قوي ترين تلسكوپ هاي جهان ؛ با ۱۲ تلسكوپ برتر جهان آشنا شويد

بشر از ديرباز شيفته‌ي آسمان شب و تماشاي ستارگان چشمك‌زن و نورهاي رقصان بوده است. ما مدت‌ها پيش از آنكه بدانيم تلسكوپ‌ها چگونه كار مي‌كنند، به حركت سياره‌ها خيره شديم و شروع به اندازه‌گيري موقعيت ستارگان كرديم. پيش از آنكه گاليله، اخترشناس ايتاليايي در سال ۱۶۰۹ تلسكوپ خود را به سمت آسمان بچرخاند و استفاده از اين ابزار را براي مطالعه و كشف اجرام آسماني رواج دهد، تمام مشاهدات نجومي با چشم غيرمسلح انجام مي‌شد.

با تولد ستاره‌شناسي مدرن، نگاه نزديك‌تر به اجرام آسماني امكان‌پذير شد و اخترشناسان توانستند فراتر از حركت سياره‌ها، نه‌تنها جهان‌هاي ناشناخته‌ي بيشتري را كشف كنند، بلكه سطح آن‌ها را نيز مطالعه كنند. درطول قرن بيستم، پيشرفت‌هاي بي‌سابقه در مهندسي و علاقه‌ي فزاينده‌ي بشر به اكتشاف فضا به ساخت قوي ترين و بهترين تلسكوپ هاي جهان با ابعاد غول‌پيكر در سرتاسر زمين منجر شد.

اما همان‌طور كه احتمالا مي‌دانيد تلسكوپ‌هاي زميني متخصصد محدودي دارند، زيرا صرفا مي‌توانند بخش كوچكي از طيف الكترومغناطيس را مشاهده كنند و به همين دليل است كه با پيشرفت علم موشك در نيمه‌ي دوم قرن بيستم، تلسكوپ‌هاي فضايي نيز از راه رسيدند. تلسكوپ فضايي هابل كه در زمان خود قويترين تلسكوپ فضايي جهان بود، پس از پرتاب در سال ۱۹۹۰ ديد ما از كيهان را دگرگون كرد.

تلسكوپ‌هاي قوي زميني و فضايي، به ما امكان دادند تا تشكيل سياره‌ها را در اطراف ستاره‌هاي جوان تماشا كنيم، به نخستين لحظات شكل‌گيري جهان هستي نگاه بيندازيم، سياره‌هايي را فراتر از محله خورشيدي خودمان كشف كنيم و حتي با مطالعه جو آن‌ها، به جستجوي علائم حيات فرازميني بپردازيم. با وجود اكتشافات برجسته‌ي بسيار در طول دهه‌هاي اخير، قطعا همچنان در آينده با مشاهدات و كشف‌هاي پيش‌بيني‌نشده‌ي بسياري مواجه خواهيم شد.

در دنيا انواع گوناگون تلسكوپ وجود دارد كه براي مشاهده‌ي گروه مختلفي از تابش‌هاي الكترومغناطيس مورد استفاده قرار مي‌گيرند. به‌عنوان نمونه، تلسكوپ‌هاي نوري، راديويي و پرتو ايكس همگي به‌نوبه‌ي خود براي پيشرفت علم مفيد بوده‌اند. در ادامه با اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران همراه باشيد تا با ۱۲ تلسكوپ قوي زميني و فضايي جهان آشنا شويد.

تلسكوپ كروي با ديافراگم پانصد متري يا به اختصار فست كه با اسم مستعار چشم آسمان نيز شناخته مي‌شود، با بهره‌گيري از بزرگ‌ترين ديش ساخته‌شده تاكنون قوي ترين تلسكوپ جهان محسوب مي‌شود. دانشمندان تصميم گرفتند اين تلسكوپ را در استان گوئيژو چين دور از شهرها و روستاها بسازند تا تداخل دستگاه‌هاي الكترونيكي توليدكننده‌ي امواج راديويي مانند تلفن‌هاي همراه را كاهش دهند. ساخت فست در چنين مكان دورافتاده‌اي، چالش مهندسي بزرگي بود.

