آيا خودروهاي برقي، كاملاً پاك و بدون آلايندگي هستند؟

مهمترين دليلي كه افراد را به خريد خودروهاي برقي تشويق مي‌كند، پاك بودن و آلايندگي صفر است. خودروهاي الكتريكي، با استفاده از برق به‌حركت در مي‌آيند و بنابراين در برابر مدل‌هاي بنزيني، آلايندگي محيطي و صداي كمتري دارند. در حال حاضر، خودروهاي برقي جديد‌ترين مباحثه در صنعت خودروسازي هستند؛ هر روز خودروساران بيشتري به اين فناوري روي مي‌آورند تا از قطار سريع‌السير خودروهاي الكتريكي جا نمانند. در بين اخبار بي‌شمار اين روزها، طرفداران خودروهاي برقي شور خاصي دارند و ايلان ماسك را به‌عنوان رهبر خود معرفي مي‌كنند. ماسك در نگاه برخي طرفداران، تنها پيشروي خودروهاي برقي شناخته مي‌شود كه با تلاش‌هاي او، آيندگان از آلودگي هوا و تغييرات اقليمي نجات پيدا خواهند كرد.

  آيا خودروهاي برقي امروزي، واقعاً پاك هستند؟

پاسخ به اين سؤال، از جنبه‌هاي مختلف امكان‌پذير است. ابتدا بايد گفت كه خودروهاي برقي شايد خود آلايندگي نداشته باشند، اما در فرآيند توليد انرژي براي اين مدل‌ها قطعاً آلايندگي وجود دارد. بسياري از خودروسازان در كشورهاي مختلف هنوز هم از سوخت‌هاي فسيلي براي توليد خودروي برقي استفاده مي‌كنند، بنابراين آلايندگي به صفر نرسيده است. مورد بعدي روش توليد انرژي و برق مورد نياز خودروهاي برقي است.

توليد برق به‌روش پاك‌تر؛ خودروي برقي پاك‌تر

به‌طور كلي فرآيند توليد برق مورد نياز خودروهاي برقي را مي‌توان در زغال سنگ، نفت، گاز، انرژي هسته‌اي و تجديدپذير خلاصه كرد. هر كشور از روش مختلفي استفاده مي‌شود، بنابراين باتوجه به كشور محل زندگي هر فرد، پاك بودن بيشتر يا كمتر خودرو مشخص مي‌شود. پاك‌ترين خودروهاي برقي جهان را مي‌توان در نروژ مشاهده كرد، چرا كه تقريباً تمام برق مورد نياز، از روش‌هاي بدون آلايندگي توليد انرژي تجديدپذير مانند هيدروالكتريسيته (و درصد كمي گاز) در دسترس است.

اما در بزرگ‌ترين بازارهاي خودروهاي الكتريكي، برق مورد نياز از تركيب سوخت‌هاي فسيلي و انرژي‌هاي تجديدپذير توليد مي‌شود. براي مثال در چينبه‌عنوان بزرگ‌ترين بازار خودروهاي برقي جهان، سهم بالايي از توليد برق توسط سوخت‌هاي فسيلي تأمين مي‌شود. آلمان، ژاپن، هلند و ايالات متحده نيز هنوز براي توليد برق از سوخت‌هاي فسيلي استفاده مي‌كنند. در مقابل اين كشورها، فرانسه بيشتر از انرژي هسته‌اي و بريتانيا از گاز براي توليد برق لازم كشور، كمك گرفته است. همانطور كه مشخص است، هرچه شبكه‌ي الكتريكي يك كشور با روش پاك‌تري تأمين شود، خودروي برقي كه در آن كشور تردد دارد، پاك‌تر خواهد بود. البته براي مثال در هر ايالت آمريكا، روش توليد برق متفاوت است؛ يك ايالت بر سوخت فسيلي و ايالت ديگر بر انرژي تجديدپذير تمركز كرده و آلايندگي تأسيسات نيز محدود شده يا در استراليا، توليد گازهاي گلخانه‌اي هر ايالت با ايالت ديگر متفاوت است.

