مروري بر سير تكاملي پلتفرم هاي پيام رسان (بخش اول)

اينترنت در كنار مزايا و متخصصدهاي بسيار زيادش، روش ارتباط افراد را در سراسر دنيا تغيير داده است و هرروز روش‌هاي ساده‌‌تري براي برقراري ارتباط با ديگران بر بستر اينترنت در دسترس قرار مي‌گيرد. علاوه بر سرويس‌هاي رايانامه، امروزه سرويس‌هاي پيام‌رسان لحظه‌اي نقش بسيار بزرگي در مرتبط كردن افراد در سراسر دنيا ايفا مي‌كنند. از نرم‌افزارهاي پيام‌رسان ICQ گرفته تا AIM و از گوگل چت گرفته تا فيسبوك چت، همگي اين امكان را فراهم كرده‌اند تا متخصصان اينترنت امكان ارسال پيام به ديگر متخصصان را به‌صورت لحظه‌اي و تقريبا بدون وقفه، براي سال‌هاي سال تجربه كنند.

اما نقطه‌ي آغاز پيام‌رسان‌هاي اينترنتي كجا بوده است؟ پيام‌رساني لحظه‌اي يكي از ايده‌هايي بود كه با گذشت زمان تكامل يافته است و بنابراين در زمان مطرح شدن اين ايده، اجراي آن كار سختي محسوب مي‌شد. آيا مي‌دانيد پيام‌رساني لحظه‌اي يا حداقل طرح اوليه‌ي اين فناوري در واقع پيش از روي كار آمدن شبكه‌ي جهاني وب مطرح شده است؟

در ادامه قصد داريم مهم‌ترين پيشرفت‌هاي پيام‌رساني لحظه‌اي را از حدودا ۵۰ سال قبل تاكنون مرور كنيم. 

آغازي چشم‌گير

عبارت «پيام‌رساني لحظه‌اي» در اوايل دهه‌ي ۹۰ ميلادي به يكي از عبارات رايج مورد استفاده‌ي متخصصان تبديل شد، اما طرح اوليه‌ي آن به اواسط دهه‌ي ۶۰ ميلادي بر‌مي‌گردد. سيستم‌عامل‌هاي چندكاربره از جمله سيستم به اشتراك‌گذاري زمان سازگار (CTSS) كه در مركز محاسبات مؤسسه تكنولوژي ماساچوست (MIT) و در سال ۱۹۶۱ ساخته شد، اين امكان را فراهم آورده بود تا ۳۰ متخصص بتوانند به‌طور هم‌زمان به حساب متخصصي خود وارد شوند و به يكديگر پيام‌ ارسال كنند.

برنامه‌نويسان در دهه‌ي ۷۰ روي يك پروتكل نظير به نظير كار كردند كه در آزمايشگاه‌هاي تحقيقاتي و دانشگاه‌ها اجازه مي‌داد متخصصان يك رايانه‌ي يكسان بتوانند ارتباطي ساده با يكديگر برقرار كنند.

اين سيستم كه شايد بيشتر شبيه به چيزي است كه اكنون ما آن را با نام پست الكترونيك يا همان رايانامه مي‌شناسيم، تا سال ۱۹۶۵ صدها متخصص ثبت‌شده از ام‌آي‌تي و ديگر دانشگاه‌هاي جديد انگلستان داشت.

برنامه‌نويسان رايانه‌اي در دهه‌ي ۷۰ ميلادي روي يك پروتكل نظير به نظير كار كردند كه در آزمايشگاه‌هاي تحقيقاتي و دانشگاه‌ها، اجازه مي‌داد متخصصان يك رايانه‌ي يكسان بتوانند ارتباطي ساده با يكديگر برقرار كنند.

