كشف يك باكتري ناشناخته در شبيه‌ترين نقطه زمين به مريخ
قمرهاي تاريك و يخي اروپا و انسلادوس مي‌توانند سكونت‌گاه‌هاي احتمالي ما در آينده باشند. در اين حين، چشم‌انداز بي‌آب و پر از گردوغبار سياره‌ي مريخ درست در نقطه‌ي مقابل قرار دارد. اما دانشمندان در روي زمين به شواهدي دست يافته‌اند كه مي‌تواند كورسوي اميدي در مورد وجود حيات در يك صحراي خشك به دست دهد.
بيابان آتاكاما در شيلي، خشك‌ترين بيابان و شبيه‌ترين نقطه‌ي زمين به مريخ است كه ميزان بارش باران در آنجا در يك دوره‌ي پنجاه‌ساله به پنج ميلي‌متر هم نمي‌رسد. اكنون يك سطح‌نورد آزمايشي به نام زوئي توانسته است انواع عجيبي از باكتري‌ها را از خاك اين بيابان استخراج كند، باكتري‌هايي كه بعضي از آن‌ها تاكنون ناشناخته بودند و مشخصه‌هاي تطبيقي بياباني براي شرايطي شبيه شرايط مريخ را دارند.
استفان پوينتينگ، زيست‌شناس دانشگاه Yale-NUS در سنگاپور در بيانيه‌ي اين تحقيق گفته است:
ما نشان داده‌ايم كه يك سطح‌نورد روباتيك مي‌تواند خاك زيرسطحي موجود در شبيه‌ترين بيابان زمين به مريخ را استخراج كند. اين موضوع واجد اهميت است چرا كه بيشتر دانشمندان معتقدند در صورت وجود حيات در مريخ، اين حيات بايد در زيرسطح مريخ وجود داشته باشد تا از شرايط دشوار سطح سياره مانند وجود تشعشعات زياد، دماهاي پايين و كمبود آب كه وجود حيات را با دشواري رو‌به‌رو مي‌كنند، در امان باشد.
ما مي‌دانيم كه زماني در گذشته در سطح مريخ آب جاري وجود داشته است. اما اين سياره امروزه بسيار خشك است و تنها آب به‌صورت يخ‌زده در برخي مناطق آن مشاهده شده، بااين‌حال ممكن است در زير اين سطح يخ‌زده آب مايع وجود داشته باشد. اگر اين‌چنين باشد، احتمال وجود حيات در سياره‌ي سرخ بيشتر خواهد بود. اما تحقيقات انجام‌شده در بيابان آتاكاما به وجود احتمالات ديگري نيز اشاره مي‌كنند.
بيابان آتاكاما به‌حدي خشك است كه ممكن است براي ده‌ها سال يا حتي يك قرن در آنجا باران نبارد و از اين جهت شرايط براي وجود حيات در اين بيابان بسيار دشوار است. اما سطح‌نورد زوئي پس از استخراج نمونه‌اي از عمق ۸۰ سانتي‌متري اين منطقه موفق شد نوعي از ميكروب‌هاي زيرسطحي را پيدا كند. هرچه كه باشد، زندگي هميشه راهي پيدا مي‌كند.
پوينتينگ در اين مورد مي‌گويد: «ما دريافتيم كه با افزايش عمق، جامعه‌ي باكتريايي موجود در خاك بيشتر و بيشتر تحت تسلط باكتريايي‌هايي كه مناسب رشد در خاك‌هاي به‌شدت نمكي و قليايي هستند قرار مي‌گيرند. اما در عمق ۸۰ سانتي‌متري اين باكتري‌ها جاي خود را به گروه خاصي از باكتري دادند، باكتري‌هايي كه با متابوليزه كردن متان به حيات خود ادامه مي‌دهند».