مصرف كمتر خودروي برقي؛ آلايندگي كمتر

با توضيحات داده شده، كاملاً قابل درك بوده كه پاك‌تر بودن خودروي برقي نه صرفاً به خود خودرو، بلكه به جنبه‌هاي بيشتري مربوط است؛ آلايندگي صفر خودروي برقي، بديهي است، اما رانندگي با آن، به‌معني حذف كامل آلايندگي نيست. همانطور كه پيش‌تر گفتيم، هنوز در بسياري از كشورها روش تأمين برق بدون آلايندگي نيست، با اين تفاسير هرچه مصرف خودروي برقي پاك ما بيشتر باشد، برق بيشتري مورد نياز است كه اساساً به‌معني آلايندگي بيشتر خواهد بود.

در ادامه مصرف سه خودروي برقي توليد برندهاي مطرح در هر كيلومتر، آورده شده است:

نيسان ليف؛ شعاع حركتي ۲۴۰ كيلومتر – ظرفيت باتري ۴۰ كيلووات ساعت – مصرف: هر كيلومتر ۰.۱۶۷ كيلووات ساعت

بي‌ام‌و i3؛ شعاع حركتي ۲۰۰ كيلومتر – ظرفيت باتري ۳۳ كيلووات ساعت – مصرف: هر كيلومتر ۰.۱۶۵ كيلووات ساعت

تسلا مدل S100D؛ شعاع حركتي ۵۹۴ كيلومتر – ظرفيت باتري ۱۰۰ كيلووات ساعت – مصرف: هر كيلومتر ۰.۱۶۸ كيلووات ساعت

و حالا آلايندگي تأسيسات توليد برق در ايالت‌هاي مختلف استراليا را در انديشه متخصصين بگيريد (CO2 (equiv.) / kWh (kg):

مصرف خودروهاي برقي ژاپن، اروپا و آمريكا تقريباً مشابه است. اگر مصرف خودروي برقي را در هر كيلومتر ۰.۱۷ كيلووات ساعت حساب كنيم، كاملاً مشخص است كه پاك‌تر بودن خودرو در ايالت‌هاي مختلف، معناي متفاوتي دارد. در ايالت تاسماني، برق مورد نياز بيشتر از روش هيدروالكتريسيته توليد مي‌شود، بنابراين تردد با خودروهاي برقي در اين منطقه پاك‌تر خواهد بود؛ اما در ايالت ويكتوريا، شرايط متفاوت است. اگر خودروي برقي در ايالت ويكتوريا شارژ شود، درواقع شرايطي مشابه آلايندگي ۱۷۷ گرم دي اكسيدكربن در هر يك كيلومتر رانندگي خواهد بود. به بياني ديگر، آلايندگي خودروهاي برقي كه در اين ايالت استراليا تردد مي‌كنند، دقيقاً مشابه آلايندگي مزدا CX-5 با پيشرانه‌ي ۲.۵ ليتري اسكاي‌اكتيو است. اگر خودروي برقي در ايالت نيو ساوث ولز شارژ شود، ميزان آلايندگي ۱۳۶ گرم دي اكسيدكربن در هر كيلومتر يا دقيقاً مشابه آلايندگي مزدا 3 با پيشرانه‌ي 2 ليتري خواهد بود.

برخلاف تبليغات، اعداد كاملاً مشخص و بدون ابهام هستند؛ تا هنگامي شبكه‌ي الكتريكي يك كشور با روش‌هاي پاك‌ مانند استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير برق‌رساني نشود، نمي‌توان فقط باشعار آلايندگي صفر، خودروي برقي خريداري كرد. در حال حاضر در بيشتر كشورهاي جهان، خودروهاي برقي را مي‌توان فرصتي بسيار سودده، فخرفروشي، عوام فريبي و تظاهر به طرفداري از گروه، سياست يا رفتاري خاص و شايد درنهايت هزينه‌هاي كمتر سوخت‌گيري براي افرادي كه درآمد بالايي دارند، محسوب كرد. شايد در بسياري از كشورهاي جهان، استفاده از خودروهاي كوچك بنزيني، آلايندگي كمتري از مدل‌هاي تمام برقي به‌همراه داشته باشد.

علاوه بر اين، ادعاهاي پاك بودن توليد خودروهاي برقي هم دقيق نيست؛ براي مثال اخيراً گزارش شد كه در فرآيند توليد باتري‌ خودروهاي برقي تسلا، ميزان توليد آلايندگي ۱۵ درصد بيشتر از خودروي مشابه بنزيني است. طرفداران خودروهاي برقي هميشه به روند استخراج نفت و فروش آن در سطح جهان اشاره مي‌كنند؛ مطمئناً اين فرآيند انرژي و هزينه‌ي لازم دارد. هر ليتر نفت خام، حدود ۳۰ سنت ارزش دارد كه پس از تبديل به بنزين و صادر به كشورهاي مختلف، حدود ۷۲ سنت به ارزش آن اضافه مي‌شود. اين فرآيند در مقايسه با آلومينيوم، چندان هم انرژي زيادي مصرف نمي‌كند و درمقابل، انرژي‌ لازم براي توليد باتري خودروهاي برقي، بسار قابل توجه است.

