معرفي جزوه رايگان چك ليست؛ چطور كارها را درست انجام بدهيم
شايد با شنيدن كلمه‌ي «چك‌ليست» ياد اهميت تهيهي آن هنگام رفتن به مسافرت يا گردش بيفتيد؛ بااين‌حال اهميت تهيهي چك‌ليست در صنعت پزشكي و هواپيمايي چنان زياد است كه هرروز جان هزاران نفر را نجات مي‌دهد. چك‌ليست، فهرست ساده‌اي است كه شما مي‌شناسيد و شايد نيازي نمي‌بينيد آن را تهيه كنيد؛ ولي به‌عنوان دستيار ماهر براي شما و ذهنتان كارايي دارد. در شرايط بغرنج، مانند آنچه اكنون كموبيش تمام صنايع و حرفه‌ها با آن روبهرو هستند، راهكار اشكالات متخصص و دشوار است. اغلب راه‌هاي گوناگون و فراواني براي رفع اشكال وجود دارد؛ ولي به‌قدري در اين پيچيدگي‌ها غرق مي‌شويم كه فراموش مي‌كنيم قبل از هر كاري واضح‌ترين و منطقي‌ترين راه‌ها را بيازماييم.
چك‌ليست‌ها وسيله‌اي تجاري هستند كه به فراموشي سپرده يا ناديده گرفته شده‌اند. در عصر كنوني، شايد زمان آن رسيده است كه به آن‌ها ميدان داده شود تا از تنهايي خارج شوند. امروزه در قرن بيست و يكم، ما علم حيرت‌انگيزي گردآوري كرده‌ايم. اين علم را دراختيار تعدادي از اشخاص كارآمد و حاذق‌ترين و سخت‌كوش جامعه قرار داده‌ايم و آنان با استفاده از آن، كارهاي شگفت‌انگيزي انجام داده‌اند. بااين‌حال اين علم در خيلي از مواقع مهارنشدني است. در تمام زمينه‌ها، از پزشكي گرفته تا امور مالي و از كسب‌وكار گرفته تا دولت‌ها، خطاهاي اجتناب‌ناپذير و ويرانگر و نااميدكننده‌اي ديده مي‌شود.
انسان‌ها دوست دارند فكر كنند كنترل دنياي خود را دراختيار دارند؛ اما اغلب مشغول سروسامان دادن به شكست‌هايشان هستند. بخشي از اين شكست‌ها ناشي از پديده‌اي است كه دو فيلسوف معروف، يعني ساموئل گوروويتز و آلستر مك اينتاير آن را «جايزالخطايي» مي‌نامند؛ يعني با وجود پيشرفت‌هاي علمي، برخي فعاليت‌ها بسيار فراتر از توان انسان است و از عهده‌ي انجام آن‌ها برنمي‌آيد. حتي متخصص كارشناسان حوزه‌هاي موفقي مثل ساخت آسمان‌خراش، پيش‌بيني آب‌و‌هواي نامساعد و انجام جراحي‌هاي حيات‌بخش هم به كمبود يادگيري‌هاي پيشرفته و تجربه‌ي بالا اعتراف مي‌كنند.
علت شايد اين است كه توانايي گنجايش و پيچيدگي فردي ما براي استفاده‌ي درست، سالم يا قابل اطمينان از مزاياي همه چيز پايين آمده است. علم هم ما را نجات داده و هم باري به دوش ما گذاشته است؛ به اين معني كه به استراتژي مختلفي براي غلبه بر شكست نياز داريم. يك استراتژي كه مبتني بر تجربه باشد و هم‌زمان با استفاده از مزاياي علمي كه داريم، نقايص انساني ما را هم جبران كند. چنين استراتژي در حال حاضر وجود دارد و به‌قدري ساده است كه كموبيش مسخره به‌انديشه متخصصين مي‌آيد و حتي به عقيده‌ي برخي كه ساليان پي‌درپي را با دقت صرف ايجاد مهارت‌ها و فناوري‌هاي پيشرفته كرده‌اند، احمقانه است؛ اين استراتژي همان چك‌ليست است.
