظور من اين است كه بياييد گامي به عقب برداريم و فرضيه‌اي متفاوت ايجاد كنيم. بياييد در انديشه متخصصين بگيريم كه آن‌ها سوابق تاريخي داشتند و سوابق تاريخيِ رويدادهاي نجومي را نگه مي‌داشتند و درست مانند يونانيان، مصريان و ديگران، آن‌ها را به كار مي‌گرفتند».

او اضافه مي‌كند: «اين كاري است كه آن‌ها مي‌كردند. آن‌ها اين اطلاعات را در دوره‌هاي طولاني از زمان ثبت مي‌كردند و سپس الگوي آن‌ها را مي‌يافتند. تاريخ ستاره‌شناسي غرب كاملا بر اساس اين فرض بنا شده است».

آلدانا براي آزمايش اين فرضيه؛ يكي ديگر از سايت‌هاي باستان‌شناسي مايا، كپن (Copán) در هندوراس را مطالعه كرد. اطلاعات ثبت‌شده از زهره در اين ايالت خودمختار سابق، با اطلاعات جدول ونوس تطابق دارد و اين ايده را كه مشاهدات حركت سيارات فرمي از ثبت تاريخي و علمي بوده است، قوت مي‌بخشد. آلدانا فكر مي‌كند احتمالا اين مشاهدات فقط به‌منظور نگه‌داري سوابق نجومي نبوده‌، بلكه پايه‌اي براي فعاليت‌هاي تقويمي نيز بوده‌اند.

او مي‌گويد: «آن‌ها فقط زمان ظهور زهره را ثبت نمي‌كردند، بلكه از آن براي تشريفات مذهبي خود استفاده مي‌كردند. آن‌ها فعاليت‌هاي مذهبي داشتند؛ فعاليت‌هايي كه در آن‌ها، كل شهر بايد در كنار هم جمع مي‌شد. آن‌ها بايد رويدادهاي مشخصي را بر اساس مشاهده‌ي ونوس انجام مي‌دادند».

اگر تفسير جديد جدول ونوس درست باشد؛ در اين صورت ثبت‌هاي اوليه‌ي ماياها، تنها اعمالي عددي بر اساس محاسبات رياضي نبوده‌، بلكه دستاورد علمي بزرگ‌تري بر اساس مشاهدات گسترده نيز بوده است.

آلدانا اضافه مي‌كند: «به همين دليل است كه اين پروژه را «كشف كشفيات» مي‌نامم؛ زيرا اين فقط كشف آن‌ها نيست. ما چشمانمان را بسته بوديم و كشف علمي واقعي آن‌ها را كه توسط مردم مايا در شهري مايايي صورت گرفته بود، نمي‌ديديم».

اين يافته‌ها در ژورنال Journal of Astronomy in Culture گزارش شده است.