سرويس اطلاع‌رساني زفر (Zephyr Notification Service) نيز در دهه‌ي ۸۰ ميلادي و تحت پروژه‌اي به نام آتينا توسط ام‌آي‌تي ساخته شد. اين سرويس از يونيكس به‌منظور دريافت و ارسال پيام‌ها به متخصصان استفاده مي‌كند. برخي از مؤسسات از جمله ام‌آي‌تي و دانشگاه كارنگي ملون همين حالا هم از اين نوع سيستم‌ها استفاده مي‌كنند.

در دهه‌ي ۸۰ سيستم تابلو اعلانات (Bulletin Board System يا به‌اختصار ‌BBS) نيز توجهات بسياري را به خود جلب كرد. BBS سيستمي است كه به متخصصان اجازه مي‌دهد با استفاده از برنامه‌ي ترمينال، نرم‌افزارهاي مورد انديشه متخصصين خود را دانلود و آپلود كنند و با ديگر متخصصان اين سيستم، پيام مستقيم ارسال و دريافت كنند.

كومودور اينترنشنال در سال ۱۹۸۲ پي‌سي جديدي به نام كومودور ۶۴ (Commodore 64) معرفي كرد. از جمله قابليت‌هاي كومودور ۶۴ مي‌توان به سرويس اينترنتي و كوانتوم لينك (با نام كيو-لينك نيز شناخته مي‌شود) اشاره كرد كه بعدها و در دهه‌ي ۹۰ به‌عنوان آمريكا الكترونيك (AOL) شناخته مي‌شد. متخصصان كيو-لينك مي‌توانستند براي ارسال پيام‌هاي متني به ديگر متخصصان اين سيستم از طريق مودم، هزينه‌ي اشتراك ماهانه‌ي آن را پرداخت كنند و شخص دريافت‌كننده پيام مي‌توانست پاسخ پيام‌ها را ارسال يا از آن‌ها صرف‌انديشه متخصصين كند.

شبيه‌ساز CB كامپيوسرو در سال ۱۹۸۰ ساخته شد تا باند راديويي شهروندان را از طريق پيام‌هاي متني شبيه‌سازي كند. اين شبيه‌ساز به‌عنوان اولين سرويس چت الكترونيك شناخته مي‌شود.

پيشرفت بازار پيام‌رساني لحظه‌اي

شركت ميرابيليس ICQ را در سال ۱۹۹۶ معرفي كرد. اين نرم‌افزار يك پيام‌رسان متني بود كه در ابتدا، بين متخصصان الكترونيك محبوبيت بسيار زيادي پيدا يافت و در آن زمان متخصصان زيادي از آن استفاده مي‌كردند. ICQ امكان چت‌هاي چندكاربره، ارسال فايل، يك فهرست با قابليت جستجوي متخصصان و امكانات فراوان ديگري در اختيار افراد قرار مي‌داد. سال ۱۹۹۸ كمپاني AOL، ميرابيليس و پيام‌رسان اين شركت يعني ICQ را خريداري كرد و سپس در سال ۲۰۱۰ آن را به كمپاني ديجيتال اسكاي تكنولوژيز فروخت. جديدترين نسخه‌ي ICQ امكان يكپارچه شدن با فيسبوك، موبايل و ديگر آپديت‌هاي آينده دارد.