تلسكوپ فست از انديشه متخصصين طراحي به تلسكوپ آرسيبو كه در سال ۲۰۲۰ تخريب شد، شباهت دارد. هردو تلسكوپ ديش بزرگي دارند كه درون زمين ساخته شده است و گيرنده‌اي متحرك به‌صورت معلق برفراز آن قرار دارد. بااين‌حال، فست نسبت به آرسيبو ديش وسيع‌تر و عميق‌تري دارد و به لطف آن مي‌تواند بخش‌هاي بيشتري از آسمان را رصد و سيگنال‌هاي ضعيف‌تري را شناسايي كند. قسمت‌هايي از ديش متحرك هستند و به فست امكان مي‌دهند تا اجرام را در فضا رديابي كند.

تلسكوپ فست امواج راديويي را از اجسام موجود در فضا جمع‌آوري مي‌كند، به‌دنبال تپ‌اخترها و انفجارهاي راديويي سريع مي‌گردد و محيط ميان‌ستاره‌اي (فضاي بين ستارگان) را مطالعه مي‌كند. فست همچنين بخشي از پروژه‌ي جستجو براي هوش فرازميني (SETI) است. دانشمندان از اين تلسكوپ عظيم چيني براي يافتن امواج ضربه‌اي به‌جامانده از بيگ‌بنگ نيز استفاده خواهند كرد.

ساخت فست از سال ۲۰۱۱ آغاز شد و پنج سال به طول انجاميد. تلسكوپ در سال ۲۰۱۶ نخستين نور خود را دريافت كرد و سپس دانشمندان سه سال را صرف آزمايش آن كردند تا از كاركرد مناسبش اطمينان يابند. تلسكوپ درنهايت در سال ۲۰۲۰ به‌طور كامل عملياتي شد.

تلسكوپ فوق‌العاده بزرگ اروپايي (ELT) زماني كه به‌ بهره‌برداري برسد، به بزرگ‌ترين و قوي‌ترين تلسكوپ نوري جهان تبديل خواهد شد. انتظار مي‌رود اين تلسكوپ كه توسط رصدخانه جنوبي اروپا (ESO) و با مشاركت ۱۶ كشور دردست ساخت است، تا پايان سال ۲۰۲۷ تكميل شود. ELT امواج مرئي و فروسرخ را رصد خواهد كرد و آينه‌ي اصلي آن با قطر حيرت‌انگيز ۴۰ متر مي‌تواند صد ميليون برابر بيشتر از چشم انسان نور را جمع‌آوري كند. وزن كل تلسكوپ ۳ هزار تن خواهد بود.

ايي‌ال‌تي در بيابان آتاكاما در شيلي ساخته مي‌شود و بيش از ۳ هزار متر از سطح دريا ارتفاع دارد. اين مكان خشك و مرتفع، بهترين شرايط را براي تلسكوپي نوري فراهم مي‌كند. ساكن‌بودن حداكثري هوا در اين محل از تار شدن تصاوير تلسكوپ جلوگيري مي‌كند.

تلسكوپ فوق‌العاده بزرگ اروپايي براي مطالعه‌ي سياره‌هاي فراخورشيدي، كهكشان‌ ها، سياه‌چاله‌ها و تشكيل ستارگان ساخته مي‌شود. اين تلسكوپ مي‌تواند تصاوير دقيقي از نخستين كهكشان‌ها تهيه و تكامل آن‌ها را درطول زمان دنبال كند. دانشمندان همچنين ممكن است بتوانند از ايي‌ال‌تي براي اندازه‌گيري سرعت انبساط جهان استفاده كنند و گامي بزرگ را در درك ما از كيهان‌شناسي بردارند.

ايي‌ال‌تي داراي ۵ آينه خواهد بود كه سه تا از آن‌ها منحني و دو تاي ديگر تخت هستند. آينه‌هاي منحني تصاويري عالي را در زاويه‌ي وسيعي از آسمان ارائه مي‌دهند و آينه‌هاي تخت فراهم‌كننده‌ي ابزارهاي اپتيك تطبيقي و تثبيت‌كننده تصوير هستند. اين ابزارها به تلسكوپ امكان مي‌دهند تا از روي زمين، تصاوير بسيار واضحي از ستارگان بگيرد. با وجود آنكه ELT تلسكوپي زميني است، مي‌تواند در مقايسه با تلسكوپ فضايي هابل، تصاويري ۱۶ برابر واضح‌تر ثبت كند.