اين موضوع بسيار هيجان‌انگيز است چرا كه به ما نشان مي‌دهد در زير سطح بيابان آتاكاما ميكروب‌هاي مخصوصي وجود دارند كه مي‌توانند در خاك‌هاي نمك‌دار و قليايي، شبيه خاك مريخ دوام بياورند. همچنين اندازه‌گيري‌هايي كه اخيرا در مورد انتشار گاز متان از سطح مريخ انجام گرفته است پيشنهاد مي‌كند باكتري‌هايي كه متان را متابوليزه مي‌كنند، مي‌توانند در آنجا وجود داشته باشند.
اما اشكالي وجود دارد. تيم تحقيقاتي بيش از ۹۰ نمونه‌ي رسوب توسط ربات و همچنين به‌صورت دستي از بيابان آتاكاما استخراج كردند. آن‌ها دريافتند كه وجود اين باكتري‌ها در خاك زيرسطحي بيابان كاملا گسسته است به اين معني كه نواحي داراي ميكروب‌ها از هم جدا و در فاصله‌ي نسبتا دور قرار داشتند. همچنين شرايط آن نواحي از خاك كه داراي باكتري نبودند، از لحاظ همراهي از حيات باكتريايي بيش از ساير مناطق نامناسب‌تر بوده است.
تحليل نمونه رسوب‌هاي به‌دست‌آمده از آتاكاما نشان داده است كه اين نوع حيات در آنجا از زمان‌هاي دور، زماني‌كه آب فراوان بود، وجود داشته است اما بااين‌حال بعد از تغيير شرايط آب‌و‌هوايي و عدم دريافت منابع آبي، حيات در اين بيابان به راه خود ادامه داده است.
خاك مريخ در بسياري از مناطق شبيه خاك بيابان آتاكاما است، ازاين‌رو تيم تحقيقاتي اميدوار است در برخي از مناطق مريخ، جايي در دل خاك آن حيات باكتريايي وجود داشته باشد، هر چند كم و به دور از هم.
پوينتينگ مي‌گويد:
حيات باكتريايي گسسته نشانگر محيط‌زيست بسيار پرتنش است و در مورد خاك بيابان آتاكاما مي‌تواند گفت كه حيات واقعا در لبه‌ي مرز نابودي قرار گرفته است. از آنجايي كه شرايط در سطح مريخ حتي شديد‌تر از آتاكاما است، ما تصور مي‌كنيم كه اين ماهيت گسستگي يكي از ويژگي‌هاي بارز حيات باكتريايي احتمالي در مريخ باشد.
اما نكته‌ي جالب‌تر، وجود باكتري‌هايي است كه متابوليسم آن‌ها بر پايه‌ي متان است. اين گروه از باكتري‌ها در عمق قابل‌توجي از خاك توانايي استفاده از ماده‌اي كه در مريخ به وفور يافت مي‌شود را در خود توسعه داده‌اند.
البته ناگفته پيداست كه پيدا كردن زندگي باكتريايي در مريخ، در صورتي كه واقعا وجود داشته باشد، يك چالش دشوار است اما اين تحقيق نشان مي‌دهد كه وجود اين نوع از حيات در مريخ اصلا غيرممكن نيست.
گام بعدي محققان اين است كه با سطح‌نورد زوئي حفاري‌هاي عميق‌تري انجام دهند. مريخ‌نوردهايي كه هم‌اكنون مشغول مأموريت هستند توانايي استخراح نمونه‌ها از عمق ۲ متري را دارند. ازاين‌رو محققان اميدوارند با سطح‌نورد آزمايشي خود به همين عمق دست يابند. آن‌ها همچنين در حال توسعه‌ي ايده‌هايي در مورد محل انجام مأموريت واقعي زوئي در مريخ هستند.
پوينتينگ در اين مورد مي‌گويد:
ترجيح شخصي من، رسوبات رودخانه‌اي به‌جامانده از رودهاي باستاني مريخ يا ماسه‌سنگ‌ها است. پيش از اين نشان داده شده است كه هر كدام از اين دو سطح‌ها مي‌توانند از حيات همراهي كنند و مهم‌تر از آن از ردپاهاي زيستي به‌جامانده از حيات ميكروارگانيسم‌ها تا مدت‌ها بعد از انقراض محافظت كنند.
هم انديشي ها