در چند سال گذشته، شايعه‌هاي مختلفي درباره‌ي آينده‌ي خودروسازي و حذف برخي پيشرانه‌هاي احتراق‌داخلي مطرح بوده است. يكي از اين شايعه‌ها كه هميشه باعث ناراحتي طرفداران دنياي خودرو شده، خداحافظي با پيشرانه‌ي ۱۲ سيلندر است.
مدتي پيش بود كه يكي از مديران ارشد AMG به تمام شايعه‌ها پايان داد و به‌طور رسمي اعلام كرد توليد پيشرانه‌ي ۱۲ سيلندر Vشكل اين برند آلماني به‌زودي متوقف مي‌شود. البته، مرسدس‌بنز هنوزهم از اين پيشرانه در مدل‌هاي لوكس ميباخ استفاده خواهد كرد؛ اما به‌انديشه متخصصين مي‌رسد شركت‌هاي ديگر هم به‌دنبال كنار گذاشتن موتور ۱۲ سيلندر هستند.
حتي اگر تجربه‌ي رانندگي با خودرو ۱۲ سيلندر را نداشته باشيد، بازهم تماشاي منقرض‌شدن يكي از بهترين دستاوردهاي دنياي مهندسي و خودرو واقعا ناراحت‌كننده است. طرح ۱۲ سيلندر در انواع برندها مثل بي‌ام‌و، بنتلي، استون‌مارتين، فراري، لامبورگيني، رولز رويس و مرسدس‌بنز ويژگي برجسته و ممتازي بوده است. البته، بنتلي از نوع Wشكل ۱۲ سيلندر استفاده مي‌كند؛ اما بازهم آينده‌ي روشني براي پيشرانه‌ي اين شركت بريتانيايي با مديريت آلماني‌ها پيش‌بيني نمي‌شود. افزون‌براين، شايد خيلي زود نبايد پرونده‌ي پيشرانه‌ي ۱۲ سيلندر را ببنديم. با اينكه درباره‌ي حذف پيشرانه‌ي V12 از خودروسازي صحبت مي‌كنيم، شركت‌هايي مثل كازورث (Cosworth) هم وجود دارند. كازورث پيشرانه‌اي كاملا سفارشي و اختصاصي براي ابرخودرو موردانتظار استون‌مارتين والكري طراحي كرده است كه در خودرو جديد گودرون موري با كد T.50 هم استفاده خواهد شد.
كد مقدس V12؛ آينده روشن نيست
شايد با خود بگوييد چرا وقتي هنوز چند خودرو مجهز به پيشرانه‌ي V12 در صف توليد قرار دارند، چنين مقاله‌اي را بخوانيم؟ كافي است پنج سال آينده‌ي خودروسازي را در انديشه متخصصين بگيريد. تا سال ۲۰۲۵، چند خودرو با پيشرانه‌ي V12 در خط‌توليد باقي مي‌ماند؟ اجازه دهيد يكي‌يكي مطالعه كنيم. كازورث پس از توليد پيشرانه‌ي استون‌مارتين والكري و خودرو جديد گوردون موري برنامه‌اي ندارد. علاوه‌براين، خيلي بعيد است كه بي‌ام‌و پيشرانه‌ي V12 را زنده نگه دارد. مي‌دانيم مرسدس‌بنز بدون درانديشه متخصصينگرفتن جايگزيني مشابه، به‌زودي طرح ۱۲ سيلندر Vشكل را كنار مي‌گذارد و نسخه‌ي برندهاي آلماني را كه بپيچيم، با ايتاليايي‌ها و بريتانيايي‌ها روبه‌رو مي‌شويم.