تلسكوپ ۳۰ متري (TMT) تلسكوپ نوري و فروسرخ بسيار بزرگي است كه هم‌اكنون با همكاري شماري از موسسه‌هاي تحقيقاتي خصوصي و دولتي كشورهاي مختلف ازجمله ژاپن، ايالات متحده، كانادا، چين و هند در هاوايي دست ساخت است. تي‌ام‌تي با آينه‌اي اصلي به قطر ۳۰ متر و دو آينه‌ي كوچك‌تر بعدي براي افزايش ظرفيت كلي آن، پس از تكميل ساخت به بزرگ‌ترين تلسكوپ جهان در نيم‌كره شمالي تبديل خواهد شد.

برجسته‌ترين ويژگي تي‌ام‌تي آينه‌ي اصلي بزرگ و چندبخشي آن است كه از تركيب ۴۹۲ آينه‌ي شش ضلعي كوچك تشكيل شده است. اين تلسكوپ طول موج‌هاي فرابنفش نزديك تا فروسرخ مياني را رصد مي‌كند و با بهره‌گيري از سامانه‌ي اپتيك تطبيقي چندجفتي، مي‌تواند نوسان‌هاي جوي را به‌طور آني تصحيح كند. ساخت ابزارهاي نور نخست تي‌ام‌تي مانند طيف‌نگار تصويربرداري فروسرخ، طيف‌سنج اپتيكال ميدان عريض و طيف‌نگار چندجسمي فروسرخ در دست انجام است و همگي به محض آغاز به‌كار تلسكوپ تكميل خواهند شد.

بااين‌حال، مكان پروژه TMT موجب شكل‌گيري ناآرامي‌هاي اجتماعي و سياسي جدي در سرتاسر هاوايي شده است؛ به‌طوري كه پس از اعتراضات جوامع بومي، ساخت تلسكوپ در سال ۲۰۱۵ متوقف شد. كوه مائونا كيا كه تي‌ام‌تي قرار است در آن احداث شود، هم‌اكنون از ۱۳ رصدخانه‌ي مختلفي ميزباني مي‌كند كه بيش از ۲۰۰ هكتار از زمين‌هاي حفاظت‌شده را اشغال كرده‌اند. اين زمين‌ها علاوه بر اخترشناسان، براي مردم بومي هاوايي نيز از اهميت زيادي برخوردار هستند.

تلسكوپ غول‌پيكر ماژلان (GMT) يكي از اعضاي كلاس بعدي تلسكوپ‌هاي بسيار بزرگ زميني است كه نويد تحول در ديد و درك ما از جهان را مي‌دهد. اين تلسكوپ كه هم‌اكنون در رصدخانه لاس كامپاناس در بيابان آتاكاماي شيلي دردست ساخت است، احتمالا تا سال ۲۰۲۵ آماده خواهد شد. جي‌ام‌تي بيش از ۲۵۰۰ متر از سطح دريا ارتفاع دارد و مي‌تواند هر سال تقريبا ۳۰۰ شب صاف را رصد كند.

جي‌ام‌تي درمجموع از هفت آينه بزرگ تشكيل خواهد شد كه در يك پيكربندي شبيه به گلبرگ گل چيده مي‌شوند. قطر هر آينه تقريبا ۸٫۲ متر است و وزن هركدام به نزديك ۱۷ تن مي‌رسد. آينه‌ها به‌همراه يكديگر سطح اپتيكال منفردي به قطر بيش از ۲۴ متر را تشكيل مي‌دهند. اين طراحي به تلسكوپ غول‌پيكر ماژلان، ۱۰ برابر قدرت تفكيك بيشتر از تلسكوپ فضايي هابل مي‌دهد.

