موتور جستجوي ملي، آغاز‌گر يك تحول يا تكرار اشتباهات؟

با افتتاح فاز تجاري‌سازي موتور جستجوگر پارسي جو در روز شنبه، ۹ آبان‌ماه به‌دست وزير ارتباطات، دوباره شاهد مقاله‌ها و تفسيرهاي ضد و نقيض در اين زمينه بوده‌ايم كه در واقع چرايي وجود يك موتور جستجوگر ملي را زير سوال مي‌برند.

امروزه موتورهاي جستجو را مي‌توان پايه و ستون توسعه فناوري ارتباطات و اطلاعات و يكي از شاخص‌هاي توسعه يافتگي صنعت آي‌تي در همه كشورها به‌حساب آورد. با آنكه متخصصان موتورهاي جستجو را بيشتر با جستجوي وب مي‌شناسند، اما موتور‌هاي جستجو اهداف و متخصصدهاي بسيار گسترده‌تري دارند كه جستجوي وب تنها يكي از آن‌ها است.

در حال حاضر معمولا موتورهاي جستجوگر بهترين رتبه را از انديشه متخصصين تعداد بازديد‌كننده در كشورهاي مختلف دارند. جالب‌ است بدانيد كه ۸۰ درصد از متخصصان اينترنت از موتورهاي جستجو براي دسترسي به اطلاعات استفاده مي‌كنند.

موتور جستجوي گوگل يكي از مطرح‌ترين موتورهاي جستجوي جهاني است كه از طرف متخصصان ايران با استقبال فراواني مواجه شده است.

ابتدا لازم است انواع پرس و جوهايي كه متخصصان به موتورهاي جستجو ارسال مي كنند را مورد مطالعه قرار دهيم. بر اساس پژوهش‌هاي صورت گرفته، مي‌توان پرس و جو‌ها را به سه دسته كلي تقسيم كرد.

۱. پرس و جوهاي اطلاعاتي (Informational)

اين پرس و جوها شامل عنواني جامع و موضوعي كلي است كه طيف وسيعي از نتايج مرتبط را به همراه دارد. براي مثال، نحوه تعمير راديو يك پرس و جوي اطلاعاتي است.

۲. پرس و جوهاي ناوبري (Navigational)

اين نوع پرس و جو به منظور يافتن مستقيم يك شبكه اجتماعي خاص يا يك هويت مشخص است و در واقع هدف متخصص رسيدن به مقصدي مشخص است. اگر متخصصي عبارت «سايت وزارت يادگيري و پرورش» را به موتور جستجو ارسال كند، در اين دسته قرار مي‌گيرد.

۳. پرس و جوهاي تراكنشي (Transactional)

در اين قسمت متخصص جستجويي هدفمند براي انجام كاري مشخص در راستاي رفع نياز خود انجام مي‌دهد. جستجوها در اين بخش متخصصدي هستند و كمتر جنبه اطلاعاتي دارند. براي نمونه دانلود و خريد نمونه‌اي از جستجوهاي تراكنشي است.

چرايي وجود جستجوگر ملي به اين بازمي‌گردد كه در واقع نقطه قوت و وجه تمايز موتورهاي بومي رفع نيازهاي تراكنشي متخصصان است. براي مثال موتور جستجوي بومي كشور كره جنوبي، نيور (Naver)، با ايجاد سرويس‌هاي متنوع نيازهاي تراكنشي متخصصان را رفع مي‌كند و غالبا مردم براي يافتن پرس و جوهاي اطلاعاتي به موتورهاي ديگر مثل گوگل مراجعه مي‌كنند و جالب اينجاست كه حدود ۷۳ درصد پرس‌و‌جوها به نيور فرستاده مي‌‌شود و گوگل در كشور كره جنوبي سهم بازاري كمتر از ۳ درصد را به خود اختصاص داده است.

موتور‌هاي جستجوي بومي با دانش و شناخت بيشتر نسبت به زبان مادري يك كشور و بهره‌مندي از ابزارهاي پردازش زبان بومي و دسترسي بهتر به زبان‌شناسان آن كشور قابليت مانور بيشتري در رفع نياز‌هاي مردم در حوزه جستجوي وب دارند. در واقع مي‌توان جستجوي بهينه و كارا در ميان صفحات وب بومي را مهم‌ترين هدفي دانست كه موتورهاي جستجوگر بومي به‌دنبال آن هستند. همين عامل موجب شده كه موتورهاي جستجوگر بومي به موفقيت‌هاي بسياري در تعدادي از كشورهاي مطرح دنيا دست يابند.

در جدول زير تعدادي از اين موتورهاي جستجوگر بومي آمده است.