معرفي جزوه رايگان «چك‌ليست»
جزوه رايگان «چك‌ليست؛ چطور كارها را به شكل درست انجام دهيم»، اثر «آتول گاواندي»، به مخاطب مي‌آموزد كه چك‌ليست‌ها به چه دردي مي‌خورند و چگونه چك‌ليست‌هاي ساده مي‌توانند شما و زندگي‌تان را دگرگون كنند. جزوه رايگان با مثال‌هايي كه در جهان حقيقي رخ داده است، كاري مي‌كند تا ارزش چك‌ليست‌ها را درك كنيد. اين جزوه رايگان از اهميت بالاي چك‌ليست و فهرست انجام كارها در پيشبرد اهداف حرف مي‌زند. نويسنده در اين اثر داستان‌هاي واقعي و خواندني را تعريف كرده است كه به دليل عدم وجود چك‌ليست، سبب ايجاد اشكالي بزرگ يا حتي مرگ يك فرد شده‌اند. «آتول گاواندي» با زباني ساده و روان اين اثر را نوشته است و مطالعه‌ي آن را به همه‌ي افرادي كه به‌دنبال توسعه‌ي فردي و اجتماعي هستند، توصيه كرده است.
اين جزوه رايگان حول موضوع اهميت چك‌ليست در زندگي و موفقيت فردي و اجتماعي به نگارش درآمده است. شايد با گفتن چك‌ليست ابتدا ليست خريد يا ليست وسايل مورد نياز براي سفر در ذهن همه‌ي افراد نقش مي‌بندد؛ ولي «آتول گاواندي» پزشك و جراح حاذق، از اهميت بيشتر و فراتر چك‌ليست در اين جزوه رايگان سخن مي‌گويد. او نشان مي‌دهد وجود يك چك‌ليست دقيق در مشاغلي مانند پزشكي يا صنعت هواپيمايي، مي‌تواند انقلابي عظيم ايجاد كند و ميزان موفقيت و دستيابي به موفقيت را افزايش دهد. نويسنده بر اساس سال‌ها تحصيل، تحقيق و جراحي متوجه يك سري اشتباه و خطاهاي انساني و قابل جبران مي‌شود كه در تمام دنيا رخ مي‌دهد.
او متوجه شد كه پزشكان و استادان برجسته و زبردست هم گاهي در اتاق عمل دچار اشتباه مي‌شوند و بيمار به‌راحتي جان خود را از دست مي‌دهد. «آتول گاواندي» در ابتداي جزوه رايگان «چك‌ليست» از يك جراحي سرطان توسط يكي از دوستانش به نام «جان» مي‌گويد كه فرد بيمار به خاطر تزريق اشتباه دوز پتاسيم دچار ايست قلبي مي‌شود و تا مرگ پيش مي‌رود. نويسنده پس از شنيدن داستان اين جراحي از زبان «جان» كه پزشكي توانا و حاذق است، به فكر فرو مي‌رود و طرح اوليه‌ي جزوه رايگان «چك‌ليست» در ذهنش نقش مي‌بندد. او مي‌گويد:
ما از نجات دادن جان انسان‌ها حرف مي‌زنيم؛ اما درباره‌ي اشتباهات و شكست‌هايمان كه همه تجربه‌اش كرده‌ايم هم حرف بزنيم. اين اتفاقات بخشي از حرفه‌ي ما است. دوست داريم فكر كنيم كه همه چيز تحت كنترل است. اما داستان‌هاي جان مرا به فكر واداشت كه واقعاً چه چيزي در كنترل ما است و چه چيزي نيست.
امروزه دانش عملي و مهارت بشر تقريبا در تمام حوزه‌هاي كاري به‌صورت چشمگيري گسترش يافته و درنتيجه ميزان اشكالات ما براي به‌كارگيري و ارائه‌ي آن‌ها نيز افزايش يافته است. اما اشكال اينجا است كه تقريبا در هر حوزه‌ي كاري با پيچيدگي و اطلاعات زياد، شاهد اين موضوع هستيم كه با خطاهاي بسيار ساده اما رايجي مانند فراموش كردن مواجه هستيم. متأسفانه در عصر كنوني نيمي از بيماراني كه دچار حمله قلبي مي‌شوند، به موقع درمان نمي‌شوند و دوسوم مرگ‌ومير به‌علت خطاي انساني است.
درواقع متخصصان در يك محيط پيچيده با دو اشكال اصلي جايزالخطا بودن حافظه و دقت بشر روبهرو هستند؛ مخصوصاً در مباحثه امور روزمره كه به‌سادگي تحت تأثير بسياري از اتفاقات پرفشار رواني ناديده گرفته مي‌شوند. براي مثال، وقتي بيماري داريد كه استفراغ مي‌كند و يكي از اعضاي نگران خانواده‌اش از شما مي‌پرسد چه اتفاقي افتاده است، مي‌توانيد به‌راحتي فراموش كنيد كه نبض بيمار را كنترل كنيد. حافظه پراشتباه و حواس‌پرتي جزئي از ما است. بااين‌حال چه براي خريد مواد لازم كيك در حال رفتن به سوپرماركت باشيد، چه در حال آماده كردن هواپيما براي بلند شدن يا ارزيابي بيماري در بيمارستان، اگر فقط يك مرحله‌ي مهم و اساسي را فراموش كنيد، انگار هيچ تلاشي نكرده‌ايد.
