DeFi چيست؛ هر آنچه بايد در مورد امور مالي غير متمركز بدانيم

ديفاي از بلاك‌چين، تكنولوژي پشت پرده‌ي بيت‌كوين، الهام مي‌گيرد. اين تكنولوژي به چندين نهاد اجازه مي‌دهد كپي تاريخچه‌‌ي تراكنش‌ها را نگه ‌دارند؛ اين بدان معني است كه توسط منبعي مركزي و واحد كنترل نمي‌شوند. اين امر از آن لحاظ مهم است كه سيستم‌هاي متمركز و مسئولان انساني باعث محدود شدن سرعت و كاهش پيچيدگي تراكنش‌ها و در عين حال، كاهش كنترل متخصص روي پول مي‌شوند. ديفاي از اين لحاظ منحصربه‌فرد است كه كاركرد بلاك‌چين را از يك سيستم انتقال پول ساده به سيستم‌هاي مالي پيچيده تبديل مي‌كند.

بيشتر بخوانيد: اصطلاحات رايج و متخصصدي دنياي ارز ديجيتال

رمزارزها عهد بسته‌اند كه پول و پرداخت‌ها براي همه فارغ از مكان آن‌ها، به‌صورت جهاني در دسترس باشد. امور مالي غير‌ متمركز يا ديفاي (DeFi) و جنبش مالي آزاد (Open Finance Movement) اين عهد را گامي جلوتر برده است. براي تمامي خدمات مالي مورد استفاده‌ي خود، جايگزيني جهاني و آزاد را تصور كنيد. پس‌انداز، وام، تريد، بيمه و ... براي هر كس در دنيا تنها با يك تلفن هوشمند و يك خط اينترنت در دسترس خواهد بود.

اين امر اكنون بر بستر قراردادهاي هوشمند بلاك‌چين مانند اتريوم (Ethereum) ممكن شده است. «قراردادهاي هوشمند» برنامه‌هايي هستند كه روي بستر بلاك‌‌چين كار مي‌كنند و مي‌توانند به‌صورت خودكار زماني‌كه شرايط خاصي فراهم شد، اجرا شوند. اين قراردادهاي هوشمند توسعه‌دهنده‌گان را قادر مي‌سازند تا قابليت‌هاي بسيار پيچيده‌تر از ارسال و دريافت رمزارز را ايجاد كنند. اين‌ها همان برنامه‌هايي هستند كه به آن‌ها برنامه‌ي غير متمركز يا دَپ (DApp) مي‌گوييم.

مي‌توان د‌پ را به‌عنوان اپليكيشني در انديشه متخصصين گرفت كه براساس تكنولوژي غير متمركز ساخته شده‌ است. اين برنامه توسط يك نهاد يا شركت منفرد و متمركز كنترل نمي‌شود. (به كلمه‌ي دپ عادت كنيد زيرا از اين‌جا به بعد در مورد آن زياد خواهيد شنيد.)

حال بياييد ببينيم چه چيزي اين دپ‌هاي ديفاي را از رقيبان آن‌ها در بانك‌هاي سنتي يا بازار سهام متمايز مي‌سازد؟

