فضاپيماي ژاپني هايابوسا 2 نمونه‌هاي سيارك ريوگو را به زمين رساند
شنبه‌شب به وقت ايران، كپسولي كوچك حاوي نمونه‌هايي بكر از سنگ و خاك سيارك ريوگو در ناحيه‌اي دورافتاده در جنوب استراليا به نام وومرا فرود آمد. با اين موفقيت، بشر براي دومين بار در تاريخ، نمونه‌هاي سياركي را به زمين آورد. فضاپيماي ژاپني هايابوسا ۲ از ژوئن ۲۰۱۸ تا نوامبر ۲۰۱۹، سيارك ۹۰۰ متري ريوگو را در فاصله‌ي ميليون‌ها كيلومتر ار زمين مطالعه و دو مرتبه از آن نمونه‌برداري كرد.
نسل اول هايابوسا، نخستين فضاپيمايي بود كه در سال ۲۰۱۰ با گرد‌آوري قطعاتي از خاك سيارك ايتوكاوا، نمونه‌هايي از سنگي فضايي را به زمين آورد. اما اين كاوشگر ژاپني كمتر از يك ميلي‌گرم مواد جمع‌آوري كرد؛ درحالي‌كه انتظار مي‌رود هايوبوسا ۲ بيش از ۱۰۰ ميلي‌گرم نمونه به زمين آورده باشد. نمونه‌هاي جديد از سياركي كاملا متفاوت از نوع آغازين سي جمع‌آوري شده‌اند كه سنگ‌هايي غني از آب و تركيبات آلي كربن‌دار هستند.
به نقل از مقام‌هاي جاكسا (آژانس كاوش‌هاي هوافضاي ژاپن)، «مواد تشكيل‌دهنده‌ي زمين، اقيانوس‌ها و حيات روي آن، در ابر آغازيني موجود بودند كه منظومه‌ي شمسي ما را شكل داد. در اوايل پيدايش منظومه‌ي شمسي، اين مواد در تماس بودند و مي‌توانستند درون اجرام والد مشابه، برهمكنش شيميايي كنند. اين برهمكنش‌ها حتي امروز در اجرام آغازين (سيارك‌هاي نوع سي) حفظ شده‌اند؛ درنتيجه بازگرداندن نمونه از اين اجرام براي تجزيه‌وتحليل، منشأ و تكامل منظومه‌ي شمسي و تشكيل عناصر سازنده‌ي حيات را آشكار خواهد كرد.»
در اختيار داشتن نمونه‌ها روي زمين، شرط ضروري براي پرده‌برداري از اسرار منظومه‌ي شمسي است. دانشمندان در آزمايشگاه‌هاي كاملا مجهز در سرتاسر جهان مي‌توانند نمونه‌هاي ريوگو را با دقتي بسيار بيشتر از هايابوسا ۲ يا هر كاوشگر ديگر موشكافي كنند. خلوص مواد بازگردانده‌شده نيز نقطه‌ي قوت بزرگي محسوب مي‌شود. پژوهشگران اكنون به بسياري از شهاب‌سنگ‌ها دسترسي دارند؛ اما اين «نمونه‌هاي مجاني» از سيارك‌ها در مسير سفرشان از درون جو زمين و در طول زمان، روي سطح سياره به نحو چشمگيري دستخوش تغيير شده‌اند.
از زمين تا ريوگو؛ سفري طولاني
فضاپيماي ۶۹۰ كيلوگرمي هايابوسا ۲ در دسامبر ۲۰۱۴ پرتاب شد و با ملاقات سيارك سنگلاخي ريوگو در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۸، كارزار اكتشافي حماسي را آغاز كرد. هايابوسا به‌دقت بر ريوگو نظارت و چندين ميني‌كاوشگر را روي سطح سيارك رها كرد. اين كاوشگرهاي سياركي شامل سطح‌نوردهاي ريز و جهنده و سطح‌نشيني به نام MASCOT بودند كه مركز هوافضاي آلمان با همكاري مركز ملي مطالعات فضايي فرانسه تهيه‌ي آن‌ها را بر عهده داشت.
هايابوسا ۲ دو مرتبه با هدف جمع‌آوري نمونه به سطح ريوگو سفر كرد. در جريان نخستين عمليات در فوريه‌ي ۲۰۱۹، فضاپيما توانست مقداري مواد سطحي برداشت كند. در آوريل همان سال، هايابوسا پرتابه‌اي ۲٫۵ كيلوگرمي به سمت ريوگو شليك كرد و دهانه‌اي تقريبا ۱۰ متري روي سطح سيارك به وجود آورد. سپس در ماه جولاي، كاوشگر دوباره به سمت سطح ريوگو حركت و مقداري سنگ و خاك از دهانه‌ي جديد جمع‌آوري كرد.
هايابوسا ۲ دو نمونه را جدا از هم نگاه داشته است تا دانشمندان بتوانند مواد دو محيط كاملا متفاوت را مقايسه كنند: سطح ريوگو كه در معرض تابش‌هاي فضا بوده است و اعماق بيشتر محافظت‌شده‌ي سيارك. هايابوسا ۲ با حفظ دو نمونه، در نوامبر ۲۰۱۹ ريوگو را ترك كرد و رهسپار زمين شد. در ۲۶ نوامبر امسال و وقتي فضاپيما در فاصله‌ي تقريبا ۳٫۶ ميليون كيلومتري از زمين بود، موتورش را به منظور اصلاح مسير روشن كرد تا از بخشي ۱۰ كيلومتري از آسمان وومرا در استراليا عبور كند. به نقل از مقام‌هاي جاكسا، اين تغيير مسير فضاپيما معادل هدف‌گيري كفشدوزك از فاصله‌ي يك كيلومتر است.