چك‌ليست‌ها در مقابل چنين خطاهايي از ما محافظت مي‌كنند. آن‌ها كم‌اهميت‌ترين مراحل را به ما يادآوري و آن‌ها را آشكار مي‌كنند. چك‌ليست‌ها نه‌تنها به ما امكان بازنگري مي‌دهند، بلكه نظمي خاص براي عملكرد بهتر به ما القا مي‌كنند. چك‌ليست‌ها فهرستي تكرارپذير براي انجام كارهايي هستند كه احتمال خطاي انساني در انجام آن‌ها بالا است. همچنين در جزوه رايگان به اين مهم پرداخته مي‌شود كه چگونه بفهميم چك‌ليست‌ها در كدام موقعيت‌ها مي‌توانند به ما كمك كنند و در كدام موقعيت‌ها نمي‌توانند.
بخش‌هايي از جزوه رايگان چك ليست
براي مديريت كردن پيچيدگي امور، كارها را بين متخصصان مختلف تقسيم كرده‌ايم. اما با وجود اين تقسيم‌بندي، گاهي كارها بسيار زياد هستند و به افراد فشار مي‌آورند. براي مثال، طي يك روز ويزيت جراحي عمومي در بيمارستان، بخش زايمان از من خواست يك خانم ۲۵ ساله را كه درد فزاينده‌اي در سمت راست شكم، تب و حالت تهوع داشت، معاينه كنم كه اين علائم احتمال وجود آپانديس را افزايش مي‌داد. اما او باردار بود و انجام سي‌تي‌اسكن براي رد اين احتمال براي جنين خطرناك بود. يك متخصص سرطان زنان كه به هنگام عمل جراحي درآوردن كيست تخمدان خانمي متوجه گسترش سرطان پانكراس او شده بود، خواست من را به اتاق عمل فرا بخوانند. همكارم از من خواست وضعيت پانكراس را ببينم و بگويم آيا نيازي به نمونه‌برداري هست يا خير. همان زمان يك پزشك عمومي در بيمارستان مجاور، با من تماس گرفت تا درباره‌ي انتقال بيماري سرطاني در بخش مراقبت‌هاي ويژه كه تومورش تا كليه‌ها و روده‌اش رشد كرده و آن‌ها را از كار انداخته بود صحبت كند، غده‌ي سرطاني خونريزي داشت و آن‌ها نمي‌توانستند خونريزي را كنترل كنند.
يا يك بار بخش تخصصي داخلي و گوارش ما از من خواست مرد ۶۱ ساله‌اي را كه نفخ بسيار شديدي داشت ببينم. به دليل ضعيف بودن ريه، امكان عمل جراحي لگن براي او وجود نداشت و در آن مقطع، از التهاب شديد روده بزرگ هم رنج مي‌برد. يك مورد ديگر درباره‌ي مردي ۵۲ ساله بود كه هم‌زمان به ديابت، شريان اكليلي، فشار خون بالا، بيماري مزمن كليوي، اضافه‌وزن شديد، سكته و در آن مقطع، به بيماري فتق ران دچار بود، از من كمك خواستند. يك بار يك متخصص داخلي درباره‌ي خانم جوان و بيماري تماس گرفت كه به آبسه‌ي مقعدي دچار شده بود و نياز به جراحي داشت.
مواجهه با چنين موارد متفاوت و بغرنجي در يك روز (شش بيمار با شش اشكال پزشكي كاملا متفاوت و روي‌هم‌رفته ۲۶ تشخيص مختلف) باعث مي‌شود باور كنم شغل من از تمام مشاغل پيچيده‌تر است. اما پيچيدگي بسيار زياد، تقريبا در همه‌ي مشاغل وجود دارد. از كاركنان بخش سوابق پزشكي بيمارستان هاروارد ونگارد خواستم با مطالعه سيستم الكترونيكي دريابند كه يك پزشك در آنجا سالانه به‌طور متوسط با چه تعداد از انواع مختلف بيماري روبهرو مي‌شود. نتيجه تحقيق مرا بسيار متعجب كرد. طي يك دوره‌ي يك ساله حضور در مطب كه طبق تعريف، معاينه‌ي بيماران در بيمارستان را در برنمي‌گيرد، هريك از پزشكان به‌طور متوسط، ۲۵۰ بيماري و شرايط اوليه را مطالعه كرده بودند.
