زمين تا سال ۲۱۰۰ چقدر گرم خواهد شد؟

شايد در آينده، وقتي رهبران جهان براي گراميداشت آغاز سال ۲۰۵۰ گرد هم آمدند، به همه‌گيري جهاني ويروس كروناي سي سال پيش به‌عنوان نقطه‌ي عطفي درجهت تلاش براي كنترل گرمايش جهاني نگاه كنند. كشورها با هم متحد شدند تا همه‌گيري را شكست دهند و عصر جديدي از همكاري را براي پيشگيري از بروز يك فاجعه‌ي اقليمي آغاز كردند. سرمايه‌گذاري‌ در بخش‌هاي انرژي سبز و فناوري‌هاي جديد موجب كاهش سريع انتشارات كربن‌دي‌اكسيد شد و جهان را در مسير محدود كردن گرمايش جهان تا حد ۱/۵ درجه‌ي سانتي‌گراد بالاتر از دوران پيش از صنعتي‌شدن قرار داد.

شايد هم نه. در سال ۲۰۵۰، جهان ممكن است به گذشته نگاه كند و همه‌گيري ويروس كرونا را به‌صورت تلاش كوچك و بيهوده‌اي در مسير پيشگيري از گرمايش جهاني ببيند. با وجود كاهش موقت در انتشارات كربن براثر شيوع ويروس كرونا در سال ۲۰۲۰، پس از بحران، كشورها براي احياي اقتصاد خود به سوخت‌هاي فسيلي ارزان‌ارزش روي آوردند. با افزايش انتشارات كربني و افزايش دماي حاصل از آن، زمينه براي ۵ درجه افزايش دما تا پايان قرن مهيا شد.

اين دو مورد، فقط دو انديشه متخصصينات ممكن از آينده است. كسي نمي‌داند كه همه‌گيري جهاني كنوني چگونه به پايان خواهد رسيد. همچنين مشخص نيست كه آيا انسان‌ها سرانجام براي اجتناب از فاجعه‌ي اقليمي ممكن گرد هم خواهند آمد. اما پژوهشگران اقليم‌شناسي بايد مطالعه كنند كه با سطوح مختلف گرمايش زمين، چه نوع اشكالاتي ممكن است به وجود آيد. بنابراين آن‌ها مجموعه‌اي از سناريوها را با هدف نشان‌دادن آينده‌هاي احتمالي كه بشر ممكن است با آن رو‌به‌رو شود، توسعه داده‌اند. هدف آن‌ها مطالعه اين مسئله است كه چگونه سياست‌هاي مختلف ممكن است ميزان انتشارات كربني را تغيير دهد و چگونه زمين دربرابر گازهاي گلخانه‌اي، واكنش نشان خواهد داد. در يك انتها، سناريوهاي خوش‌بينانه جهان‌هايي را مورد كاوش قرار مي‌دهند كه در آن دولت‌ها براي پيشرفت فناوري‌هاي كم‌كربن ضمن كاهش فقر و نابرابري با هم همكاري مي‌كنند. در سمت ديگر، كشورهايي را مي‌بينيم كه استفاده از سوخت‌هاي فسيلي ارزان‌ارزش را افزايش مي‌دهند و رشد اقتصادي را در ازاي هر هزينه‌اي دنبال مي‌كنند.

گروه‌هاي پژوهشي اين سناريوها را در مدل‌هاي اقليمي اصلي اجرا كرده‌ و پيش‌بيني‌هايي را درمورد نحوه‌ي واكنش احتمالي زمين به مسيرهاي مختلف اجتماعي‌اقتصادي ارائه كرده‌اند. اين شبيه‌سازي‌ها پژوهش‌هاي اقليمي را درمورد آينده مطلع مي‌سازد و نقشي محوري در ارزيابي عمده‌ي گرمايش جهاني سال آينده‌ي مجمع بين‌المللي تغييرات اقليمي (IPCC) دارد. پژوهش‌هاي مذكور همچنين مي‌تواند نقشي كليدي در مذاكرات پيرامون مجموعه‌ي جديدي از تعهدات براي كاهش انتشارات تحت توافق‌نامه‌ي ۲۰۱۵ پاريس داشته باشد.

سناريوهاي جديد مجموعه‌اي از سناريوها را كه طي دهه‌ي گذشته مورد استفاده قرار گرفته است، به‌روزرساني مي‌كند، ازجمله يك نسخه‌ي افراطي (و مباحثه‌برانگيز) كه پيش‌بيني مي‌كند دما تا سال ۲۱۰۰ حدود ۵ درجه بالاتر از سطح پيش از صنعتي شدن برسد. منتقدان ادعا كرده‌اند كه اين سناريوي خاص كه براي بيش از يك دهه نقش محوري در مطالعات اقليمي داشته است، گمراه‌كننده است؛ زيرا شامل مقادير غيرواقعي مصرف زغال‌سنگ مي‌شود (افزايش تقريبا ۵ برابري تا سال ۲۱۰۰). اما بسياري از پژوهشگران اين انتقاد را رد كرده و مي‌گويند حتي سناريوهاي با انتشارات بالا تا زماني‌كه مردم فرضيات و محدوديت‌هاي پشت‌صحنه‌ي آن را درك كنند، ارزشمند هستند. براي مثال، انتشار گسترده‌ي متان از خاك منجمد شمالگان مي‌تواند اثري مشابه با افزايش شديد در مصرف سوخت‌هاي فسيلي داشته باشد. دونالد ويبلز، دانشمند علوم جوي از دانشگاه ايلينوي در اربانا-شمپين و يكي از نويسندگان هماهنگ‌كننده اصلي جلد اول آخرين ارزيابي اقليمي آمريكا كه در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، مي‌گويد:

ما در تلاش براي درك خطرات هستيم و نه پيش‌بيني آينده.

