سگ‌ها چگونه به خدمت انسان در آمده‌ و اهلي شده‌اند

در سيبري، رود اوب به آهستگي در امتداد سرد دشت‌هاي وسيع و منجمد جريان دارد. در شهر سالخارد روسيه كه رود اوب به رود پولو مي‌پيوندد، بقاياي يك مكان باستاني وجود دارد. اين مكان باستاني كه به دشت‌هاي سيلابي مشرف است، «اوست پلوي (Ust-Polui)» نام دارد.

 تصور مي‌شود كه قدمت اين مكان به ۲۶۰ قبل از ميلاد بازگردد و تا اواخر سال ۱۴۰ ميلادي هم در اشغال انسان‌ها بوده باشد. باستان‌شناسان با توجه به تعداد زياد و تنوع بقاياي استخواني و مصنوعات اوست پلوي، مدت‌هاست كه شيفته اين مكان باستاني هستند. اين آثار باستاني كه به وسيله لايه‌هاي خاك منجمد محفوظ مانده‌اند، داستان اين مكان باستاني با قبايل كهن سيبري ساكن در آن را بازگو مي‌كنند.

اكنون تيمي از پژوهگشران جنبه‌اي از اين مكان را مطالعه كردند كه كمتر مورد توجه بوده، آنها به دنبال دليل وجود شمار غير معمولي از بقاياي سگ‌ها در اين مكان بودند. از زمان اولين حفاري اين مكان در سال ۱۹۳۵، تاكنون اسكلت‌هاي كامل يا بخشي از بقاياي استخواني ۱۲۸ سگ شناسايي شده است.

رابرت لوزي، انسان‌شناسي از دانشگاه آلبرتا در كانادا و سرپرست اين تيم پژوهشي، گفت:

در هيچ مكان قطبي ديگري به اين اندازه آثار باقي مانده از سگ‌ها را شناسايي نكرده بوديم. همين به قدري جذابيت دارد كه بخواهيم به دنبال بازخواني رابطه بين اين حيوانات و ساكنان باستاني اوست پلوي باشيم.

لوزي و همكاران با پژوهش خود به دنبال يافتن اطلاعات بيشتري در مورد نقش اين حيوانات در قبايل باستاني ساكن اين مكان باستاني هستند. پژوهش اين تيم در شماره ماه سپتامبر ژورنال Journal of Anthropological Archaeology منتشر شده كه بينش جديدي در مورد چگونگي اهلي كردن همدمان چهار پا ما انسان‌ها پيش روي‌مان قرار مي‌دهد.

اهلي كردن سگ‌ها در چند دهه گذشته، به يكي از مورد مباحثه‌ترين موضوعات علمي در بين دانشمندان تبديل شده است. تعريف اهلي كردن و ريشه‌هاي دقيق سگ، از عمده مناقشات بين دانشمندان بوده است.

پائول چپمن، ديرينه انسان‌شناس و استاد سابق دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا كه در پژوهش جديد شركت نداشته، مي‌گويد:

اين اختلاف‌انديشه متخصصينها به اين جهت به وجود آمده كه تفكيك يك سگ از گرگ به‌تنهايي با بقاياي استخواني بسيار دشوار است. بنابراين تعيين دقيق زماني كه گرگ‌ها به سگ تكامل پيدا كردند و همچنين نقش انسان در اين تكامل به سادگي امكان‌پذير نيست.

از زمان اولين حفاري اوست پلوي در سال ۱۹۳۵، تاكنون اسكلت‌هاي كامل يا بخشي از بقاياي استخواني ۱۲۸ سگ شناسايي شده است

دانشمندان در پژوهش‌هاي اخير تلاش كردند كه با شناسايي تغييرات ژن‌ها و ساختار اسكلتي، شواهدي از اهلي كردن سگ‌ها به دست بياورند. اين تجزيه‌وتحليل‌ها به دانشمندان كمك كرد تا بينش واضح‌تري در مورد زماني كه سگ‌ها بيش از ۱۵ هزار سال قبل ظهور كردند داشته باشند. اما موضوعي كه به‌ندرت به آن پرداخته شده، چرايي و چگونگي برقراري روابط بين انسان‌ها و سگ‌ها بوده است. شيوه‌ها و آيين‌هاي فرهنگي ممكن است اين روابط را شكل داده باشد، اما تاكنون چنين موضوعي به ندرت مورد مطالعه قرار گرفته بود.

پژوهشگران مي‌گويند كه اهميت درك نحوه‌ي زندگي انسان‌ها و سگ‌سانان به‌ اين جهت است كه رفتارهاي خاص انسان و همكاري متقابل بين حيوانات ممكن است، تغييرات در جنبه‌هاي فيزيكي و رفتاري سگ‌ها را توضيح دهد.