ايده‌ي چك‌ليست شايد در دنياي پيچيده امروز يك مفهوم ساده و مضحك به انديشه متخصصين بيايد؛ اما شواهد حاكي از مفيد بودن آن است. چك‌ليست‌هاي خوب ذهن شما را از كارهاي روزمره و بديهي خالي مي‌كنند و درنتيجه مي‌توانيد روي مسائل سخت‌تر تمركز كنيد. تأثير مفيد چك‌ليست‌ها در سرمايه‌گذاري به همان اندازه صنايع هوايي و پزشكي به اثبات رسيده است. چك‌ليست‌ها تأثير جادويي خود را در هر زمينه‌اي كه تصور كنيد، نشان مي‌دهند و با پيچيده‌تر شدن روزافزون صنايع، در آينده مؤثرتر خواهند بود.
نويسنده مي‌گويد: «ما چك‌ليست‌ها را دوست نداريم. آن‌ها مي‌توانند خسته‌‌كننده باشند. چك‌ليست‌ها جذاب نيستند؛ اما من فكر نمي‌كنم موضوع در اينجا تنبلي باشد. اينكه مردم از نجات جان افراد و پول‌سازي طفره مي‌روند، دليل عميق‌تري دارد. آن‌ها استفاده از چك‌ليست را خجالت‌آور و مايه شرمندگي مي‌دانند. چنين كاري با باورهاي عميق آن‌ها درباره‌ي نحوه‌ي برخورد الگوها و بزرگان، كساني كه آرزو داريم مانند آن‌ها باشيم، با اشكالات و شرايط دشوار مغايرت دارد. بزرگان واقعي پر دل و جرأت هستند و بداهه تصميم مي‌گيرند. آن‌ها پروتكل يا چك‌ليست ندارند. اما شايد لازم باشد طرز فكرمان درباره‌ي قهرمان بودن، به‌روزرساني شود.»
در سال ۲۰۰۱ پيتر پرونوست (متخصص مراقبت‌هاي ويژه در بيمارستان جان هاپكينز) از حوادث ناشي از عفونت‌هاي ناشي از لوله‌هاي تزريقي در بخش مراقبت‌هاي ويژه نگران شده بود. او در نهايت چك‌‌فهرستي از اقدامات لازم براي پيشگيري از عفونت تهيه كرد:
- قبل از معالجه بيمار دست‌ها را با صابون بشوييد.
- پوست بدن بيمار را با ضدعفوني كننده كلروكسيدين تميز كنيد.
- روي بيمار را با پارچه استريل بپوشانيد.
- در زمان تزريق لوله، از ماسك، كلاه، پيشبند و دستكش استريل استفاده كنيد.
- پس از تزريق، يك پارچه استريل روي منطقه تزريق قرار دهيد.
درباره‌ي نويسنده و ناشر جزوه رايگان
آتول گاواندي (Atul Gawande) نويسنده و جراح هندي-آمريكايي در تاريخ ۵ نوامبر سال ۱۹۶۵ در نيويورك به دنيا آمد. او نويسنده‌ي نيويوركر، استاديار دانشكده پزشكي و دانشكده بهداشت عمومي و جراح عمومي در بوستون، هاروارد است. آتول گاواندي، دو جايزه‌ي ملي كسب كرده است و به‌عنوان يكي از سرشناس‌ترين جراحان دنيا شناخته مي‌شود. آتول دو جزوه رايگان ديگر هم با نام‌هاي «يادداشت‌هاي يك جراح در باره عملكرد و پيچيدگي‌ها» و «يادداشت‌هاي يك جراح درباره يك علم ناقص» نگاشته است كه تمامي جزوه رايگان‌هاي او جزو پرفروش‌ترين‌هاي آمازون بوده است. او علاوه بر فعاليت و پژوهش در حوزه‌ي پزشكي به تحقيق در حوزه‌هاي توسعه فردي نيز علاقه‌مند است.
جزوه رايگان «چك ليست» نوشته‌ي «آتول گوانده» با ترجمه‌ي «مريم شبيري» توسط نشر نوين در سال ۱۳۹۹ منتشر شد. «مريم شبيري» مترجم ايراني متولد سال ۱۳۶۲ است. او تحصيلاتش را در رشته‌ي مترجمي و يادگيري زبان انگليسي به سرانجام رساند و سابقه‌ي ترجمه‌ي آثار روانشناسي و توسعه‌ي فردي در كارنامه‌ي خود دارد. از آثار ديگر او مي‌توان به ترجمه‌ي جزوه رايگان «انگيزه» اثر «پاتريك لنچيوني» و تأليف جزوه رايگان دانشگاهي «General English Course» اشاره كرد.
هم انديشي ها