هنوز برنامه‌هاي آينده‌ي رولز رويس به‌طور رسمي منتشر نشده است؛ اما مقام‌هاي اين برند اشاره كرده‌اند كه نسل بعدي فانتوم مدلي تمام‌برقي خواهد بود. پيشرانه‌ي توربوشارژ V12 استون‌مارتين قطعا در مدل‌هاي لاگوندا استفاده نمي‌شود و استون‌مارتين هم به‌سرعت به‌سمت فناوري هيبريد پيش مي‌رود. با نگاه به محصولات آينده‌ي اين شركت و پيشرانه‌ي جديد ۶ سيلندر و هيبريد، مي‌توان پيش‌بيني كرد كه دوران استون‌مارتين‌هاي V12 هم به‌زودي تمام مي‌شود. البته، استون‌مارتين بدون شك تا آخرين لحظه اين پيشرانه را زنده نگه مي‌دارد. براي مثال، احتمالا تا جايي كه تقاضا وجود داشته باشد و قوانين آلايندگي و مصرف سوخت اجازه دهد، استون‌مارتين‌هاي V12 توليد شوند. بااين‌حال، با توجه به سرمايه‌گذاري هنگفت اين شركت در پروژه‌ي پيشرانه‌ي ۶ سيلندر و فناوري هيبريد اختصاصي‌اش، طراحي و توسعه‌ي موتور V12 جديد خيلي خوش‌بينانه و دور از انتظار است.
برنامه‌هاي بنتلي اصلا مشخص نيست. همچنين، بايد ديد مقام‌هاي فولكس واگن چه هدفي براي اين برند در انديشه متخصصين دارند. با توجه به رسوايي آلايندگي بزرگ‌ترين گروه خودروسازي آلمان كه باعث شد توسعه‌ي فناوري برقي در اين شركت با سرعت بيشتري پيگيري شود، پيش‌بيني چند سال پيش رو كمي اشكال است. درمقابل، بنتلي روزهاي خوشي را مي‌گذارند و حذف كد V12 از روي محصولاتش قطعا واكنش منفي طرفداران بريتانيايي را به‌دنبال خواهد داشت. دراين‌ميان، تنها بايد به خودروسازان ايتاليايي اميدوار باشيم. درواقع اصالت و تاريخ فراري و لامبورگيني با پيشرانه‌ي V12 گره خورده است؛ بنابراين، مي‌توان حداقل به چند سال آينده اميدوار بود. با توجه به شرايط فعلي، سرانجام پيشرانه‌ي V12 تا چند سال آينده مشخص خواهد شد.
عملكرد نرم و صداي جذاب؛ V12 متفاوت است
چرا پيشرانه‌ي V12 يكي از جذاب‌ترين و تحسين‌شده‌ترين طرح‌هاي قواي محركه خودرو است؟ دو عامل مهم در اين پيشرانه وجود دارد كه در هماهنگي كامل، نهايت V12 را معني مي‌كنند. عامل اول، عملكرد نرم اين پيشرانه است. در طرح ۶ سيلندر، تعادل در بالاترين سطح است و در پيشرانه‌ي V12 هم با وجود سيلندرهاي دوبرابر و حجم بيشتر، اين ويژگي حفظ مي‌شود. درحقيقت، عملكرد V12 حتي از ۶ سيلندر هم نرمتر است و همين امر باعث شد خودروسازان مدل‌هاي لوكس پيش از اينكه به ظرفيت درخورتوجه V12 در عملكرد متخصص و قدرت پي ببرند، اين پيشرانه را تنها براي كاركرد نرمش انتخاب كنند.
براي مثال، برند آمريكايي و فراموش‌شده‌ي پكارد (Packard) اولين شركتي بود كه از پيشرانه‌ي V12 در خودرو جاده‌اي استاندارد محصول سال ۱۹۱۶ استفاده كرد. پس از پكارد، ديگر شركت‌هاي قديمي آمريكايي شامل كاديلاك، اوبرن (Auburn)، لينكلن، پيِس‌ارو (Pierce-Arrow) استفاده كردند. همچنين، رولز رويس در سال ۱۹۳۶ در ساخت مدل فانتوم ۳، از پيشرانه‌ي V12 بهره برد. با تمام اين‌ها، V12 فقط به عملكرد نرم و تعادلش شهرت ندارد؛ بلكه در مقايسه با نمونه‌هاي V8 يا V10 در هر حجم، پيشرانه‌ي V12 قدرت بيشتري هم توليد مي‌كند. در طرح V12، قطعات محرك ابعاد كوچك‌تر و جرم رفت‌و‌برگشتي كمتري دارند؛ بنابراين نهايت دور موتور و قدرت بيشتر خواهد بود. به همين دليل، فراري در ۷۱ سال گذشته، هميشه خودرويي با پيشرانه‌ي V12 در خط‌توليد داشته است. اگر اطلاعات كافي از V12 داشته باشيم، درك‌كردن علاقه‌ي فراوان ايتاليايي‌ها به طرح ۱۲ سيلندر اصلا اشكال نيست.
