تلسكوپ Spektre RG تصويري شگفت‌انگيز از جهان در پرتو ايكس منتشر كرد

تلسكوپ فضايي آلماني-روسي موفق به ثبت نقشه‌‌اي جديد از آسمان شب با پرتوي ايكس شده است. در اين تصوير بخش زيادي از فعاليت‌هاي كيهاني مثل افزايش سرعت، گرما و تقسيم شدن ماده و همچنين سياهچاله‌ها، انفجارهاي ستاره‌اي و گازهاي جديد ثبت شده‌اند. داده‌هاي اين تصوير از ابزار eRosita به دست آمدند كه روي فضاپيماي اسپكتر آرجي نصب شدند. تلسكوپ مداري اسپكتر آرجي در ژوئيه‌ي سال گذشته به فضا پرتاب شد و در موقعيت رصد ۱/۵ ميليون كيلومتري زمين قرار گرفت. اين تلسكوپ در ماه دسامبر، فعاليت خود را آغاز كرد و به مطالعه اعماق فضا پرداخت.

اولين مجموعه داده‌هاي تمام نماي eRosita از آسمان به شكل تصوير ذيل منتشر شدند. اين تصوير روي يك ميليون منبع پرتوي ايكس ثبت شده است. به گفته‌ي كرپال ناندرا، سرپرست گروه اخترفيزيك پرانرژي مؤسسه‌ي فيزيك فرازميني مكس پلنك (MPE) در آلمان:

تعداد پرتوهاي ايكس را مي‌توان معادل پرتوهاي كشف شده در كل تاريخچه‌ي نجوم پرتوي ايكس در ۶۰ سال گذشته دانست. ما منابع شناخته‌شده‌ي پرتوهاي ايكس را صرفا در طي ۶ ماه دو برابر كرديم. داده‌ها شگفت‌انگيز هستند و مي‌توانند زمينه‌سازي تحول در نجوم پرتوي ايكس باشند.

بقاياي سوپرنواي ولا كه در فاصله ۸۰۰ سال نوري از زمين قرار گرفته است

در نقشه‌ي به‌دست‌آمده از نگاشت آتيوف استفاده شده است كه كره‌ي آسمان را به صورت يك بيضي باز مي‌كند. نوار مياني، صفحه‌ي كهكشان راه شيري را نشان مي‌دهد و مركز كهكشان در ميانه‌ي بيضي قرار مي‌گيرد. تصوير براي كمك به درك جزئيات، به صورت رنگي كدگذاري شده است. رنگ‌هاي آبي نشان‌دهنده‌ي پرتوهاي پرانرژي ايسك (۱ تا ۲.۳ كيلوالكترون ولت، keV)؛ رنگ سبز طيف مياني (۰.۶ تا ۱ كيلوالكترون ولت) و رنگ قرمز بخش‌هاي كم انرژي‌تر (۰.۳ تا ۰.۶ كيلوالكترون ولت) را نشان مي‌دهند.

رنگ‌هاي سبز و زرد شكلي قارچ گونه را ترسيم كرده‌اند و بخش‌هاي وسيعي از نقشه را پوشانده‌اند. اين بخش‌ها نشان‌دهنده‌ي گازهاي جديد داخل و خارج از كهكشان هستند و اطلاعاتي را درباره‌ي چگونگي شكل‌گيري و تكامل كهكشان راه‌ شيري ارائه مي‌دهند.

برخي نقاط بزرگ‌تر، بازيگران شناخته‌شده‌اي در آسمان شب هستند. بخش زرد درخشان بالاي صفحه در منتهي اليه سمت راست، تراكم بقاياي سوپرنوا (بقاياي ستاره‌هايي كه منفجر شده‌اند و امواج ضربه‌اي آن‌ها منجر به جديد شدن توده‌هاي گاز و غبار شده‌اند) را نشان مي‌دهند. اين نقاط با بقاياي سوپرنواي ولا احاطه شده‌اند. بقاياي سوپرنوايي كه هزاران سال پيش رخ داده ولي هشتصد سال نوري از زمين فاصله دارد.

توزيع درخشش قرمز در قسمت بالا و پائين نقشه، نشر پرتوي ايكس از گاز جديد فرا كهكشاني است. در بخش‌هاي سفيد هم مي‌توانيد آثاري از سياهچاله‌هاي غول‌آسا را مشاهده كنيد. در واقع، ۸۰ درصد از كل منابع پرتوي ايكس موجود در اين نقشه را سياهچاله‌هاي غول‌آسايي تشكيل مي‌دهند كه در مركز كهكشان‌هاي دوردست قرار دارند. اين سياهچاله‌ها با نيروي گرانشي قوي خود ماده را جذب مي‌كنند و پرتوي ايكس آزاد مي‌كنند.

يكي از اهداف كليدي eRosita، تهيه‌ي نقشه‌اي از توزيع گازهاي جديدي است كه پرتوي ايكس منتشر مي‌كنند و از خوشه‌هاي كهكشاني منتشر مي‌شوند. ستاره‌شناس‌ها اميدوارند با استفاده از اين اطلاعات به انديشه متخصصينات‌هاي تازه‌اي درباره‌ي ساختار جهان و تغييرات آن به مرور زمان برسند. همچنين مي‌توانند به سرنخ‌هايي درباره‌ي ماهيت انرژي تاريك برسند. نيروي اسرارآميزي كه كيهان را با سرعتي باورنكردني منبسط مي‌كند. به گفته‌ي پروفسور ناندرا:

پي بردن به ماهيت انرژي تاريك مي‌تواند جايزه‌ي بزرگ اين مأموريت باشد؛ اما تنها در پايان مأموريت ميسر خواهد بود. با هشت نقشه‌‌ي تمام‌نما مي‌توانيم به مطالعه عميق جهان دوردست بپردازيم. در درجه‌ي اول تلاش مي‌كنيم كل خوشه‌هاي كهكشاني جهان را كه بالاتر از حد مشخصي هستند كشف كنيم. در حال حاضر به نمونه‌ي ده هزارتايي از خوشه‌ها رسيده‌ايم اما اميدواريم تصويري از ۱۰۰ هزار خوشه‌ي كهكشاني را كشف كنيم.

eRosita ابزاري آلماني روي فضاپيماي اسپكتر آرجي است. فضاي اشغالي اين ابزار به اندازه‌ي اتاقي است كه روي يك اتوبوس سوار شده است. اين ابزار در كنار ابزار روسي موسوم به ART-XC قرار دارد كه به انرژي‌هاي بالاتر تا ۳۰ كيلوالكترون ولت حساسيت نشان مي‌دهد. هر دو ابزار eRosita و ART-XC از هفت ماژول آينه‌اي لوله‌اي براي احاطه‌ي پرتوي ايكس روي آشكارسازهاي دوربين حساس خود استفاده مي‌كنند.