واكسن‌هاي معدودي از عفونت پيشگيري مي‌كنند، چرا اين مساله اشكالي محسوب نمي‌شود؟

واكسن‌ها معجزه‌ي علم پزشكي هستند. مداخلات اندكي مي‌توانند ادعا كنند كه تا اين حد جان انسان‌ها را نجات داده‌اند. اما ممكن است موجب تعجب شما شود كه بدانيد همه‌ي واكسن‌ها از سطح محافظت برابري برخوردار نيستند.

برخي واكسن‌ها مانع از ابتلاي شما به بيماري داراي علامت مي‌شوند اما برخي ديگر مانع از عفوني شدن نيز مي‌شوند. مورد دوم با عنوان ايمني خنثي‌كننده شناخته مي‌شود. اگر ايمني خنثي‌كننده وجود داشته باشد، ويروس حتي نمي‌تواند فرصت وارد شدن به بدن را پيدا كند، زيرا سيستم ايمني مانع از ورود ويروس به سلول و تكثير آن مي‌شود.

براساس مطلبي كه سارا ال كدي، پژوهشگر ايمني‌شناسي دانشگاه كمبريج در وب‌سايت The Conversation منتشر كرده است، تفاوت ظريف و درعين‌حال مهمي ميان پيشگيري از بيماري و پيشگيري از عفونت وجود دارد. واكسني كه فقط از بيماري پيشگيري مي‌كند، ممكن است مانع از اين نشود كه بيماري را به ديگران منتقل كنيد، حتي اگر احساس سالم بودن كنيد. اما واكسني كه ايمني خنثي‌كننده فراهم مي‌كند، راه ويروس را سد مي‌كند.

در جهان ايده‌آل، تمام واكسن‌ها باعث ايمني خنثي‌كننده مي‌شوند. اما در واقعيت، توليد واكسن‌هايي كه از عفونت ويروس كاملا پيشگيري كنند، بسيار دشوار است. اكثر واكسن‌هايي كه امروزه به‌طور معمول استفاده مي‌شوند، به اين هدف دست پيدا نمي‌كنند. براي مثال، واكسن‌هايي كه روتاويروس را مورد هدف قرار مي‌دهند كه از علل معمول اسهال در نوزادان است، فقط از بيماري شديد ممانعت مي‌كنند. اما هنوز هم اين واكسن در كنترل ويروس بسيار ارزشمند است. در آمريكا، از زمان عرضه‌ي واكسن در سال ۲۰۰۶، ميزان مراجعه به بيمارستان به خاطر موارد مرتبط با روتاويروس تقريبا ۹۰ درصد كاهش يافته است. وضعيت مشابهي درمورد واكسن‌هاي فعلي فلج اطفال نيز وجود دارد اما بااين‌حال اميد است كه ويروس از جهان ريشه‌كن شود.

نشان داده شده است كه اولين واكسن‌هاي تأييدشده SARS-CoV-2 در كاهش بيماري بسيار مؤثر هستند. بااين‌حال، هنوز نمي‌دانيم كه آيا اين واكسن‌ها مي‌توانند ايمني خنثي‌كننده ايجاد كنند. انتظار مي‌رود داده‌هايي كه به اين پرسش پاسخ مي‌دهند، به‌زودي از كارآزمايي‌هاي باليني درحال انجام دردسترس قرار گيرد. اگرچه حتي اگر در ابتدا ايمني خنثي‌كننده ايجاد شود، اين وضعيت ممكن است با كاهش پاسخ‌هاي ايمني و تكامل ويروس به مرور زمان تغيير كند.

پيامد فقدان ايمني خنثي‌كننده درمورد افرادي كه با واكسن‌هاي جديد كوويد واكسينه مي‌شوند، چيست؟ به شكل ساده، اين بدان معنا است كه اگر پس از دريافت واكسن با ويروس مواجه شويد، ممكن است عفوني شويد، اما علائم بيماري را نشان ندهيد. علت آن است كه پاسخ ايمني ناشي از واكسن نمي‌تواند مانع از تكثير تمام ذرات ويروسي شود.

خوشبختانه پاسخ‌هاي ايمني ما به واكسن شامل سلول‌ها و اجزاي مختلفي از سيستم ايمني مي‌شود. حتي اگر پاسخ آنتي‌بادي بهينه نباشد، با حمله‌ي ويروس، ابعاد ديگر حافظه‌ي ايمني مي‌توانند دست به كار شوند. اين موارد شامل سلول‌هاي T كشنده و آنتي‌بادي‌هاي غيرخنثي‌كننده هستند. تكثير ويروس كند خواهد شد و درنتيجه، بيماري كاهش پيدا مي‌كند.

ما اين دانش را از سال‌ها مطالعه‌ي واكسن‌هاي آنفلوانزا به دست آورده‌ايم. اين واكسن‌ها معمولا موجب محافظت دربرابر بيماري مي‌شوند اما لاخبار تخصصيا دربرابر عفونت محافظت نمي‌كنند. اين امر تا حدود زيادي ناشي از وجود سويه‌هاي مختلف آنفلوانزا است كه در جامعه در گردش هستند. وضعيت شرح داده شده ممكن است درمورد SARS-CoV-2 نيز رخ دهد. البته، واكسن‌هاي آنفلوانزا با اينكه نمي‌توانند موجب القاي ايمني خنثي‌كننده شوند، در كنترل ويروس بسيار ارزشمند هستند.

رابطه‌ي معكوس ميان شدت عفونت ويروس كرونا و ايمني محافظ

در نبود ايمني خنثي‌كننده، واكسن‌هاي SARS-CoV-2 ممكن است چه تأثيري بر شيوع ويروس در كل جمعيت داشته باشند؟

اگر امكان ابتلا به عفونت‌هاي بدون علامت پس از واكسيناسيون وجود داشته باشد، بنابراين اين نگراني وجود دارد كه SARS-CoV-2 بتواند مانند قبل به آلوده كردن افراد زيادي ادامه دهد. آيا چنين چيزي ممكن است؟

معمولا افرادي كه دچار عفونت بدون علامت مي‌شوند، سطوح كمتري از ويروس توليد مي‌كنند. گرچه رابطه‌ي كاملي وجود ندارد، معمولا ويروس بيشتر به معناي بيماري بيشتر است. بنابراين، احتمال اينكه افراد واكسينه‌شده به اندازه‌ي كافي ويروس منتقل كنند تا موجب بيماري شديد شود، كمتر است. اين امر به نوبه‌ي خود به اين معنا است كه افرادي كه در اين شرايط آلوده مي‌شوند، ويروس كمتري را به فرد مستعد بعدي منتقل مي‌كنند.

اين امر به‌صورت تجربي با استفاده از واكسني كه ويروس متفاوتي را در جوجه‌ها مورد هدف قرار مي‌دهد، نشان داده شده است. وقتي فقط بخشي از گله واكسن را دريافت كردند، پرندگان واكسينه‌نشده بيماري خفيف‌تري را نشان دادند و ويروس كمتري توليد كردند.

بنابراين، درحالي‌كه ايمني خنثي‌كننده اغلب هدف نهايي طراحي يك واكسن است، به‌ندرت محقق مي‌شود. خوشبختانه اين مسئله مانع از آن نشده است كه بسياري از واكسن‌ها تعداد عفونت‌هاي ويروسي را در گذشته به‌طور قابل‌توجهي كاهش ندهند. با كاهش سطح بيماري در افراد، شيوع ويروس در كل جمعيت نيز كم مي‌شود و اميدواريم موجب مهار دنياگيري فعلي شود.