عامل ديگري كه انواع پيشرانه‌هاي V12 را در تاريخ ماندگار كرده است، چيزي نيست جز صدا. با اينكه انواع پيشرانه‌هاي خوش‌صدا با طرح‌هاي ۶ سيلندر خطي، V10 ،V6 و حتي ۱۶ سيلندر توليد شده است؛ اما نواي دلنشين V12 كمي فرق مي‌كند. در پيشرانه‌ي V12، دور موتورهاي پايين تا متوسط چندگانه هستند و انواع صداها را مي‌توان شنيد؛ اما در نهايتِ دور موتور و خط قرمز، تمام نواها كنارهم قرار مي‌گيرند تا صدايي زوزه‌مانند كه هيچ‌وقت خسته‌كننده نمي‌شود، در خاطر سرنشينان خودرو ثبت شود. با كلمات نمي‌توان زيبايي صداي پيشرانه‌ي فراري 250GTO يا جگوار XJR-9 را توصيف كرد؛ ازاين‌رو، پيشنهاد مي‌كنيم دو ويدئو زير را تماشا كنيد.
كمي هم درباره‌ي پيشرانه‌ي V12 مرسدس‌بنز صحبت كنيم. استفاده از طرح ۱۲ سيلندر در سدان بزرگ و لوكس مناسب به‌انديشه متخصصين مي‌رسد؛ اما با توجه به مشخصات متخصص پيشرانه‌ي S كلاس، چرا خودروساز مشهور آلماني سال‌ها به توليدش ادامه داد؟ طرح و معماري پايه‌ي پيشرانه‌ي مرسدس‌بنز قديمي شده و مربوط به دهه‌ي ۱۹۹۰ است و اين خودروساز بزرگ آلماني انواع موتورهاي بهتر و كارآمدتر ديگر هم توليد مي‌كند. براي مثال، پيشرانه‌ي ۸ سيلندر Vشكل چهارليتري كه در مدل S63 استفاده شده است، فقط چند اسب‌بخار قدرت كمتري از نمونه‌ي ۶ ليتري V12 مرسدس دارد؛ اما سوخت كمتري مصرف مي‌كند و مي‌تواند دركنار جعبه‌دنده‌ي ۹ سرعته‌ي جديد شركت قرار بگيرد. البته، پيشرانه‌ي V8 مرسدس در مدل چهاردر كوپه GT 63S حتي قدرت بيشتري از نمونه‌ي V12 با جعبه‌دنده‌ي قديمي هفت‌سرعته توليد مي‌كند.
تيم مهندسي مرسدس‌بنز به‌طور رسمي مدل S65 را سريع‌تر از مدل V8 معرفي مي‌كند؛ اما واقعا اين‌طور است؟ وزن پيشرانه‌ي V12 بسيار سنگين‌تر از V8 است؛ بنابراين، مدل S63 نسبت قدرت به وزن و گشتاور به وزن بهتري دارد. تنها يك دليل براي توليد پيشرانه‌ي V12 پيدا مي‌شود كه براي تيم مهندسي مرسدس‌بنز هم كافي است: «تقاضاي مشتري». بسياري از مشتريان مرسدس‌بنز S65 به قدرت و گشتاور و سرعت‌گيري ديوانه‌وار علاقه‌اي ندارند و فقط به عدد نهايي ۱۲ چشم دوخته‌اند. خيلي مهم است كه روي بدنه‌ي خودرو كد V12 وجود داشته باشد و نمي‌توان ۱۲ سيلندر را به‌سادگي فراموش كرد. كاملا مشخص است كه بسياري از افراد به‌دنبال جذبه‌ي خاص V12 و جلب توجه هستند؛ اما نحوه‌ي عملكرد طرح ۱۲ سيلندر هر ويژگي ديگر را كنار مي‌زند. مرسدس‌بنز S65 به ۹ يا حتي ۷ دنده هم نيازي ندارد و خيلي خوش‌بين باشيم، فقط سه دنده براي اين سدان لوكس و پيشرانه‌ي بزرگش كافي است.