به‌هرحال تغيير واقعي در اين حوزه در سال ۱۹۷۷ رخ داد؛ زماني كه AOL نرم‌افزار پيام‌رسان جديدي به نام AIM معرفي كرد. اين پيام‌رسان موفق شد انديشه متخصصين بسياري از متخصصان اينترنتي علاقه‌مند به فناوري را به خود جلب كند. هنگامي كه شما در مورد AIM فكر كنيد، احتمالا به ياد صداهاي باز و بسته شدن در خواهيد افتاد. اين صداها زماني پخش مي‌شد كه دوستان شما در ليست مخاطبان ظاهر و ناپديد مي‌شدند. AIM نيز همانند سرويس‌هايي كه قبل از اين پيام‌رسان روي كار آمده بودند، به متخصصان اجازه مي‌داد پيام‌هاي مورد انديشه متخصصينشان را براي يكديگر ارسال كنند. هر متخصص در اين پيام‌رسان يك پروفايل داشت و براي درگير شدن بيشتر متخصصان، پيام‌هايي براي تعيين وضعيت آن‌ها در انديشه متخصصين گرفته شده بود. با AIM توسعه‌ي بات‌هاي مختلف نيز آغاز شد كه از جمله مي‌توان به StudyBuddy و SmarterChild اشاره كرد و متخصصان مي‌توانستند با اين بات‌ها تعامل برقرار كنند. AIM در سال ۲۰۰۵ در بازار پيا‌م‌رساني لحظه‌اي اعلام كرد كه ۵۳ ميليون متخصص دارد. يكي از قابليت‌هاي محبوب و پراستفاده‌ي AOL اتاق‌ چت بود كه امكان چت‌هاي چندكاربره را فراهم مي‌كرد و بدين ترتيب چندين نفر مي‌توانستند به‌طور هم‌زمان براي يكديگر پيام‌ ارسال كنند.

كمپاني ياهو در سال ۱۹۹۸ پيام‌رسان خود را با نام ياهو مسنجر معرفي كرد. بد نيست اشاره كنيم نام اين نرم‌افزار در ابتدا ياهو پيجر بود. متخصصان مي‌توانستند با حساب متخصصي ياهوي خود، به اين پيام‌رسان لاگين كنند.

از ديگر قابليت‌هاي ياهو مسنجر در آن زمان مي‌توان به دفترچه آدرس يكپارچه و پيام‌هاي سفارشي براي تعيين وضعيت متخصصي اشاره كرد. علاوه بر اين ياهو مسنجر همانند AOL سرويس اتاق‌هاي چت را هم به متخصصان خود ارائه مي‌داد.

پيجِن در سال ۱۹۹۸ با نام Gaim كار خود را به‌عنوان يك كلاينت متن‌باز پيام‌رساني لحظه‌اي آغاز كرد. اين نرم‌افزار به متخصصان اجازه مي‌داد روي چندين سيستم‌عامل مختلف با مخاطبان خود ارتباط برقرار كنند. در سال ۲۰۰۷ مشخص شد كه پيجِن ۳ ميليون متخصص دارد.

مايكروسافت نيز در اين حوزه فعاليت‌هايي انجام داده است. ردموندي‌ها در سال ۱۹۹۹ پيام‌رسان ام‌اس‌ان را منتشر كردند. بخشي از متن معرفي اين پيام‌رسان كه در مطبوعات منتشر شد، بدين شرح است: «سرويس پيام‌رسان ام‌اس‌ان به متخصصان اعلام مي‌كند كه دوستان، خانواده و هم‌كلاسي‌هاي آن‌ها چه زمان الكترونيك هستند. اين نرم‌افزار امكان ارسال پيام‌هاي الكترونيك و رايانامه را به بيش از ۴۰ ميليون متخصص سرويس رايانامه ام‌اس‌ان هات‌ميل و نيز افرادي كه از پيام‌رسان AOL استفاده مي‌كنند، فراهم كرده است.»

مايكروسافت در سال ۲۰۰۵  نام سرويس چت خود را به «ويندوز لايو مسنجر» تغيير داد و امكاناتي مثل اشتراك‌گذاري عكس، يكپارچه شدن با شبكه‌هاي اجتماعي و بازي‌ها را به آن اضافه كرد. در سال ۲۰۰۹ اين شركت اعلام كرد كه سرويس ويندوز لايو مسنجر بيش از ۳۳۰ ميليون متخصص فعال ماهانه دارد.

