سرعت كنوني انقراض گياهان ۳۵۰ برابر بيش از گذشته است
زمين شاهد از‌دست‌رفتن بي‌سابقه‌ي گونه‌ها است؛ وضعيتي كه برخي از اكولوژيست‌ها به آن ششمين انقراض جمعي مي‌گويند. سازمان ملل در گزارش ماه مه خود، هشدار داد يك‌ميليون گونه درمعرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. اخيرا نيز انقراض ۵۷۱ گونه‌ي گياهي اعلام شده است. البته، پديده‌ي انقراض از وقتي حيات روي زمين وجود داشته، در حال وقوع بوده است. پرسش مهم اين است: آيا سرعت انقراض گونه‌ها افزايش يافته است؟
پژوهشي كه به‌تازگي در مجله‌ي Current Biology منتشر شده است، نشان مي‌دهد برخي از گياهان ۳۵۰ برابر سريع‌تر از ميانگين سرعت انقراض گياهان در حالت طبيعي در حال انتقراض هستند. اين امر پيامدهاي ويران‌كننده‌اي براي گونه‌هاي منحصربهفرد به‌دنبال دارد.
اندازه‌گيري سرعت انقراض
پاسخ به اين پرسش كه چه تعداد از گونه‌ها در حال انقراض هستند، آسان نيست؛ زيرا در بيشتر مناطق جهان، اطلاعات دقيقي درباره‌ي انقراض گونه‌ها در عصر حاضر وجود ندارد و گونه‌ها پراكندگي يكساني ندارند. براي مثال، ماداگاسكار خانه‌ي حدود ۱۲ هزار گونه‌ي گياهي است كه از اين تعداد، ۸۰ درصد بومي‌اند و در هيچ جاي ديگر جهان يافت نمي‌شوند. در كشور انگليس نيز، ۱,۸۵۹ گونه‌ي گياهي زندگي مي‌كنند كه تنها ۴ درصد آن‌ها (۷۵ گونه) بومي اين منطقه هستند.
مناطقي مانند ماداگاسكار كه تنوع زيستي بي‌نظيري دارند، درمعرض خطر جدي ناشي از فعاليت‌هاي انساني قرار گرفته‌اند. صرفا براساس تعداد، انتظار مي‌رود نقاط داراي تنوع زيستي بيشتر در مقايسه با مناطق داراي تنوع زيستي كمتري، گونه‌هاي بيشتري را طي انقراض از دست بدهند. بااين‌حال، اين بدان معنا نيست كه نقاط داراي گونه‌هاي بوميِ كم، ارزش حفاظت ندارند؛ زيرا اين مناطق معمولا گونه‌هاي گياهي كاملا منحصر‌به‌فردي دارند.
گروهي از پژوهشگران از كشورهاي مختلف ۲۹۱ مورد رويداد انقراض گياهي را در اين دو نوع منطقه مطالعه كردند. اين پژوهشگران دلايل پشت‌صحنه‌ي انقراض و زمان آن و ميزان منحصر‌به‌فردي گياهان منقرض‌شده را مطالعه كردند و با استناد به اين اطلاعات، تفاوت انقراض در اين مناطق را واكاوي كردند. نتايج نشان مي‌داد سرعت انقراض در مناطق داراي تنوع زيستي بيشتر، سريع‌تر بود. كشاورزي و شهرنشيني از عوامل مهم مؤثر بر انقراض در هر دو منطقه بودند. درواقع، تخريب زيستگاه دليل اصلي بيشتر انقراض‌ها است. به‌طور كلي، گياهان علفي پايا مانند گندميان دربرابر انقراض آسيب‌پذيرتر هستند.
مناطق داراي تنوع زيستي كمتر، گونه‌هاي منحصربهفرد خود را بيشتر از دست مي‌دهند. براي مثال، در مناطق داراي تنوع زيستي كم، هفت انقراض رخ داده و موجب ناپديدشدن هفت جنس گياهي شده بود و در يك مورد حتي كل يك خانواده‌ي گياهي از بين رفت. آشكار است كه مناطق داراي تنوع زيستي كم نيز مخزني از تنوع زيستي منحصربهفرد هستند كه به حفاظت نياز دارند.