• در اساس، فعاليت اين كسب‌و‌كارها توسط يك سازمان و متخصصانش مديريت نمي‌شود؛ بلكه قوانين در كد (يا همان قرارداد هوشمند) نوشته شده است. زماني‌ كه قرارداد هوشمند روي بلاك‌چين راه‌اندازي شد، دپ‌هاي ديفاي مي‌توانند بدون دخالت يا با اندكي دخالت انسان اجرا شوند؛ البته در عمل، توسعه‌دهندگان اغلب دپ‌ها را توسط ارتقا يا رفع باگ سر پا نگه‌ مي‌دارند.
• كد براي نظارت همگان به‌صورت شفاف روي بلاك‌چين در‌ دسترس است. اين كار نوع ديگري از اطمينان استفاده‌كنندگان را ايجاد مي‌كند؛ زيرا هر ‌كسي فرصت درك عملكرد قرارداد يا يافتن باگ‌هاي آن را دارد. همچنين تمامي فعاليت‌‌هاي تراكنش براي مشاهده در دسترس عموم است. اين امر سؤالاتي در مورد حريم خصوصي ايجاد مي‌كند؛ اما تراكنش‌ها به‌صورت پيش‌فرض داراي نام مستعار هستند؛ يعني به‌طور مستقيم با هويت واقعي فرد در ارتباط نيستند.
• دپ‌ها از روز اول طراحي شده‌اند تا جهاني باشند. در تگزاس باشيد يا تهران ،به همان خدمات ديفاي و شبكه‌ها دسترسي داريد. البته قوانين محلي مي‌تواند اعمال شود؛ ولي از لحاظ تكنيكي، بيشتر برنامه‌هاي ديفاي براي تمامي كساني كه خط اينترنت دارند در دسترس است.
• بدون نياز به دريافت مجوز براي ساخت يا مشاركت در برنامه‌هاي ديفاي، همه مي‌توانند از آن‌ها استفاده كنند. برخلاف امور مالي امروزه، نگهبان يا حساب با فرم‌‌هاي طولاني وجود ندارد. متخصصان به‌صورت مستقيم با قراردادهاي هوشمند ازطريق كيف‌پول رمزارزشان (والت كريپتو) در ارتباط هستند.
• تجربه‌ي متخصص انعطاف‌پذير: اگر از واسط متخصصي يك دپ مشخص خوشتان نمي‌آيد، مي‌توانيد از يك واسط كابري شخص ثالث يا خودتان استفاده كنيد. قراردهاي هوشمند مانند API آزاد هستند كه همه مي‌توانند براي آن برنامه بسازند.
• سازگاري: اپليكيشن‌هاي ديفاي همانند قطعات بازي لگو مي‌توانند از تركيب ساير محصولات ديفاي ساخته يا تشكيل شوند؛ براي مثال استيبل‌كوين‌ها، مبادله‌هاي غير متمركز و بازارهاي قابل پيش‌بيني مي‌توانند براي ساخت محصولاتي كاملا جديد با هم تركيب شوند.

ديفاي درحال‌حاضر يكي از سريع‌ترين بخش‌هاي حوزه رمزارز است. ناظران صنعت، كشش را با معياري جديد اندازه مي‌گيرند: «مقدار اتريومي كه در ديفاي قفل شده است.» در هنگام نگارش اين مقاله متخصصان بالغ بر ۶۰۰ ميليون دلار رمزارز را در اين قراردادهاي هوشمند سرمايه‌گذاري كرده‌اند.

شگفت‌زده شديد؟ حال بيايد با تعدادي از معروف‌ترين دپ‌هاي ديفاي كه امروز مي‌توانيد آن‌ها را امتحان كنيد، آشنا شويد. ابتدا به يك كيف پول رمزارز كه داراي مروگر داخلي دپ باشد نياز داريد؛ مانند والت كوين‌بيس (Coinbase Wallet). همچنين مي‌توانيد از بيشتر اين دپ‌ها روي دسك‌تاپ با اسكن كد QR از گزينه‌ي تنظيمات كوين‌بيس، استفاده كنيد.

هنوز در روزهاي آغاز كار دپ‌ها قرار داريم؛ به همين خاطر متخصصان بايد قبل از استفاده از محصولات و سرويس‌ها به‌خوبي تحقيق كنند. مانند تمام كدهاي كامپيوتري، قراردادهاي هوشمند مي‌توانند در مقابل خطاي برنامه‌نويسي ناخواسته يا هك،‌ آسيب‌پذير باشند.

اكنون با برخي از دپ‌هاي معروف آشنا مي‌شويم كه در حوزه‌هاي مختلف ديفاي فعاليت مي‌كنند:

ميكر يك پروژه‌ي استيبل‌كوين است كه هر استيبل‌كوين آن به نام داي (DAI)، معادل يك دلار آمريكا است و توسط وثيقه به شكل رمزارز ضمانت مي‌شود. استيبل‌كوين‌ها قابليت برنامه‌نويسي ارز ديجيتال را دارا هستند و عيب نوسان ارزهاي ديجيتال سنتي مانند بيت‌كوين و اتريوم را ندارند.