اخترشناسان باور دارند كه جي‌ام‌تي به آن‌ها امكان مي‌دهد تا نور تابيده از دورترين نقاط جهان را جمع‌آوري و همچنين سياره‌هاي چرخان به دور ستارگان ديگر را شناسايي كنند. بااين‌حال پيش از آنكه چنين كشفياتي انجام شود، ساخت هفت آينه‌ي عظيم و فوق‌دقيق تلسكوپ بايد به پايان برسد. ساخت نخستين آينه نزديك به يك دهه به طول انجاميد؛ اما دانشمندان اميدوارند كه ساخت ساير آينه‌ها فقط تقريبا چهار سال زمان ببرد. آينه‌هاي تلسكوپ غول‌پيكر ماژلان يكي از پيچيده‌ترين آينه‌هاي ساخته‌شده تاكنون به‌شمار مي‌آيند.

تلسكوپ بسيار بزرگ (VLT) مجموعه‌اي از چهار تلسكوپ نوري بزرگ است كه برفراز بيابان آتاكاماي شيلي قرار دارند و توسط رصدخانه جنوبي اروپا (ESO) اداره مي‌شوند. وي‌ال‌تي پيشرفته‌ترين تلسكوپ نور مرئي جهان است و مي‌تواند كم‌نورترين و دورترين اجرام كيهاني را رصد كند. اين تلسكوپ در انجام بسياري از اكتشافات مهم فضايي مشاركت داشته است كه برخي از آن‌ها عبارت‌اند از شناسايي حركت ستاره‌اي به دور سياه‌چاله‌اي كلان‌جرم، نخستين تصوير از سياره‌اي فراخورشيدي و مطالعه جو يك سياره فراخورشيدي ابرزمين.

هر چهار تلسكوپ اصلي وي‌ال‌تي آينه‌اي به قطر ۸٫۲ متر دارند و در كنار آن‌ها، سه تلسكوپ كوچك‌تر نيز بخشي از مجموعه را تشكيل مي‌دهند. VLT مي‌تواند نور را در طول موج‌هاي مرئي و فروسرخ جمع‌آوري كند و از طيف وسيعي از ابزارهاي علمي بهره مي‌برد كه امكان مطالعه‌ي انواع اجرام را دراختيار دانشمندان قرار مي‌دهند. وي‌ال‌تي همچنين مانند ساير تلسكوپ‌هاي پيشرفته داراي سامانه‌هاي اپتيك تطبيقي براي جلوگيري از تارشدن تصاوير است.

وي‌ال‌تي از تداخل‌سنجي براي ايجاد تصاوير بسيار واضح استفاده مي‌كند؛ بدين معني كه مي‌تواند نور تمام تلسكوپ‌هاي خود را با هم تركيب كند؛ درنتيجه هر چهار تلسكوپ در همكاري با يكديگر مي‌توانند به اندازه‌ي تلسكوپي منفرد با آينه‌ي ۱۶ متري نور جمع‌آوري كنند. استفاده ي همزمان از هر چهار تلسكوپ، قدرت تفكيك وي‌ال‌تي را افزايش مي‌دهد؛ بدين معني كه تلسكوپ مي‌تواند اجسامي را كه نزديك به هم در آسمان ظاهر مي‌شود، جدا كند؛ قابليتي كه هنگام جستجوي سياره‌هاي فراخورشيدي واقع در نزديكي ستارگان ميزبان حياتي است.

ناحيه‌ي مائونا كيا در هاوايي ميزبان چندين تلسكوپ است كه از اين بين، رصدخانه دبليو ام كك، قوي ترين تلسكوپ محسوب مي‌شود. كك از دو تلسكوپ تشكيل شده است كه هركدام آينه‌اي به قطر ۱۰ متر دارند. اين دو تلسكوپ كه در سال‌هاي ۱۹۹۳ و ۱۹۹۶ كار ساختشان به پايان رسيد، مي‌توانند در نور مرئي و فروسرخ آسمان را ببيند. آشكارسازهاي پيشرفته‌ي كك مي‌توانند نور هر دو تلسكوپ را تركيب كنند.

قطعات متحرك هر تلسكوپ ۲۷۰ تن وزن دارند و هركدام از آينه‌هاي اصلي ۱۰ متري از ۳۶ قطعه‌ي شش ضلعي تشكيل شده‌اند. موقعيت هر آينه را مي‌توان با دقت ۴ ميليونم ميلي‌متر تنظيم كرد و سامانه‌اي به نام اپتيك فعال دو بار در ثانيه اين اصلاحات را انجام مي‌دهد. هردو تلسكوپ همچنين داراي اپتيك تطبيقي هستند. اين ابزارها تضمين كرده‌اند كه كك براي تقريبا ۲۰ سال يكي از بهترين تلسكوپ‌هاي جهان باقي بماند.