اقتصادي:

گسترش تبليغات هدفمند و محلي: در چين در طول دو سال (۲۰۱۰-۲۰۱۲) تبليغات هدفمند متني ۱۲ برابر شده است.

ارزش افزوده اطلاعاتي:

سرويس‌هاي محلي و بومي

اجتماعي و فرهنگي:

هدايت و راهبري متخصصان به اطلاعات معتبر و مجاز

دولت الكترونيك و اينترانت داخلي:

نمونه موفق نيور در كره جنوبي

بستري براي ساماندهي فضاي مجازي:

• ارائه سرويس به متخصصان متناسب با نياز اقشار (دانش آموزان، دانشجويان، صاحبان شبكه اجتماعي)
• جلوگيري از خروج اطلاعات و پروفايل متخصصان به خارج از كشور

شايد به انديشه متخصصين برسد كه موتورهاي جستجوگر بومي، به هيچ وجه توان رقابت با غول‌هايي نظير گوگل و ياهو را ندارند، ولي تجربه نشان داده كه با روي كار آمدن هر جويشگر محلي، اقبال عمومي از اين جستجوگرها به مراتب بيشتر از ساير موتورهاي جستجوگر بين المللي بوده است.

جواب اين سوال را بايد در درجه اول در اين نكته مهم پيدا كنيم كه وظيفه موتور جستجو فقط پاسخ دادن به موارد اطلاعاتي و ناوبري نيست، بلكه هدف آن، جستجو به معناي عام و بسيار گسترده و جامعي است كه به تمامي نيازهاي متخصصان در فضاي مجازي پاسخ داده شود.

در واقع موتورهاي جستجو با تحليل نياز متخصصان و قدرت نرم‌افزاري و سخت‌افزاري كه دارند قادرند محتوي وبگاه‌هايي كه در يك زمينه مشخص فعاليت مي كنند را استخراج و آن را در قالب يك سرويس متخصصدي ارايه كنند. به اين وسيله، متخصصان فرصت استفاده از تمامي خدمات و مزاياي چندين وبگاه را كه در زمينه‌هاي خاصي مشغول به فعاليت هستند، در قالب يك سرويس خاص، با قابليت جستجو به بهترين نحو كه فقط موتور جستجو مي‌تواند در آن سطح به فعاليت بپردازد را دارد.

براي مثال موتور جستجوي بومي كشور چين، بايدو، با شناسايي دقيق نياز متخصصان، تاكنون بيش از ۱۵۰ سرويس متخصصدي راه اندازي كرده است و با سهم بازار حدود ۸۶ درصدي، يكه تاز اين صنعت در چين به حساب مي‌آيد. بايدو هم اكنون به عنوان چهارمين شبكه اجتماعي پربازديد در دنيا، شناخته مي‌شود، اين در حالي است كه پرس و جوهاي متخصصان «بايدو» ۶۳ درصد از مجموع كل پرس و جوهاي متخصصان چيني را تشكيل مي‌دهد. براي مثال، سرويس مسافرت «بايدو» كه فراهم كننده اطلاعات جامع سفر است، يكي از خدمات پركاربرد در ميان مردم اين كشور و گردشگران خارجي به شمار مي‌رود.

جويشگر بومي سزنم نيز با ارايه ۱۵ سرويس متخصصدي خود توانسته در كشور اروپايي جمهوري چك كه تنها ۱۱ ميليون نفر جمعيت دارد، نزديك به ۶.۶ ميليو متخصص داشته باشد.

در ايران هم‌اكنون دو موتور جستجوگر بومي با نام‌هاي پارسي‌جو و يوز در حال فعاليت هستند كه از انديشه متخصصين متخصص وضعيت نسبتا خوبي دارند اما همچنان نتوانسته‌اند در ميان تعداد كثيري از متخصصان ايراني پذيرفته شوند.

براي مثال جستجوگر ايراني پارسي‌جو توسط جمعي از متخصصان دانشگاهي كشور و بر اساس دانش بومي در سال ۱۳۸۸ و در قالب شركتي دانش‌بنيان و خصوصي شروع‌ به‌كار كرد. نسخه اول اين جستجوگر در ۲۸ ارديبهشت‌ماه ۱۳۸۹ با پوشش يك ميليون صفحه روي وب قرار گرفت و هم‌اكنون نيز نسخه پنجم آن در حال فعاليت است.

جستجوگر ملي پارسي‌جو با ايندكس بيش از يك ميليارد صفحه، روزانه پذيراي ۵۵۰ هزار بازديد كننده است كه ۷۵ درصد از اين حجم بازديد‌كننده از شبكه ملي اينترنت (اينترانت) و مابقي از طريق اينترنت به اين موتور هدايت مي‌شوند.