مي‌توانيد استيبل‌كوين داي خود را در دپ ميكر اوسيس (Maker Oasis) بسازيد. ميكر فراتر از يك پروژه‌ي استيبل‌كوين است و آرزوي تبديل شدن به يك بانك مركزي غير متمركز دارد. افرادي كه توكن جدا ولي مرتبط MKR دارند، مي‌توانند در تصميم‌هاي مهم رأي بدهند؛ از جمله هزينه ثبات (Stability Fee) كه مشابه همان رأي كميته بازار آزاد فدرال رزرو آمريكا روي نرخ وجوه فدرال (Fed Funds) است.

استيبل‌كوين ديگر با معماري متفاوت، USD كوين (USDC) است. هر توكن USDC توسط يك دلار آمريكا در حساب بانكي حساب‌رسي شده، ضمانت مي‌شود.

كامپاند، دَپي بر مبناي بلاك‌چين است كه براي پرداخت و دريافت وام ارز ديجيتال و كسب بهره از آن به‌ كار مي‌رود. شايد به مقداري پول نياز داريد تا اجاره خود را بپردازيد يا با آن خواروبار بخريد، اما پول‌هايتان در سرمايه‌هاي كريپتو گير كرده است. براي اين كار مي‌توانيد ارز ديجيتال خود را در قرارداد هوشمند كامپاند به‌عنوان وثيقه قرار بدهيد و در مقابل آن وام بگيريد. قرارداد كامپاند به‌طور خودكار وام دهنده‌ها و گيرنده‌ها را با هم جفت و نرخ‌ بهره را به‌صورت پويا بر مبناي عرضه و تقاضا تنظيم مي‌كند.

از ديگر دپ‌‌هاي پرداخت و دريافت وام، آوه (Aave) و dYdX هستند. گردآوران داده‌اي همچون LoanScan نرخ‌ بهره وام را در سرتاسر شبكه جمع‌آوري مي‌كنند كه از آن‌ها براي يافتن بهترين نرخ بهره استفاده مي‌شود. 

يوني‌‌سواپ ( Uniswap) مبادله ارز ديجيتالي است كه كاملا براساس قراردادهاي هوشمند اجرا مي‌شود و به شما امكان معامله‌ي توكن‌هاي معروف را به‌طور مستقيم از والتتان مي‌دهد. اين نوع كيف پول با كيف‌هايي مانند كوين‌بيس كه رمزارز و كليد خصوصي‌تان را نگه‌‌ مي‌دارد، متفاوت است. يوني‌سواپ از مكانيزمي خلاقانه به نام بازارسازي خودكار بهره مي‌گيرد تا تريدها در نزديكي ارزش بازار انجام شود. علاوه بر تريد و مبادله توكن، هر متخصص مي‌تواند با تأمين تسويه‌پذيري يا شناوري (Liquidity)، رمزارز خود را در اين برنامه بخواباند. از اين طريق مقداري از حق‌العمل مبادله‌هاي انجام‌شده از آن او مي‌شود؛ به اين كار پولينگ (Pooling) مي‌گويند.

ساير پلتفرم‌هاي مبادله‌ي غير متمركز (DEXها) 0x، Airswap، Bancor، Kyber، IDEX، Paradex و Radar Relay است.

اگور پروتكل غير متمركز پيش‌بيني بازار است. با آگور مي‌توان در مورد نتيجه‌ي رويدادها رأي داد؛ با اين تفاوت كه با اضافه كردن ارزشي به رأي، خود را در معرض سود يا ضرر مي‌گذاريد. پلتفرم‌هاي پيش‌بيني بازار مانند آگور و گسر (Guesser) نوپا هستند؛ اما چشم‌اندازي از آينده را فراهم مي‌كنند. به كمك آن‌ها متخصصان با استفاده از خرد‌ جمعي، پيش‌بيني‌هاي بهتري انجام مي‌دهند.