برخلاف اكثر تلسكوپ‌هاي امروزي كه حاوي يك آينه براي جمع‌آوري نور هستند، تلسكوپ بزرگ دوچشمي متشكل از دو آينه‌‌ي ۸٫۴ متري است كه به ستاره‌شناسان و پژوهشگران ديگر كمك مي‌كند تا آسمان شب را از رصدخانه كوه گراهام در آريزوناي ايالات متحده رصد كنند. ال‌بي‌تي هنگام استفاده از هر دو آينه كه مركزشان ۱۴٫۴ متر از هم فاصله دارد، مي‌تواند مانند يك تلسكوپ دايره‌اي ۱۱٫۸ متري نور را جمع‌آوري كند. متأسفانه، محل استقرار اين تلسكوپ مورد مباحثه و جدل شديدي بوده و قبيله‌ي سان كارلوس آپاچي نسبت به استفاده از آن در كوه گراهام به‌شدت اعتراض داشته است.

درواقع، بوميان منطقه به كوه‌ها به‌عنوان يك مكان مقدس احترام مي‌گذارند و همين مسئله باعث به‌وجود آمدن اختلافاتي شده بود. البته قبيله‌ي سان كارلوس آپاچي تنها كساني نبودند كه به ساخت تلسكوپ LBT اعتراض داشتند، بلكه متخصصان محيط زيست نيز نگران تخريب زيستگاه بومي سنجاب قرمز كوه گراهام بودند.

تلسكوپ ال‌بي‌تي نتيجه‌ي تلاش مشترك بين انيستيتوي ملي اخترشناسي ايتاليا، دانشگاه آريزونا، دانشگاه نوتردام، دانشگاه ميسوري، دانشگاه ويرجينيا و انستيتوي نجوم ماكس پلانك آلمان است و  نخستين نور خود را در سال ۲۰۰۵ دريافت كرد. براي ساخت تلسكوپ ال‌بي‌تي حدود ۱۲۰ ميليون دلار آمريكا هزينه شده و عملي شدن طرح آن به دليل اشكالات خاص در طراحي قطعات اپتيكي و ساخت، حدود ۲۰ سال طول كشيده‌ است. دانشگاه آريزونا اداره‌ي اين تلسكوپ را بر عهده دارد.

تلسكوپ هابي-ابرلي يا به اختصار هت با آينه‌‌ي ۱۰ متري خود، يكي از بزرگترين و قوي‌ترين تلسكوپ‌هاي جهان محسوب مي‌شود. اين تلسكوپ در رصدخانه مك‌دونالد در تگزاس آمريكا قرار دارد و به افتخار بيل هابي، معاون فرماندار تگزاس از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۱ و رابرت ابرلي، دانش‌آموخته و خير از دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا كه همكار پروژه هت است، هابي-ابرلي ناميده شده است.

هت كه در سال ۱۹۹۶ آغاز به كار كرد، درحال‌حاضر با همكاري چهار موسسه ازجمله دانشگاه تگزاس در آستين، دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا، دانشگاه مونيخ و دانشگاه گوتينگن اداره مي‌شود. هابي-ابرلي به‌طور خاص براي طيف‌سنجي اجرام نجومي طراحي شده و تاكنون چندين سياره فراخورشيدي را كشف كرده است. آينه‌ي اصلي هت از ۹۱ بخش شش ضلعي تشكيل شده است، در زاويه‌اي ثابت قرار دارد و مي‌تواند براي دسترسي به ۷۰ تا ۸۱ درصد از آسمان مرئي بچرخد. طراحي HET بعدا به‌عنوان پايه‌اي براي ساخت تلسكوپ بزرگ آفريقاي جنوبي استفاده شد.

