سلامت گردشگران فضايي چگونه تضمين خواهد شد؟

سال‌ها است كه فضانوردان براي رفتن به فضا بايد از شرايط جسمي و روحي ويژه‌اي برخوردار باشند؛ اما سرمايه‌داري در‌حال‌تغيير اين مسير است. به‌زودي، افراد ثروتمند مي‌توانند به فضا بروند و با تغيير تعريف‌ها، پيش‌شرط‌هاي سلامتي و اقدامات پزشكي هم‌ تغيير خواهند كرد. هنوزهم نياز به روشي مناسب براي ارزيابي سلامت انسان و تقويت آن احساس مي‌شود؛ اما متخصصان كنترل كمي روي افراد دارند.

گروهي از متخصصان پزشكي فضايي در مقاله‌‌اي تازه، بعضي از ابعاد مهم و مراقبت‌هاي پزشكي در سفرهاي فضايي را بازنگري كردند. جان استپانك، فيزيك‌دان و متخصص پزشكي فضايي در كلينيك مايو و مؤلف ارشد اين مقاله مي‌گويد:

در طول تاريخ، پزشكان فضايي فقط وظيفه‌ي درمان و گزينش مجموعه‌ي محدودي از فضانوردان را برعهده داشته‌اند. افرادي كه از سلامت و تناسب‌اندام مناسبي برخوردار هستند، استرس كمي دارند و به‌طوركلي به بيماري خاصي مبتلا نيستند.

بااين‌حال، وقتي مباحثه گردشگري فضايي مطرح مي‌شود، ضمانتي براي هيچ‌كدام از اولويت‌هاي پزشكي وجود ندارد. به‌طوركلي، ثروت هسته‌ي اصلي گردشگري فضايي است كه اجازه مي‌دهد شخصي بدون نياز به يادگيري و نظارت‌هاي مستمر و محدوديت به برنامه‌هاي فضايي دولتي، به فضانورد تبديل شود.

فضاپيماي زيرمداري ويرجين گلكتيك ۲۲فوريه‌ي۲۰۱۹ دومين‌بار به فضا پرتاب شد.

ناسا افراد مبتلا به بيماري‌هاي فيزيكي يا روحي را مناسب سفرهاي فضايي نمي‌داند. ريچارد اسكورينگ، جراح مركز فضايي جانسون ناسا در تگزاس مي‌گويد:

مسئله‌اي كه استپانك به آن اشاره مي‌كند و البته من هم آن را تأييد مي‌كنم، آسيب‌شناسي فضانورد در ناسا است و اين اقدامات پيشگيرانه، پيچيدگي فرايندهاي پزشكي در طول سفرهاي فضايي را كاهش مي‌دهند.

فضانورداني كه براي مأموريت‌هاي فضايي انتخاب مي‌كنيم، بهترين و متناسب‌ترين بدن‌ها را دارند؛ اما در گردشگري فضايي، تمام افراد بي‌نقص نيستند. ما معمولا شرايطي براي فضانوردان بي‌نقص در انديشه متخصصين مي‌گيريم و براساس آن‌ها، فضانورد استخدام مي‌كنيم.

تيم پيك، فضانورد بريتانيايي، در ايستگاه فضايي آزمايش بينايي خود را انجام مي‌دهد. سلامت چشم يكي از معيارهاي مهم براي تأييد صلاحيت فضانوردان در مأموريت‌هاي فضايي است.

تاكنون چه افرادي به فضا رفته‌اند؟

تاكنون، تقريبا ۶۰۰ نفر به سفرهاي فضايي رفته‌اند؛ اما تنها هفت نفر از آن‌ها مشترياني بوده‌اند كه براي چنين سفري پول پرداخت كرده‌اند. هزاران نفر هم در پروازهاي سهموي به‌صورت مختصر شرايط جاذبه‌ي صفر را تجربه‌ كرده‌اند. امروزه، شركت‌هاي متعددي از اسپيس‌ايكس و ويرجين گلكتيك و بلو ارجين مشغول‌ برنامه‌ريزي براي توسعه‌ي گردشگري فضايي هستند.