نحوه‌ي انتقال قدرت در V12 جادويي است؛ يعني در دورهاي پايين، خودرو تقريبا مشابه مدل تمام‌برقي، آرام و بي‌سروصدا حركت مي‌كند. بااين‌حال، وقتي پدال گاز فشرده مي‌شود، برخلاف خودروهاي برقي كه به آستانه‌ي عملكردشان مي‌رسند، مدل V12 جاني تازه مي‌گيرد و نقابش را كنار مي‌زند. سرعت‌گيري با پيشرانه‌ي تنفس‌طبيعي V12 حس زوزه‌ي نمونه‌ي V6 توربوشارژ يا شلوغ‌كاري V8 آمريكايي را ندارد؛ اما سمفوني‌اي حماسي است. V12 را بايد حالت كمال پيشرانه بشناسيم و اين طرح خالص‌ترين و كلاسيك‌ترين و خوش‌صداترين است. تا حالا به اين موضوع دقت كرده‌ايد كه اگر خودرو هرچقدر هم طراحي خوبي نداشته يا ساخت برندي ناشناخته باشد، وقتي پيشرانه‌ي V12 را به آن اضافه مي‌كنيم، همه‌چيز جذاب مي‌شود؟ نمي‌توان آينده را پيش‌بيني كرد و دقيق گفت كه مثلا از اين سال، V12 به تاريخ مي‌پيوندند؛ اما همه آخرين نفس‌هاي V12 را حس مي‌كنيم. به‌انديشه متخصصين شما، اين پيشرانه‌ي جذاب چند سال ديگر در خودروسازي مي‌ماند؟
درادامه، نگاهي كوتاه به بهترين نمونه‌هاي پيشرانه‌ي V12 در تاريخ خواهيم انداخت.
فراري كولومبو
در بيست سال ابتدايي تولد برند فراري، تمام خودروهاي جاده‌اي اين شركت به‌اضافه‌ي چند مدل مسابقه‌اي از پيشرانه‌ي V12 Colombo استفاده مي‌كردند. جوآكينو كولومبو كه كار طراحي پيشرانه را در آلفارومئو آغاز كرده بود، سال ۱۹۴۷ پيشرانه‌ي ۱۲ سيلندر Vشكل ۱.۵ ليتري فراري را با قدرت ۱۱۸ اسب‌بخار خلق كرد. پيشرانه‌ي كولومبو با زاويه‌ي ۶۰ درجه در طول عمر ۴۰ ساله‌اش، از حجم ۱.۵ ليتر به ۴.۸ ليتر رسيد و تعدادي از ارزشمندترين خودروهاي تاريخ فراري مثل GTO ،125S ،400، تور دوفرانس، 250SWB ،250LM ،275GTB/4 و تستاروسا با اين پيشرانه توليد شدند.
لامبورگيني بيزاريني
يكي از اصيل‌ترين و جذاب‌ترين پيشرانه‌هاي V12 تاريخ، اولين محصول لامبورگيني است. فروچو لامبورگيني براي رقابت با فراري، به پيشرانه‌اي تمام‌عيار نياز داشت؛ به همين دليل، جوتو بيزاريني را براي طراحي موتور موردنيازش انتخاب كرد. داستان‌هاي زيادي درباره‌ي پروژه‌ي V12 لامبورگيني وجود دارد؛ مثلا فروچو لامبورگيني به بيزاريني وعده داد كه به‌ازاي هر اسب‌بخار قدرت بيشتر از پيشرانه‌ي فراري، پاداشي درخورتوجه انتظارش را مي‌كشد. اولين نمونه از V12 لامبورگيني، ۳.۵ ليتري با زاويه‌ي ۶۰ درجه و قدرت ۲۸۰ اسب‌بخار بود كه در مدل 350GT نصب شد. در مدل‌هاي بعدي، حجم پيشرانه بيشتر شد و به‌ترتيب به ۳.۹، ۴.۸، ۵.۲، ۵.۷، ۶، ۶.۲ و درنهايت، ۶.۵ ليتر روي مدل مورچه‌لاگو سوپرولوچه (Murciélago LP 670-4 SuperVeloce) رسيد. طراحي بيزاريني روي بيش از ۲۰ مدل مثل ميورا، كونتاش، ديابلو، اسپادا و مورچه‌لاگو نصب شد و حتي در دوراني كه لامبورگيني زيرمجموعه‌ي آئودي شد، پرچم‌دار پيشرانه‌هاي اين شركت ايتاليايي بود. پيشرانه‌ي V12 جديد لامبورگيني بازهم با زاويه‌ي ۶۰ درجه است؛اما در نمونه‌ي پايه‌ي ۶.۵ ليتري، ۶۹۰ اسب‌بخار قدرت دارد. ناگفته نماند V12 جديد در مدل‌هاي مختلف لامبورگيني اونتادور و چنتناريو استفاده مي‌شود.