سينتتيكس پلتفرمي است كه به متخصصان امكان ساخت و مبادله‌ي سرمايه‌هاي تركيبي مانند طلا، نقره، رمزارزها و پول‌هاي سنتي مانند يورو مي‌د‌هد. سرمايه‌هاي تركيبي توسط وثيقه‌هاي اضافه كه در برنامه‌ي سينتتيكس قفل شده است، ضمانت مي‌شود.

ساختار تركيب‌پذير ديفاي موجب ايجاد فرصت‌هاي نامحدود مي‌شود. پول‌توگدر بازي بدون ضرري است كه در آن مشاركت‌كنندگان، استيبل‌كوين داي را در يك ظرف سپرده مي‌گذارند. در آخر هر ماه برنده‌اي خوشبخت تمامي بهره‌ها را از آن خود مي‌كند و بقيه، اصل پول خود را بازپس مي‌گيرند.

• كشت سود (Yield Farming): براي تريدرهاي آگاهي كه تمايل دارند ريسك كنند، امكان كِشت سود وجود دارد. در اين كار، متخصصان از بين توكن‌هاي ديفاي موجود به‌ دنبال گزينه‌هاي پرسود مي‌گردند.
• استخراج شناوري (Liquidity Mining): اين نوع اپليكيشن ديفاي متخصصان را با دادن توكن‌هاي رايگان ترغيب مي‌كند. استخراج شناوري فعال‌ترين شكل كشت سود است.
• رپد بيت‌كوين (Wrapped Bitcoin يا WBTC): اين روش براي انتقال مستقيم بيت‌كوين روي شبكه اتريوم استفاده مي‌شود. WBTC به متخصصان در مقابل بيت‌كويني كه در پلتفرم‌هاي غير متركز وام دارند، سود پرداخت مي‌كند.

پول و امور مالي از زمان ظهور تمدن بشري به يك شكل وجود داشته‌اند و رمزارز تنها شكل ديگري از آن است. در سال‌هاي آتي ممكن است تمامي خدمات مالي را كه امروزه در سيستم‌ پول فيات (پول سنتي) مي‌بينم، براي اكوسيستم رمزارز بازسازي شود. تاكنون بيمه‌ي سرمايه و اكسچنج، وام، امانت و مشتقات آن براي رمزارزها ساخته شده است. گام بعدي چيست؟

در آينده، انتظار داريم كيف پول رمزارزها دريچه‌اي به تمامي فعاليت‌هاي سرمايه‌‌ي ديجيتال باشد؛ همانند مرورگر اينترنت كه امروزه دريچه‌اي به تمام اطلاعات و اخبار جهان است. داشبوردي در يك نرم‌افزار را در انديشه متخصصين بگيريد كه نه‌تنها سرمايه‌ها، بلكه مقدار سرمايه قفل شده در پروتكل‌هاي مالي آزاد، وام‌ها، استخرها و قراردادهاي بيمه مختلف را نشان مي‌دهد.

در سيستم‌هاي مالي آزاد، اتفاقي جادويي در حال رخ ‌دادن است. كريپتو، پول را الكترونيك كرده است. ما شاهد جهشي كوانتومي در مورد كاركردهاي پول و فرصتي بي‌نظير براي مشاهده‌ي شكوفه ‌زدن صنعتي جديد از صفر هستيم. ديفاي ابتدا به صنعت خدمات مالي كنوني خواهد رسيد؛ اما در طول زمان درك اينكه چه نوآوري‌هايي خواهند آمد، اشكال است. اين امر زماني اتفاق خواهد افتاد كه قدرت ساخت خدمات مالي در دست تمامي افرادي باشد كه قادر به نوشتن كد هستند.

اين مقاله حاوي توصيه يا پيشنهاد اقتصادي اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران نيست. خطر از‌دست‌دادن سرمايه در هر سرمايه‌گذاري وجود دارد و سرمايه‌گذار بايد پس از مطالعه و تحقيق، خودش تصميم نهايي را اتخاذ كند و مسئوليت تبعات آن را بر‌عهده گيرد.