هزينه‌ي بيشتر؛ خودروي برقي كاملا پاك

حاميان خودروهاي برقي راه‌حل را استفاده از برق تأمين شده‌ از روش‌هاي انرژي تجديدپذير مي‌دانند، اما در كشوري كه هنوز از سوخت فسيلي براي توليد برق استفاده مي‌شود، هر فرد بايد شبكه‌ي برق خانگي پاك خود را ايجاد كند. اين‌كار امكان‌پذير است اما واقعاً توجيه اقتصادي دارد؟ اجازه دهيد، با يك مثال هزينه‌هاي كلي را برآورد كنيم؛ اگر شبكه‌ي برق خورشيدي ۱۰ كيلوواتي در منزل راه‌ندازي شود، با اتصال خودرو به مدت ۴ ساعت به برق، مي‌توان در هر روز كاملاُ آفتابي ۴۰ كيلووات ساعت به خودروي برقي برق رساند و از رانندگي با كمترين آلايندگي ممكن، لذت برد.پنل خورشيدي ۱۰ كيلوواتي در برندهاي مختلف، حداقل ۷ هزار دلار ارزش دارد. 

اما اگر امكان شارژ خودرو در طول روز نباشد، بايد در شب اين‌كار را انجام داد؛ بنابراين به‌ناچار بايد ۴۰ كيلووات ساعت انژري را براي شارژ شبانه‌ي خودرو ذخيره كرد. براي اين منظور مي‌توان از پاوروال‌هاي شارژ نسل دوم تسلا (Powerwall) با ارزش ۱۲ هزار و ۵۰۰ دلار استفاده كرد. احتمالاً به سه عدد پاوروال نياز است، كه اين صورت ارزش نهايي به ۱۸ هزار و ۴۰۰ دلار مي‌رسد. در مجموع اگر تجهيزات شبكه‌ برق خانگي ۱۰كيلوواتي را ۳۰ هزار دلار حساب كنيم، به علاوه مبلغ خريد خودروي برقي (نيسان ليف حدود ۳۰ هزار دلار و بي‌ام‌و i3 حدود ۴۵ هزار دلار)، مشخص است كه اين هزينه‌ها براي طبقه‌ي متوسط و پايين‌تر جوامع مختلف، توجيه اقتصادي ندارد. با كمتر از ۲۰ هزار دلار، مي‌توان مزدا 3 جديد را خريداري كرد و مشابه يا حتي كمتر از خودروهاي برقي، آلايندگي داشت.

پاك‌ترين رانندگي با چه خودرويي ممكن است؟

در جهان هستي، فقط مناطق اندكي مانند نروژ وجود دارد كه خودروي برقي مي‌تواند بسيار پاك‌تر از نمونه‌هاي بنزيني، هيبريد و پلاگين هيبريد باشد، بنابراين شعار خودروي برقي خودروي پاك، در بسياري از كشورها فقط يك روش تبليغاتي است يا درصد كاهش آلايندگي آن چندان قاب توجه نيست. بهتر است كه خودروهاي هيبريد را پاك‌تر بدانيم؛ براي مثال تويوتا پريوس در هر كيلومتر، حدود ۸۰ گرم دي‌اكسيد كربن آلايندگي دارد، كه ۵۰ درصد پاك‌تر از مدل تمام برقي خواهد بود.

خودروي برقي در مجموع، آلايندگي كمتري نسبت به نمونه‌هاي احتراقي دارد ولي شعار  آلايندگي صفر براي اين مدل‌ها، ۱۰۰ درصد واقعيت ندارد. شرايط خودروهاي برقي و ادعاي پاك بودن آن‌ها در بسياري از كشورها، دقيقاً برخلاف سخن ماندگار فيلسوف بزرگ يونان است.

ارسطو مي‌گويد:

هدف هنر، نه نمايش ظاهر بيروني، بلكه مفهوم دروني است.