پژوهشگران همچنين نشان دادند سرعت انقراض در عصر حاضر، ۳۵۰ برابر بيشتر از سرعت انقراض گونه‌هاي گياهي در گذشته است. دانشمندان پيش‌از‌اين حدس زده بودند انقراض گياهان امروزي در ۸۰ سال آينده سرعتي بيش از هزاربرابر سرعت انقراض طبيعي پيدا خواهد كرد؛ بنابراين، چرا برآوردهاي ما از سرعت انقراض گياهان اين‌قدر كم است؟ درادامه، به پرسش پاسخ داده مي‌شود.
دليل نخست اينكه فقدان اطلاعات جامع، نتيجه‌گيري درباره‌ي انقراض‌هاي امروزي را محدود مي‌كند. دليل دوم اينكه گياهان منحصربهفرد هستند و برخي از آن‌ها عمر طولاني دارد و بسياري از آن‌ها مي‌توانند به‌‌دليل سازگاري‌هاي خاصشان، در تراكم كم هم زنده بمانند. براي مثال، برخي گياهان در نبود شريك جنسي هم توليدمثل مي‌كنند. فرض كنيد تنها پنج گياه زنده‌ي بائوباب گرانديديه (Adansonia grandidieri) در طبيعت باقي مانده‌اند. اين درختان نمادين سرزمين ماداگاسكار يكي از ۹ گونه‌ي زنده اين جنس از گياهان هستند و مي‌توانند صدها سال زندگي كنند. بنابراين، تعداد كمي از درختان ممكن است در چنين شرايط دشواري در حال زندگي باشند و فكر كنيم منقرض نشده‌اند؛ اما درنهايت، به‌ناچار منقرض خواهند شد.
درضمن، اعلام‌كردن يك گياه به‌عنوان يك گياه منقرض‌شده چالش‌برانگيز است؛ زيرا مشاهده‌ي آن‌ها اغلب بسيار دشوار است و نمي‌توانيم مطمئن شويم آخرين افراد زنده‌ي آن‌گونه را پيدا كرده‌ايم. درواقع، اخيرا گزارشي نشان داد كه ۴۳۱ گونه‌ي گياهي كه قبلا تصور مي‌شد، منقرض شده باشند، مجددا كشف شدند. بنابراين، تخمين‌هاي حقيقي انقراض گياهان و انقراض‌هاي آينده احتمالا به‌مراتب فراتر از تخمين‌هاي فعلي است.
شكي نيست كه كاهش تنوع زيستي همراه‌با تغييرات اقليمي از بزرگ‌ترين اشكالات پيش روي بشر است. انتظار مي‌رود تغييرات اقليمي همراه‌با تخريب زيستگاه ناشي از فعاليت‌هاي انساني، به‌ويژه روي تنوع زيستي گياهي به‌شدت تأثير بگذارد. بدون شك ارقام فعلي انقراض گياهان كمتر از حد برآورد شده‌اند؛ اما نشانه‌هاي آن كاملا آشكار است.
اگر بخواهيم تاريخچه‌ي زمين ۴.۵ ميليارد ساله را در يك سال تقويمي خلاصه كنيم، زمين در زماني مثل ژوئن تكامل پيدا كرد و دايناسورها در نزديكي كريسمس ظاهر شدند و آنتروپوسن در آخرين ميلي‌ثانيه‌ي شب سال جديد آغاز شده است. نرخ انقراض گياهان امروزي كه صدها برابر بيشتر از سرعت انقراض تاريخي گياهان است، در چنين زمان كوتاهي رخ مي‌دهد و فاجعه‌اي براي آينده‌ي سياره‌ي ما رقم خواهد زد.
هم انديشي ها