با همه اين‌ آمارهاي اميد بخش، همچنان اين موتور نتوانسته نيازهاي پارسي زبانان را فراهم كند.

شايد شما هم مثل من با نگاه اوليه به طراحي، امكانات و سرويس‌هاي پارسي‌جو يا يوز متعجب شويد كه چرا تا كنون آنطور كه بايد و شايد از خدمات و سرويس‌هاي اين سايت‌ها استفاده نكرده‌ايم. در واقع همين سرويس‌ها و خدمات حلقه گمشده موفقيت موتور جستجوهاي ايراني هستند.

با اينكه از انديشه متخصصين دانش متخصص و سرويس‌ها، جستجوگرهاي ملي و علي‌الخصوص پارسي‌جو در وضعيت نسبتا مناسبي قرار دارند اما در زمينه تجاري‌سازي و معرفي اين سرويس‌ها اقدامات خوبي تاكنون انجام نگرفته است. دقيقا همانند وضعيتي كه براي بيشتر شركت‌هاي دانش‌بنيان ايراني اتفاق مي‌افتد. شايد از انديشه متخصصين متخصص و كيفيت، سرويس‌ها و خدمات بسياري از شركت‌هاي دانش‌بنيان ايراني كه معمولا توسط نخبگان اين مرز و بوم اداره مي‌شود، قابل رقابت با بهترين‌هاي دنيا باشد اما از انديشه متخصصين نحوه ارايه، خدمات، بازاريابي و... وضعيت آنچنان اميدواركنند نيست.

تنها لازم است به سرويس نقشه پارسي جو نگاهي بيندازيد. اين سرويس كه به‌صورت كاملا بومي و با استفاده از عكس‌هاي هوايي و بدون استفاده از API‌ گوگل تهيه شده، خود مي‌تواند به يكي از پردرآمدترين سرويس‌هاي اين جستجوگر تبديل شود.

در واقع جستجوگرهاي ايراني توانسته‌اند لااقل در حد و اندازه حمايت‌هاي مالي كه از آن‌ها شد، جستجوگرهاي كارآمد در كنار سرويس‌هاي متنوع و متخصصدي فراهم كنند، اما تكميل سرويس‌ها و معرفي آن‌ها به جامعه الكترونيك ايراني به‌كندي پيش رفته است.

برخي به حمايت دولت از جستجوگرهاي ايراني معترض هستند. اينكه چرا دولت اينگونه از اين جستجوگرها حمايت مي‌كند به اين دليل است كه اولا دولت همواره حمايت از شركت‌هاي دانش‌بنيان را در دستور كار خود دارد و از همه مهم‌تر اينكه جستجوگرهاي بومي پروژه‌هاي واقعا پرهزينه و ديربازدهي هستند كه سرمايه‌‌گذاران خصوصي علاقه چنداني به ورود به اين حوزه‌ها ندارند. در عوض اين موتورها قادرند علاوه بر ايجاد فرصت‌هاي شغلي براي نخبگان بي‌شماري در كشور، به سودآوري قابل توجه و پايداري برسند.

با اينكه به‌انديشه متخصصين مي‌رسد سياستمداران علاقه خاصي به افتتاح شركت‌هاي دانش‌بنيان و مطرح كردن گاها نمادين از حمايت‌هاي مالي خود در اين زمينه دارند و از اين طريق در صدد هستند تا خود را موفق و پيروز در صحنه‌ زورآزمايي‌هاي سياسي نشان دهند، ما رسانه‌ها و متخصصان دنياي وب و الكترونيك بايد فارغ از اين هياهوها نگاهي عميق به مسايل روز داشته باشيم و درست قضاوت كنيم.

موتور جستجوي داخلي و رقابت آن با گوگل نه تنها از انديشه متخصصين تجاري سودآوري دارد، بلكه در داخل كشور ايجاد اشتغال كرده و مي‌تواند آغازگر پروژه‌هاي بزرگ ديگر باشد. اين موضوع مستلزم آن است كه هر چه سريع‌تر پروژه‌هاي اينچنيني تجاري شده و از طريق تبليغات و رسانه‌ها به مردم معرفي شود. پس از تجاري شدن اين محصولات و گرفتن بازخورد از متخصصان، مي‌توان به مرور به تكميل آنها پرداخت و ايراداتش را برطرف كرد، در غير اين صورت اين موتورهاي جستجوگر ملي نيز به پروژه پرخرج ديگري تبديل مي‌شوند كه ممكن است هيچگاه به سوددهي نرسند! اما اگر اين پروژه‌ها به سوددهي برسند، مي‌توان آنها را يكي از بزرگ‌ترين نمونه‌هاي پيوند صنعت و دانشگاه قلمداد كرد.