تلسكوپ بزرگ آفريقاي جنوبي يا به اختصار سالت، بزرگ‌ترين تلسكوپ نوري منفرد در نيمكره جنوبي زمين محسوب مي‌شود كه به‌عنوان بخشي از رصدخانه نجومي آفريقاي جنوبي در نزديكي شهر ساترلند در اين كشور احداث شده است. سالت مي‌تواند مي‌تواند ستاره‌هايي را كه از كم‌نورين ستاره‌ي رويت‌پذير براي چشم غيرمسلح، يك ميليارد بار كم‌نورتر هستند، تشخيص دهد.

آينه اصلي سالت ۱۱ متر قطر دارد و از ۹۱ قطعه‌ي كوچك شش ضلعي تشكيل شده است كه همگي هم‌راستا با يكديگر قرار مي‌گيرند تا مانند آينه‌اي منفرد عمل كنند و نور جمع‌آوري‌شده را به سمت يكي از ابزارهاي علمي تلسكوپ متمركز كنند. سالت در زاويه‌ي ثابت ۳۷ درجه به سمت آسمان نشانه رفته؛ بدين معنا كه نمي‌تواند بالا و پايين حركت كند و صرفا قادر به چرخش دايره‌اي است. اين ويژگي، تلكسوپ بزرگ آفريقاي جنوبي را از اغلب تلسكوپ‌هاي بزرگ متمايز مي‌كند.

سالت به‌جاي بالا و پايين رفتن، از سامانه‌ي رديابي استفاده مي‌كند كه در اطراف آينه‌ي اصلي در حركت است تا نور را از جرم هدف جمع‌آوري كند. ردياب به سالت امكان مي‌دهد تا نور را از ۷۰ درصد از آسمان شب بگيرد و از آنجايي كه زمين درحال چرخش است، تمام اجرام در نقطه‌اي از شب براي سالت رويت‌پذير هستند.

شيلي به دليل هواي خشك، محيط تاريك و ارتفاع زياد، مكاني محبوب براي استقرار تلسكوپ‌ها است. اين مكان همچنين به‌دليل قرارگيري در نيم‌كره جنوبي زمين، بهترين نماي ممكن از راه شيري را ارائه مي‌دهد. علاوه‌بر رصد نوري، شيلي به دليل مقادير كم تابش‌هاي مزاحم محلي از تلفن‌هاي همراه و ساير دستگاه‌هاي الكترونيكي، محلي بسيار مناسب براي مشاهدات ميلي‌متري و راديويي نيز محسوب مي‌شود. بزرگ‌ترين تلسكوپ اين‌چنيني، آرايه ميلي‌متري بزرگ آتاكاما يا به اختصار آلما است.

آلما از سطح دريا ۵ هزار متر ارتفاع دارد و از ۶۶ آنتن به قطر نزديك به ۱۲ متر تشكيل شده است. اين آنتن‌ها در همكاري با يكديگر، ديش غول‌پيكر منفردي را تشكيل مي‌دهند كه تا ۱۶ كيلومتر امتداد دارد و نسبت به هر ابزار رصدي ديگر، وضوح بسيار بهتري دراختيار اخترشناسان قرار مي‌دهد. دانشمندان با اين تلسكوپ، از توانايي تابش ميلي‌متري استفاده مي‌كنند تا پديده‌هايي را ببينند كه درطول موج‌هاي نوري غيرشفاف هستند. اين ويژگي، آلما را به ابزاري عالي براي رصد ابرهاي گردوغبار، قرص‌هاي پيش‌سياره‌اي، جو خورشيد و سياره‌هاي فراخورشيدي تبديل مي‌كند.

تلسكوپ بزرگ جزاير قناري كه با نام جي‌تي‌سي نيز شناخته مي‌شود، يكي از بزرگ‌ترين تلسكوپ‌هاي نوري جهان است كه در ارتفاع ۲۲۶۷ متري در جزيره لا پالما قرار دارد. جي‌تي‌سي كه به‌طور مشترك توسط اسپانيا، مكزيك و دانشگاه فلوريداي آمريكا اداره مي‌شود، پس از گذراندن فرايند ساختي هفت ساله، نخستين نور خود را در سال ۲۰۰۷ دريافت كرد.

