احداث سدهاي بزرگ براي توليد انرژي برق آبي، سياستي غلط است

يك مطالعه‌ي جديد مي‌گويد كه بسياري از پروژه‌هاي بزرگ‌‌مقياس برق‌‌آبي در اروپا و ايالات‌متحده براي محيط‌زيست فاجعه‌بار بوده‌اند. هر سال، تعداد زيادي از اين سدها نابود مي‌‌شوند و متخصص كارشناسان، بسياري از آن‌ها را خطرناك و غيراقتصادي قلمداد كرده‌‌اند.

اما نگارندگان اين مطالعه، گمان مي‌‌كنند كه هنوز كشورهاي در حال توسعه، به ماهيت ناپايدار اين نوع پروژه‌ها پي نبرده‌‌اند؛ چرا كه هم‌اكنون در آفريقا و آسيا، برنامه‌‌ي احداث هزاران سد تازه در دست اقدام است. آن‌ها در هر جاي ممكن، سد احداث مي‌‌كنند؛ انرژي برق‌‌آبي وضعيت مساعدي ندارد.

انرژي برق‌‌آبي، منبع ۷۱ درصد از انرژي تجديدپذير در سراسر جهان است و نقش عمده‌اي در توسعه‌‌ي بسياري از كشورها ايفا كرده است.

در حال حاضر، طي هر هفته، بيش از يك سد در اروپا و آمريكا تخريب مي‌‌شود.

اشكالي كه نويسندگان اين مقاله‌‌ي تازه به آن اشاره مي‌‌كنند، اين است كه دولت‌ها از چشم‌انداز بهره‌‌گيري از انرژي ارزان‌ارزش، بدون در انديشه متخصصين گرفتن هزينه‌هاي كامل زيست‌محيطي و اجتماعي اين تأسيسات غافل مانده‌‌‌‌اند. بيش از ۹۰% از سدهايي كه از دهه‌‌ي ۱۹۳۰ احداث شده‌‌اند، پرهزينه‌‌تر از آن بودند كه پيش‌‌بيني مي‌‌شد. آن‌ها به اكولوژي رودخانه‌‌ها صدمات فراواني وارد كردند؛ موجب آوارگي ميليون‌ها نفر شده‌‌اند و با آزاد كردن مقادير زيادي از گازهاي گلخانه‌اي ناشي از تجزيه‌‌ي مراتع و جنگل‌‌هاي به زير آب رفته، به موج خسارات ناشي از تغييرات اقليمي دامن زدند.

پروفسور اميليو موران، نويسنده‌‌ي اصلي مقاله از دانشگاه ايالتي ميشيگان مي‌‌گويد:

سدها، چشم‌‌اندازي فريبنده از منافعي ارائه مي‌‌دهند كه هرگز برآورده نمي‌‌شوند و هزينه‌‌هايي كه در گذشته از آن چشم‌‌پوشي شده بود، روزي دوباره گريبان‌‌گير جامعه خواهند شد.

در كشورهاي در حال توسعه نيز، حدود ۳۷۰۰ سد بزرگ و كوچك، هم‌اكنون در مراحل مختلف ساخت و بهره‌‌برداري قرار دارند. نويسندگان مي‌گويند نگراني اصلي آن‌ها اين است كه بسياري از پروژه‌‌هاي بزرگ‌تر ممكن است خسارات جبران‌‌ناپذيري را به رودخانه‌‌هاي اصلي وارد آورند.

انتظار مي‌رود پروژه‌‌ي عظيم اينگا بر رودخانه‌‌ي كونگو، بيش از يك‌سوم از مجموع انرژي الكتريكي فعلي آفريقا را توليد كند. با اين حال، اين مطالعه‌‌ي جديد اشاره مي‌كند كه هدف اصلي از اين سرمايه‌‌گذاري ۸۰ ميليارد دلاري، تأمين برق به‌‌منظور مصارف صنعتي خواهد بود. موران مي‌‌گويد:

بيش از ۹۰ درصد از انرژي برق توليدي اين پروژه، به معادن مستقر در آفريقاي جنوبي اختصاص خواهد يافت و مردم كنگو از اين انرژي بهره‌‌اي نخواهند برد.

در مطالعه‌‌ي خود متوجه شدم كه خطوط قدرت در برزيل، حدود ۴ هزار كيلومتر بر فراز سر مردم اين كشور امتداد يافته است؛ در حالي كه حتي بخش كوچكي از اين انرژي هم، به‌‌ مصرف مردم محلي نمي‌‌رسد.

اهداف خوبي مانند تأمين برق روستايي به‌طور كامل تحت شعاع پروژه‌‌هاي بزرگ‌‌مقياس قرار گرفته كه از حمايت بخش خصوصي برخوردار است. دولت‌‌ها نيز به‌‌سادگي متقاعد شده‌‌اند كه انجام چنين اقداماتي ضروري است.

در برزيل كه ۶۷ درصد برق خود را از منابع برق‌آبي دريافت مي‌كند، علي‌رغم كاهش ظرفيت آب به‌‌علت تغييرات اقليمي، ساخت سدها شدت بيشتري گرفته است. با پيروزي بولسونارو در انتخابات برزيل، ساخت پروژه‌‌هاي آبي كه موقتاً متوقف شده بود، از سر گرفته خواهد شد. در حال حاضر، برنامه‌هايي براي احداث ۶۰ سد جديد در دست اجرا است.

نويسندگان مي‌گويند كه با افزايش فشار بر كشورها براي پيشبرد صنايع انرژي تجديدپذير، بهره‌‌گيري تركيبي از منابع انرژي از جمله انرژي برق‌‌آبي، پايدارترين راهكار ممكن خواهد بود. موران گفت:

نتيجه‌‌گيري صريح ما اين است كه نيروگاه‌هاي برق‌آبي بزرگ، آينده‌‌اي نخواهند داشت. براي حفظ انرژي برق‌آبي به‌‌عنوان بخشي از سبد انرژي جهان در قرن بيست‌ويكم، بايد چندين منبع انرژي تجديدپذير ديگر را با آن تركيب كنيم.

بايد سرمايه‌گذاري بيشتري در انرژي خورشيدي، بادي، زيست‌توده و برق‌‌آبي(در صورتي كه زمينه مساعد باشد) انجام شود. اين سرمايه‌‌گذاري بايد با رعايت استانداردهايي سخت‌‌گيرانه صورت گيرد؛ به‌‌گونه‌‌اي كه منافع و هزينه‌‌هاي چنين پروژه‌هايي كاملا شفاف باشند.