زبان پيام‌رساني لحظه‌اي

يكي از دلايل مهمي كه باعث شد پيام‌رساني لحظه‌اي در دهه‌ي ۹۰ ميلادي به ميزان قابل توجهي در بين متخصصان شناخته شود و مورد استفاده قرار گيرد، زبان كوتاه شده و اختصاراتي بود كه همراه با اين فناوري در بين افراد رايج شد. در ادامه برخي از اين اختصارات را با يكديگر مرور مي‌كنيم:

BRB:اBe Right Back (الان برمي‌گردم)

LOL:اLaugh(ing) Out Loud (با صداي بلند خنديدن)

OMG:اOh My God/Gosh (اوه خداي من)

ROFL:اRolling On Floor Laughing (از خنده روي زمين غلت زدن)

TTYL:اTalk To You Later (بعدا با شما صحبت مي‌كنم)

TY:اThank You (متشكرم)

NP:اNo Problem (اشكالي نيست)

OTP:اOn The Phone (دارم با تلفن صحبت مي‌كنم)

و بسياري از اصطلاحات ديگر كه شايد خودتان بهتر از هر كس ديگري با آن‌ها آشنايي داشته باشيد.

زبان پيام‌رساني لحظه‌اي بسيار فراگير شد؛ به‌طوري كه امروزه استفاده از آن در سرويس رايانامه و حتي سرويس پيام‌ كوتاه متني (SMS) بسيار رايج است.

پيام‌رساني لحظه‌اي در دهه‌ي ۲۰۰۰ ميلادي

در سال ۲۰۰۰ توجه متخصصان اينترنت به سرويس جَبر (Jabber) جلب شد. جبر در واقع يك پيام‌رسان لحظه‌اي چند پروتكلي است كه به‌منظور ارائه‌ي يك درگاه يكپارچه براي چت و دسترسي هم‌زمان به ليست مخاطبان متخصص در بزرگ‌ترين شبكه‌هاي پيام‌رساني آن زمان از جمله ياهو، AIM و ام‌اس‌ان توسعه داده شد. Jabber.org در ابتدا يك سرويس پيام‌رساني لحظه‌اي بود كه بر پايه‌ي پيام‌هاي قابل برنامه‌ريزي و پروتكل XMPP كار مي‌كرد. جبر در آگوست سال ۲۰۱۲ به دليل حملات منع سرور و جلوگيري از سوء‌استفاده از متخصصان، امكان ثبت‌نام اعضاي جديد را در سرويس خود غير فعال كرد.

در سال ۲۰۰۲ كمپاني اپل آي‌چت يا آي‌چت AV را براي سيستم‌عامل مك او‌اس ايكس توسعه داد. متخصصان مك مي‌توانستند دفترچه‌ي آدرس و رايانامه اپل را در يك نرم‌افزار بومي يكپارچه كنند. علاوه بر اين آي‌چت با AIM نيز سازگاري داشت.

در سال ۲۰۱۱ شركت اپل آي‌مسيج را براي سيستم‌عامل به‌روز شده‌ي مك اواس معرفي كرد. در سيستم‌عامل اواس ايكس مانتين ليون، بخش مسيجز جايگزين آي‌چت و آي‌مسيج شد. مسيجز به متخصص اجازه مي‌دهد به متخصصان همه‌ي محصولات اپل، به‌طور نامحدود پيام ارسال كند.

اسكايپ در سال ۲۰۰۳ معرفي شد و اين امكان را فراهم كرد تا متخصصان اينترنت بتوانند با ديگران تماس‌هاي صوتي، تصويري و متني برقرار كنند. احتمالا قابليت‌هاي پيام‌رساني در اسكايپ محبوب‌ترين ويژگي ارائه‌شده در اين سرويس محسوب نمي‌شود،؛ اين در حالي است كه كنفرانس‌ ويديوي از جمله برترين و قدرتمندترين امكانات اسكايپ تلقي مي‌شود كه توسط متخصصان زيادي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اسكايپ در جولاي سال ۲۰۱۱ به‌روزرساني مهمي دريافت كرد و با فيسبوك يكپارچه شد؛ بنابراين متخصصان اسكايپ مي‌توانند دوستان فيسبوك خود را هم در اين سرويس مشاهده كرده و علاوه بر اين به چت‌هاي فيسبوك خود در هر دو سرويس دسترسي داشته باشند.