مك‌لارن و بي‌ام‌و
يكي از جذاب‌ترين پروژه‌هاي مشترك خودروسازي، همكاري دو برند بريتانيايي و آلماني روي پيشرانه‌ي مك‌لارن F1 جاودانه است. پيشرانه‌ي V12 مك‌لارن F1 را بايد مديون گروه طراحي اين خودرو باشيم. گوردون موري اصرار داشت F1 بايد از پيشرانه‌ي تنفس‌طبيعي استفاده كند؛ زيرا نمونه‌هاي سوپرشارژر و توربوشارژر استهلاك ببيشتري دارند و مجموعه‌ي قواي متخصص را پيچيده‌تر مي‌كنند. پس از اينكه هوندا مجوز استفاده از پيشرانه‌ي فرمول يك با قدرت ۵۵۰ اسب‌بخار روي مك‌لارن F1 را نداد، شركت ژاپني ايسوزو (Isuzu) مطرح شد كه در حال آزمايش پيشرانه‌ي اختصاصي‌اش روي خودروي فرمول يك لوتوس بود. بااين‌حال، تيم طراحي مك‌لارن F1 به‌دنبال پيشرانه‌اي بودند كه علاوه‌بر عملكرد قدرتمند و بدون نقص، ساخت برندي با سابقه‌ي طولاني در موتوراسپرت باشد. موري سرانجام به بي‌ام‌و و واحد M اين شركت آلماني درخواست داد. سال ۱۹۸۷، اولين پيشرانه‌ي V12 تاريخ بي‌ام‌و توليد شده بود؛ بنابراين، آمادگي لازم براي طراحي نمونه‌ي جديد براي مك‌لارن F1 وجود داشت. پاول روشه، مهندس ارشد بي‌ام‌و و خالق پيشرانه‌هاي ۲۰۰۲ توربو و E30 M3 و خودرو فرمول يك برابهام BT52، پيشرانه‌ي ۱۲ سيلندر Vشكل با حجم ۶.۱ ليتر و قدرت ۶۱۸ اسب‌بخار و كد S70/2 را براي مك‌لارن F1 طراحي و توليد كرد. پيشرانه‌ي بي‌ام‌و حدود ۱۴ درصد قدرت و ۱۶ كيلوگرم وزن بيشتري از مشخصات درخواستي موري داشت؛ با‌وجود‌اين، نقشي اساسي در شهرت و ارزش فراوان مك‌لارن F1 دارد.
رولز رويس مرلين
پيشرانه‌ي ۲۷ ليتري V12 رولز رويس روي خودرو نصب نشد؛ اما به‌دليل استفاده در مهم‌ترين هواپيماهاي جنگ جهاني دوم مثل اسپيت‌فاير (Spitfire)، احتمالا بايد در فهرست بهترين‌ها باشد. اين پيشرانه‌ي سوپرشارژ ۷۴۴ كيلوگرمي در ۳,۰۰۰ دوبردقيقه و ارتفاع ۷,۴۰۰ متري تا ۱,۵۸۰ اسب‌بخار قدرت توليد مي‌كند. از پيشرانه‌ي ۱۲ سيلندر رولز رويس مرلين بيش از ۵۰ نسخه‌ي مختلف براي انواع هوايپماها توليد شده است.
از ديگر پيشرانه‌هاي ۱۲ سيلندر برجسته‌ي خودروسازي مي‌توان به نمونه‌ي تخت فراري تستاروسا با زاويه‌ي ۱۸۰ درجه، استون‌مارتين ونتيج، بي‌ام‌و M70، فراري F50، جگوار E Type و محصول مرسدس AMG براي خودروهاي پاگاني اشاره كرد.
هم انديشي ها