به‌دليل افزايش اين گرايش، استپانك و همكارانش پژوهش‌هاي علمي خود را آغاز كردند و براي اين كار از خلاصه‌ي پژوهش‌هاي قبلي هم كمك گرفتند. در اين پژوهش، آن‌ها هشدارهاي پزشكي لازم براي سفرهاي فضايي را گردآوري و انواع خطر در سفر‌هاي فضايي ازجمله پروازهاي زيرمداري تا مأموريت‌هاي بلندمدت ميان‌سياره‌اي را دسته‌بندي كرده‌اند.

هنوز پرسش‌هاي بي‌پاسخ زيادي درباره‌ي پروازهاي فضايي طولاني‌مدت در جاذبه‌ي اندك و آثار آن بر بدن انسان وجود دارد. هيچ‌كدام از فضانوردان ناسا يك سال متوالي در فضا نمانده‌اند و تنها سه نفر بيش از ۲۰۰ روز در مدار مانده‌اند؛ اگرچه كريستينا كوچ هنوزهم در ايستگاه فضايي اقامت دارد.

با تمام اين‌ها، ممكن است پروازهاي معمولي گردشگري فضايي فقط چند دقيقه طول بكشند؛ بنابراين، پيامد و خطر آن‌ها براي بدن انسان كمتر است. به‌هرحال، اين فرضيه هنوز در حد تئوري است و استپانك و همكارانش به داده‌هاي بيشتري براي مطالعه صحت فرضيه‌هايشان نياز دارند. گفتني است مطالعه آن‌ها ۱۴مارس۲۰۱۹ در مجله‌ي پزشكي نيوانگلند منتشر شد.

ريچارد برانسون، مؤسس ويرجين گلكتيك، اميدوار است اولين پروژه‌ي گردشگري فضايي را در ژوئيه عملي كند.

استپانك مي‌گويد:

آنچه با شما در ميان مي‌گذارم، مقايسه است؛ زيرا داده‌هاي واقعي زماني به‌دست مي‌آيند كه گردشگران واقعا به فضا بروند. از انديشه متخصصينات من، تنها پاسخ صادقانه اين است كه اين سفر براي اغلب افراد سفري امن خواهد بود.

استپانك انواع اشكالات پرواز در سفرهاي زيرمداري را مطالعه كرده كه عبارت‌اند از: اضطراب، بيماري‌ حركت (نوعي اشكال شنوايي)، صداهاي بلند، فضاهاي كوچك و نيروي گرانش (G-force، اندازه‌گيري واحد نيرو به‌ازاي هر واحد جرم كه درنهايت مفهوم وزن را به‌وجود مي‌آورد). مؤلفان براي اين پژوهش از نتايج سه مطالعه وزارت هوانوردي فدرال هم استفاده كردند. براساس اين مطالعه، چهارپنج نفر از افراد معمولي در محدوده‌ي سني ۱۹ تا ۸۹ سال مي‌توانند نيروهاي گرانشي در سفرهاي زيرمداري را تحمل كنند.

بسياري از گردشگران هم شرايط جاذبه‌ي صفر را در پروازهاي سهموي تجربه كرده‌اند. به‌لطف شركت ZERO G، بيش از ۱۵ هزار مسافر ازجمله استيون هاوكينگ چنين شرايطي را تجربه كرده‌اند. به‌گفته‌ي ميشل پيترز، رئيس پژوهشي و يادگيريي ZERO G، شركت او از روش هواپيماهاي مسافربري تجاري تقليد مي‌كند؛ ازاين‌رو، مسافران به تأييد پزشك نياز دارند و در هر پرواز، مجموعه‌اي از خدمه با مهارت‌هاي ضروري حضور دارند. البته يك تيم پزشكي هاوكينگ را در اين سفر همراهي مي‌كرد؛ اما مسافران ديگر بايد توصيه‌نامه‌ي پزشك خود را داشته باشند كه برعهده‌ي شركت نيست.

استيون هاوكينگ فيزيك‌دان در طول پرواز سهموي ZERO-G در سال ۲۰۰۷ شرايط بي‌وزني را تجربه كرد.

گردشگري فضايي چگونه خواهد بود؟

براساس يكي از فرضيه‌هاي استپانك و همكارانش، شركت‌هاي گردشگري فضايي احتمالا براي پروازهاي چنددقيقه‌اي پزشك اختصاص نمي‌دهند؛ زيرا مدت اين پروازها حتي در شرايط اضطراري هم براي مداخله‌ي پزشكي بسيار كوتاه است. البته، اين به‌معني بي‌گدار به آب‌زدن نيست؛ بلكه مسافر‌ان بايد براي اين تجربه آماده شوند.