هايابوسا ۲ جمعه در فاصله‌ي تقريبا ۲۲۰ كيلومتري از زمين، كپسول ۴۰ سانتي‌متري را رها كرد. فضاپيما سپس يك بار ديگر موتورش را روشن كرد تا از زمين دور شود و به سراغ ماجراجويي بعدي‌اش برود. جاكسا به‌تازگي با تمديد مأموريت هايابوسا ۲ موافقت كرد و به فضاپيما فرصت داد تا در سال ۲۰۲۶ با سيارك 2001 CC2 و در سال ۲۰۳۱ با سنگ فضايي ديگري به نام 1998 KY26 ملاقات كند.
شنبه‌شب، كپسول حاوي نمونه بدون داشتن سامانه‌ي پيشران به سقوط به سمت زمين ادامه داد و ساعت ۲۰:۵۸ به وقت ايران، با سرعت تقريبا ۴۳,۱۹۰ كيلومتر بر ساعت به جو سياره برخورد كرد. اين فضاپيماي كوچك چند دقيقه بعد وقتي در ارتفاع ۱۰ كيلومتري از سطح زمين بود، چترهاي نجات خود را گشود و در حوالي ساعت ۲۱:۱۷ به وقت ايران در خاك استراليا فرود آمد. سپس تيم نجات براي يافتن كپسول با هلي‌كوپتر عازم منطقه شد و در نهايت در ساعت ۲۳:۱۷ به وقت ايران كپسول را پيدا كرد.
راست: سيارك ريوگو از نگاه هايابوسا ۲ هنگام ترك مدار آن در نوامبر ۲۰۱۹. چپ: سايه‌ي هايابوسا ۲ روي سطح ريوگو در فوريه ۲۰۱۹.
اعضاي تيم هايابوسا ۲ پس از ايمن‌سازي و بازرسي كپسول، آن را به مركز مراقبت از نمونه‌هاي فرازميني جاكسا در ژاپن منتقل خواهند كرد. اين تأسيسات كه در سال ۲۰۰۸ ساخته شد، به‌طور اختصاصي براي مطالعه و ميزباني از مواد كيهاني آورده‌شده به زمين در جريان مأموريت‌هاي فضايي طراحي شده است. مقداري از مواد ريوگو راه خود را به آزمايشگاه‌هاي سرتاسر جهان باز خواهد كرد. دانشمندان با مطالعه‌ي نمونه‌ها به دنبال سرنخ‌هايي از روزهاي اوليه‌ي منظومه‌ي شمسي و ظهور حيات روي زمين خواهند گشت.
عصر طلايي مأموريت‌هاي بازگرداندن نمونه
به دنبال بازگشت نمونه‌هاي سيارك ريوگو، چندين فضاپيماي ديگر نيز مواد برداشت‌شده از ديگر اجرام آسماني را به زمين خواهند آورد. سطح‌نشين قمري چانگ‌اي ۵ كه به‌تازگي از سطح ماه نمونه‌برداري كرد، مواد جمع‌آوري‌شده را تا انتهاي ماه جاري به زمين خواهد رساند. اكتبر امسال نيز فضاپيماي اسيريس ركس ناسا نمونه‌هايي از ديگر سيارك غني از كربن به نام بنو برداشت كرد. اگر همه‌چيز به‌خوبي پيش برود، كپسول حاوي مواد بنو در سپتامبر ۲۰۲۳ در ايالت يوتا آمريكا فرود خواهد آمد. اهداف هايابوسا ۲ و اسيريس ركس تا حد زيادي مشابه است و هر دو تيم مأموريت درطول چند سال گذشته به‌طور گسترده در همكاري با يكديگر بوده‌اند. به‌گفته‌ي اعضاي تيم، اين همكاري اشتراك‌گذاري نمونه‌هاي برداشت‌شده را نيز شامل مي‌شود.
- از مأموريت سياركي هايابوسا ۲ چه آموختيم؟
- چين در آستانه جمع‌آوري نخستين نمونه‌هاي قمري در ۴۰ سال گذشته است
نخستين گام از كارزار پيچيده و طولاني‌مدت بازگرداندن نمونه‌هاي مريخي به زمين، با پرتاب مريخ‌نورد پرسويرنس ناسا در تابستان امسال آغاز شد. اين كاوشگر تازه‌نفس در فوريه‌ي ۲۰۲۱ روي سياره‌ي سرخ فرود خواهد آمد و علاوه بر جست‌وجو نشانه‌هاي حيات، مقداري از خاك و سنگ مريخ را جمع‌آوري خواهد كرد. سپس ناسا و سازمان فضايي اروپا با همكاري يكديگر تلاش مي‌كنند نمونه‌ها را تا سال ۲۰۳۱ به زمين بازگردانند.
جاكسا روي پروژه‌ي اختصاصي خود براي بازگرداندن نمونه‌ي مريخي كار مي‌كند. اين مأموريت با نام كاوش اقمار مريخ (MMX) براي پرتاب در سال ۲۰۲۴ برنامه‌ريزي شده است و هدفش برداشت نمونه از فوبوس، يكي از دو قمر كوچك مريخ و بازگرداندن آن به زمين براي تجزيه‌وتحليل است.
هم انديشي ها