لوزي مي‌گويد:

با پيدا كردن شواهدي از روابط بين يك گروه از سگ‌ها و يك گروه از انسان‌ها در اوست پلوي، تصور مي‌شود كه مدت‌ها پس از اولين برخورد، سگ‌ها اهلي شده باشند.

پژوهشگران براي درك بهتر روابط بين انسان و سگ با جستجوي شواهدي از نحوه برخورد و فعاليت‌هايي كه در آن شركت مي‌كردند، داستان زندگي برخي از اين حيوانات را كه حدود ۲ هزار سال قبل در اوست پلوي زندگي مي‌كردند بازسازي كردند. پژوهشگران همچنين شكل استخوان‌ها و جمجمه سگ‌ها را براي پيدا كردن اطلاعات بيشتري از ساختار بدن، سلامتي و عمر آنها مطالعه كردند.

به گفته پژوهشگران، در چهار قرني كه اوست پلوي به اشغال انسان در آمده بود، ممكن است كه صدها سگ در اين مكان زندگي كرده باشند. لوزي و همكارانش بخش‌هاي زيادي از استخوان‌ها را يافتند كه متعلق به سگ‌هاي جوان بودند و برخي از آنها داراي علائمي از بريدگي بودند. پژوهشگران فكر مي‌كنند كه انسان‌هاي ساكن اوست پلوي احتمالا اين حيوانات را مي‌كشتند و مي‌خوردند.

به انديشه متخصصين مي‌رسد كه قبايل ساكن اوست پلوي، توجه ويژه‌اي به جمجمه سگ داشتند كه به طور غير عادي در اين مكان فراوان هستند. احتمالا جمجمه و آرواره سگ‌ها‌ با چوب يا بند به هم وصل مي‌شدند تا به عنوان زيورآلات توسط برخي افراد قبيله پوشيده شوند. همچنين سگ‌هايي كه اين استخوان‌ها به آنها تعلق داشته، ممكن است قرباني شده باشند. علاوه بر اين، برخي از حيوانات پس از آنچه كه به انديشه متخصصين مي‌رسد مرگ طبيعي است، به طور كامل -و احتمالا طي يك آيين خاص- دفن شدند.

در بلند مدت ساختار استخوان سگ‌ها‌، به‌نحوي سازگاري پيدا كردند تا بتوانند بهتر سورتمه‌ها را بكشند

دانشمندان همچنين بقاياي سورتمه‌هاي چوبي را كشف كردند كه احتمالا توسط سگ‌ها كشيده مي‌شدند. پژوهشگران عقيده دارند كه كشيدن سورتمه ممكن است به بدن سگ‌ها آسيب رسانده و در طول زمان اين حيوانات را تغيير داده باشد. اما در بلند مدت ساختار استخوان سگ‌ها‌، به‌نحوي سازگاري پيدا كردند تا بتوانند بهتر سورتمه‌ها را بكشند.

لوزي و همكارانش مي‌گويند، انتخاب اينكه چه حيواناتي زندگي بمانند، كار و توليد مثل كنند، نوعي پرورش انتخابي و ويژگي مهمي از اهلي كردن حيوانات است. به همين ترتيب، اقدامات و دخالت‌هاي انساني، ويژگي‌هاي فيزيكي و رفتاري حيواناتي كه در اوست پلوي زندگي مي‌كردند را شكل دادند.

آنجلا پري، باستان‌شناسي از دانشگاه دورام در انگلستان كه در اين پژوهش شركت نداشته، مي‌گويد:

اين اقدامات متنوع چه عامدانه و برعكس، موجب تكامل و اهلي كردن سگ‌ها در اين منطقه شدند.

گرگور لارسون، زيست‌شناس تكاملي از دانشگاه آكسفورد در انگلستان كه در اين پژوهش شركت نداشته، ضمن ستايش از روش‌هاي به كار رفته در پژوهش جديد، مي‌گويد:

اينكه شروع به جستجوي بيش از يك نوع شواهد علمي كرديم، اهميت بسيار زيادي دارد. مطالعه DNA باستاني به تنهايي يك راه عالي براي دانستن اصل و نسب يك سگ است، اما اطلاعاتي درباره ارتباطي كه حيواني با انسان داشته، در اختيار ما قرار نمي‌دهد.

و درك اين رابطه، مي‌تواند كليد به ‌دست آوردن اطلاعات بيشتري در خصوص چگونگي اهلي كردن سگ‌ها، هم در سيبري و هم در ساير نقاط جهان باشد.