اريك استالمر، رئيس اتحاديه‌ي سفرهاي فضايي تجاري (گروهي متشكل از بيش از ۸۰ سازمان متمركز بر پروازهاي تجاري)، سفرهاي فضايي براي گردشگران عادي را با تجربه‌هايي مثل رفتن به كوه اورست يا شركت در دو ماراتن مقايسه مي‌كند و مي‌گويد بهتر است شركت‌كنندگان در بهترين وضعيت فيزيكي ممكن باشند.

امروزه، هيچ قانوني شركت‌هاي گردشگري‌ فضايي را به تنظيم قانون يا پيش‌شرط سلامتي براي پذيرش مسافر ملزم نمي‌كند. اين شركت‌‌ها صرفا قراردادي دراختيار مشتري قرار مي‌دهند كه در آن، مشتري خطرهاي پرواز را مي‌پذيرد. هرچند اسكورينك اشاره مي‌كند دانشمندان تمام خطرها، به‌ويژه خطرهاي مربوط‌به فضانوردان معمولي را شناسايي نكرده‌اند.

بااين‌حال، احتمالا قبل از پرواز شروط اين‌چنيني براي گردشگران گذاشته شود: آزمايش چند دستگاه مهم بدن و نمونه‌برداري از شرايط مختلف گرانشي و درك شرايط و اقدامات اضطراري. بدين‌ترتيب، گردشگران سفر فضايي بهتري را تجربه خواهند كرد؛ البته به‌عقيده‌ي اسكورينگ، در سفرهاي فضايي كوتاه‌مدت و زيرمداري احتمالا اشكالي پيش نخواهد آمد.

با افزايش تعداد گردشگران فضايي، اطمينان پزشكان از ارزيابي‌هاي خطر در پروازهاي گردشي افزايش خواهد يافت. استپانك مي‌گويد:

هرچقدر داده‌هاي بيشتري داشته باشيم، پايگاه داده و شواهد تصميم‌گيري نيز افزايش خواهد يافت. در‌حال‌حاضر، داده‌اي نداريم و اغلب داده‌ها محدود به سفرهاي فضايي مداري و ‌آزمايش‌هاي پرواز هستند.

با فرستادن افراد مختلف داراي سوابق پزشكي گوناگون به خارج از مدار زمين، همه‌چيز تغيير مي‌كند و پزشكان مي‌توانند اطلاعات زيادي درباره‌ي واكنش بدن انسان به سفرهاي فضايي به‌دست آورند. مارش كوتينو، مشاور پزشكي سابق ناسا است كه در پروازهاي ZERO G مشاركت كرده است. وي دراين‌باره مي‌گويد:

يكي از جذاب‌ترين نكات درباره‌ي اكتشافات پزشكي، اطلاعات زيادي است كه از وضعيت بيماري افراد در محيط‌هاي مختلف به‌دست مي‌آيد.

چه افرادي نبايد هرگز به فضا بروند؟

گاهي اوقات بعضي محدوديت‌هاي پرواز هرگز از بين نمي‌روند و جدا از هزينه‌هاي سرسام‌آور، برخي افراد نمي‌توانند ترس خود را از بين ببرند. وقتي مباحثه پروازهاي زيرمداري و كوتاه مطرح مي‌شود (نوع پروازي كه شركت‌هاي گردشگري فضايي در‌حال‌حاضر به‌دنبال آن هستند)، نگراني متخصص كارشناسان فضايي هم كاهش پيدا مي‌كنند.

يكي از اشكالات به‌خطرافتادن اعضاي حياتي مثل قلب و ريه‌ها و حتي ستون فقرات است. بيماري‌ها و پيش‌نيازهاي سلامتي در فضا لاخبار تخصصيا با بيماري‌ها و خطرهاي زميني يكسان نيستند. براي مثال، ديابت يا كلسترول بالا براي پروازهاي فضايي اشكال‌ساز نيستند؛ اما پرداخت پول صرفا به‌معني داشتن شرايط متناسب با سفرهاي فضايي نيست. اسكورينگ مي‌گويد:

اين پروازها براي همه مناسب نيستند. تنها داشتن پول و ثروت زياد به اين معني نيست كه مي‌توانيد از پس معيارها و محيط سفر فضايي بربياييد.