ميبو يكي ديگر از پيام‌رسان‌هاي تحت وب است كه فعاليت خود را در سال ۲۰۰۵ آغاز كرد. پيش از اينكه اين سرويس توسط گوگل خريداري شود از ياهو مسنجر، ويندوز لايو مسنجر، AIM ،ICQ، ماي‌اسپيس، فيسبوك چت، گوگل‌تاك و پيام‌رسان‌هاي ديگر همراهي مي‌كرد. ميبو همچنين نسخه‌‌ي موبايل مخصوص دو سيستم‌عامل اندرويد و آي‌اواس منتشر كرده است.

چت رسانه‌هاي اجتماعي

در سال ۲۰۰۵ شركت گوگل از سرويس پيام‌رسان خود با نام گوگل تاك (Google Talk) رونمايي كرد كه از آن به‌عنوان گوگل چت يا جي‌چت نيز ياد مي‌شود. اين سرويس از طريق وب و اپليكيشن‌هاي موبايل در دسترس متخصصان قرار گرفت. گوگل‌ تاك هميشه در قالب يك پنجره در جيميل متخصصان نمايش داده مي‌شد و امكان برقراري ارتباطي آسان را با مخاطبان رايانامه شما فراهم مي‌كرد. سرويس مورد مباحثه قابليت‌هايي مثل، پيام‌رساني متني و تماس‌هاي صوتي و تصويري ارائه مي‌داد. گوگل تاك چند وقت قبل با گوگل پلاس يكپارچه شد و بدين طريق متخصصان اين شبكه‌ي اجتماعي مي‌توانند با ديگر متخصصان گوگل پلاس چت كنند.

ماي‌اسپيس در سال ۲۰۰۶ ماي‌اسپيس آي‌ام (MySpaceIM) را به‌عنوان يك سرويس اضافه به پلتفرم اجتماعي خود افزود. ماي‌اسپيس اولين شبكه‌ي اجتماعي‌ است كه سرويس پيام‌رسان را در كنار پلتفرم اصلي خود در اختيار متخصصانش قرار داد. ماي‌اسپيس آي‌ام اين امكان را فراهم كرد تا متخصصان شبكه‌ي اجتماعي مورد اشاره بتوانند روي دسكتاپ، پيام‌هاي لحظه‌‌اي براي دوستان خود ارسال كنند. نسخه‌ي تحت وب اين سرويس نيز در سال ۲۰۰۹ شروع به كار كرد. بعدها ماي‌اسپيس آي‌ام با اسكايپ هم يكپارچه شد.

در سال ۲۰۰۸، فيسبوك از سرويس فيسبوك چت رونمايي كرد. سرويس يادشده به متخصصان اين امكان را مي‌دهد تا بتوانند با يك يا چند نفر از دوستان خود به‌طور الكترونيك چت كنند. فيسبوك در سال ۲۰۱۱ فيسبوك چت را به‌روزرساني كرد و بدين ترتيب امكان انجام چت‌هاي تصويري بر بستر اين سرويس فراهم شد. سرويس يادشده با اسكايپ يكپارچه شده است و متخصصان مي‌توانند از طريق اپليكيشن موبايل فيسبوك مسنجر هم به آن دسترسي داشته باشند.

در قسمت بعد روند تكامل سرويس‌هاي پيام‌رسان را به‌خصوص در موبايل‌هاي موبايل ادامه خواهيم داد.

انديشه متخصصين شما در مورد سرويس‌هاي پيام‌رساني كه در اين مقاله به آن‌ها اشاره شد چيست؟ تجربه‌ي استفاده از كدام سرويس را داريد؟