آينه‌ي جي‌تي‌سي با قطر ۱۰٫۴ متر، از ۳۶ قطعه‌ي شش ضلعي تشكيل شده است و دومين آينه‌ي بزرگ در جهان محسوب مي‌شود. براي آنكه تمام اين قطعات به‌عنوان آينه‌اي منفرد كار كنند، كامپيوترها به دقت تمام آن‌ها را كنترل مي‌كنند تا اطمينان حاصل شود كه كاملا در يك راستا قرار دارند. تلسكوپ بزرگ جزاير قناري در نور مرئي و فروسرخ رصد مي‌كند و براي هركدام دوربيني مخصوص به نام‌هاي اسيريس (براي نور مرئي) و قناري‌كم (براي فروسرخ) دارد. اين تلسكوپ مي‌تواند در عرض چند دقيقه نورگيري، از اجرامي با فاصله‌ي ميليون‌ها سال نوري عكس‌برداري كند. تلسكوپي كوچك‌تر با آينه‌ي يك متري براي توليد تصاوير از چنين اجرامي به ساعت‌ها زمان نياز دارد.

تمام تلسكوپ‌هاي بزرگ و قدرتمندي كه شناخت ما از كيهان را افزايش داده‌اند يا قرار است در آينده چنين كنند، از نوع زميني نيستند. جيمز وب، قويترين تلسكوپ فضايي جهان كه در دسامبر سال ۲۰۲۱ سرانجام پس از سال‌ها انتظار پرتاب شد، شاهكار مهندسي بي‌مانندي است كه بدون شك جايگاه ويژه‌اي در فهرست ما دارد.

جيمز وب پروژه‌ي مشترك ناسا، آژانس فضايي اروپا و آژانس فضايي كانادا است كه از نقطه‌ي لاگرانژي ۲ در فاصله‌ي تقريبا ۱٫۵ ميليون كيلومتري از زمين، كيهان را رصد مي‌كند. جيمز وب به‌طور ويژه براي براي رصد جهان در طول موج‌هاي فروسرخ طراحي شده است و از آينه‌ي چندبخشي بزرگي به قطر ۶٫۵ متر بهره مي‌برد كه امكان ديدن اجسام كم‌نورتر و كوچك‌تر را فراهم مي‌كند. نخستين مجموعه تصاوير جيمز وب در تابستان ۲۰۲۲ منتشر شدند و چشم‌اندازهايي شگفت‌انگيز و پيش‌تر ديده‌نشده از جهان را ارائه كردند.

ميلاد ميركاني

پرونده ويژه جيمز وب؛ بزرگ‌ترين تلسكوپ فضايي جهان چگونه تاريخ كيهان را بازنويسي خواهد كرد؟

مطالعه '42

تلسكوپ جيمز وب براي نگاه‌كردن به جهان اوليه و اجرامي كه فراتر از محدوده‌ي ديد تلسكوپ هابل هستند، طراحي شده و درصدد پاسخگويي به اين پرسش‌ها است: نخستين ستارگان و كهكشان‌ها چه شكلي بودند؟ ستارگان و كهكشان‌ها چگونه تكامل مي‌يابند؟ آيا سياره‌هايي مانند زمين به دور ستاره‌هاي ديگر مي‌چرخند؟ آيا مي‌توانيم سرانجام به ماهيت ماده تاريك و انرژي تاريك پي ببريم؟ جيمز وب در طول ماموريت خود داده‌هايي را جمع‌آوري خواهد كرد كه به دانشمندان كمك مي‌كنند تا پاسخ پرسش‌هاي يادشده و بسياري از اسرار نجومي ديگر را پيدا كنند.

دانشمندان درطول دهه‌هاي گذشته به‌منظور ساخت بهترين تلسكوپ جهان تلاش كرده‌اند تا آينه‌هايي بيش از پيش بزرگ‌تر بسازند. در قرن بيستم، از تلسكوپ‌هاي انكساري كه اندازه‌ي عدسي‌شان فقط در حد چند ده سانتي‌متر بود، به تلسكوپ‌هاي بزرگي رسيديم كه با آينه‌هاي بزرگ چند متري خود، نمايي بسيار واضح از آسمان شب ارائه دادند. اكنون تلسكوپ‌هايي غول‌پيكر با آينه‌هاي چند ده متري در دست ساخت هستند كه نويد تصاويري با كيفيت بي‌سابقه را مي‌دهند.