اين مسئله به‌ويژه در سفرهاي طولاني‌تر صدق مي‌كند كه به تجهيزات خاصي نياز دارد. دستگاه‌هاي پزشكي متعددي براي سفرهاي فضايي ساخته شده‌اند كه البته از نوع دستگاه‌هاي جاذبه‌ي خُرد نيستند و اندازه‌ي بسيار بزرگي دارند. براي مثال، دستگاه‌هاي تهويه ماشين‌هاي بزرگي هستند كه درصورت بروز اشكال، شرايط تنفس را آسان مي‌سازند. البته، ناسا هنوز چنين دستگاهي متناسب با سفرهاي گردشگري نساخته است.

ناسا در اواخر دهه‌ي ۱۹۵۰، ۱۱ مرد ناشنواي مادرزاد را براي آزمايش پرواز استخدام كرد. آن‌ها به‌دليل ناشنوايي در طول پرواز به بيماري حركت دچار نشدند.

آينده‌ي گردشگري فضايي

در اواخر دهه‌ي ۱۹۵۰، ناسا ۱۱ مرد ناشنواي مادرزاد را براي مجموعه‌اي از آزمايش‌هاي بيماري حركتي استخدام كرد. بيماري حركت اشكال شنوايي متداولي است كه معمولا در طول سفر با خودرو، قطار، هواپيما و به‌ويژه قايق رخ مي‌دهد. در اين بيماري، مغز با دريافت سيگنال از گوش داخلي، چشم، عضلات و مفاصل حركت را حس مي‌كند و درصورت دريافت سيگنال غيرمنطبق، بيماري حركتي رخ مي‌دهد. براي مثال، اگر در اتوبوس به صفحه‌ي تلفن‌همراه خود خيره شويد، چشم شما روي شيئي ثابت متمركز مي‌شود؛ ولي گوش داخلي حركت را حس مي‌كند.

البته، هدف ناسا از اين آزمايش پرورش فضانورد نبود؛ بلكه هدف اصلي استفاده از نتايج اين آزمايش براي پروازهاي فضايي آينده بود. از اين مثال مي‌توان در تبليغ سفرهاي فضايي براي افراد ناشنوا يا كم‌شنوا استفاده كرد و درنتيجه، درصورتي‌كه تمام مراحل به‌خوبي پيش بروند، مي‌توان گردشگري فضايي را گسترش داد. البته احتمال خراب‌كاري هم وجود دارد. شو عقيده دارد:

من از اين مي‌ترسم كه بعضي افراد سودجو سفرهاي فضايي را به‌عنوان روش درماني به افراد معلول توصيه كنند.

درمقابل، شركت‌هاي فضايي مي‌توانند روش متفاوتي اتخاذ كنند؛ مثلا مي‌توانند تمام شرايط را بپذيرند؛ اما از شرايطي دوري كنند كه به‌ضرر شركت تمام مي‌شود. در اين روش، معمولا تمايل كمتري به افراد ناتوان دارند.

گردشگري‌ فضايي معمولا با ايرلاين‌هاي تجاري مقايسه مي‌شود و شو نگران اين مسئله است. معمولا در هواپيماها و فرودگاه‌ها، مردم مي‌توانند در راهروهاي طولاني و پله‌ها و راهروهاي باريك بين صندلي‌ها راه خود را پيدا كنند؛ اما به‌گفته‌ي شو، در سفر فضايي حتي نحوه‌ي سوارشدن به فضاپيما هم اهميت دارد.

بسته به شرايط شركت‌هاي گردشگري و فضايي و امنيت و خطر آن‌ها، مردم عادي مي‌توانند از مرزهاي زمين خارج شوند. به‌عقيده‌ي اسكورينگ، هيچ‌كدام از پزشكان سفرهاي فضايي گردشي خطر‌هاي غيرمنطقي را نمي‌پذيرند. افزايش نظم به تجربه‌ي سفر بهتر كمك مي‌كند و پروازهاي فردي و برنامه‌هاي كلي بهتر است. استپانك مي‌گويد:

وقتي راكت پرتاب شد، ديگر نمي‌توانيد دست خود را بالا ببريد و بگوييد انديشه متخصصينتان تغيير كرده است. بايد تا آخر برويد.