سناريوها براي پيش‌بيني انتشارات طراحي نشده است بلكه به‌منظور مطالعه سطوح مختلف گرمايش و انواع مختلف توسعه‌هاي اقتصادي طراحي شده است. آن‌ها به پژوهشگران مختلفي كمك مي‌كنند: كساني كه به كار مدل‌سازي اقليم مشغولند، از آن‌ها براي آزمايش مدل‌هاي خود و پيش‌بيني تأثير افزايش گازهاي گلخانه‌اي استفاده مي‌كنند؛ اقتصاددانان براي مطالعه هزينه‌ي سياست‌هاي مختلف به آن‌ها نياز دارند و اكولوژيست‌ها براي پيش‌بيني تغييرات اكوسيستم‌ها در سرتاسر جهان به آن‌ها متكي هستند. كريستي ابي، پژوهشگر بهداشت محيط در دانشگاه واشنگتن در سياتل كه يكي از رؤساي كميته‌اي است كه سناريوهاي جديد را توسعه داده‌است، مي‌گويد:

اين يك داستان علمي‌تخيلي نيست. براي كسب بينش درمورد تأثير انتخاب‌ها، به نتايج مدل‌ها نياز داريم و اكنون مي‌توانيم اين كار را انجام دهيم.

تجارت غيرمعمول

بنابراين، در سال ۲۰۱۰، يك گروه خودگماشته تحت هدايت ريچارد مارس دانشمند علم اقليم‌شناسي كه سپس به مؤسسه‌ي پژوهشي تغييرات جهاني در كالج پارك در مريلند پيوست، چارچوب جديدي را براي ايجاد و استفاده از سناريوها با هدف هدايت پژوهش‌هاي آخرين ارزيابي PCC تهيه كرد كه در سال ۲۰۱۴-۲۰۱۳ منتشر شد. اين گروه مجموعه‌اي متشكل از چهار پيش‌بيني از سطوح آينده‌ي آلودگي كربني فراهم كرد (كه باعنوان سناريوهاي انتشار RCP شناخته مي‌شود) كه مي‌توانست به‌وسيله‌ي گروه‌هاي مدل‌سازي اقليم در سرتاسر جهان براي انجام پيش‌بيني‌هايي درمورد سرنوشت سياره مورد استفاده قرار گيرد.

سناريوهاي RCP براي توصيف سطوح مختلف اجبار تابشي (عددي كه بيانگر ميزان گرمايش اضافي ناشي‌از انتشار گازهاي گلخانه‌اي است) انتخاب شده بودند. هدف سناريوهاي RCP توصيف روندهاي انتشارات خاص يا پيش‌بيني نحوه‌ي تغيير اقتصاد و فناوري نبود. اين كار به پژوهشگران ديگر واگذار شد كه بعدا مجموعه‌اي از روندهاي انتشار را توليد كنند كه بتواند غلظت‌هاي گازهاي گلخانه‌اي را به شيوه‌اي كه از RCP تقليد كند، هدايت كند.

ماس مي‌گويد كه RCPها به‌منظور دربرگرفتن گسترده‌ي احتمالات گرمايش موجود در مقالات علمي و ايجاد يك دامنه‌ي به حد كافي معني‌دار، بين پيش‌بيني‌هاي بالا و پايين كه مدل‌سازان اقليم بتوانند بين آن‌ها تمايز قائل شوند، طراحي شد. يكي از جاذبه‌هاي سناريوي افزايش ۵ درجه‌اي در دماي جهاني كه موجب انتقاد زيادي شد (سناريوي RCP8.5)، اين است كه سيگنال قدرتمندي در اختيار مدل‌سازان قرار مي‌دهد. ماس مي‌گويد ما مي‌خواستيم جزئيات كافي را ارائه كنيم تا مدل‌سازان اقليم بتوانند كار خود را انجام دهند. او مي‌افزايد كه ما قصد وزن دادن به سناريوي خاصي را نداشتيم.

اگرچه با گذشت زمان، RCPها به‌خودي‌خود جان گرفتند. كساني كه دقت مي‌كردند، مي‌توانستند هشدارها و شرط‌هاي همراه‌با سناريوها را ببينند، ولي بسياري از دانشمندان و افراد ديگر براي نشان‌دادن جهاني كه در آن اقدام تهاجمي دربرابر تغييرات اقليمي انجام نمي‌شود، فقط به استفاده از سناريوي RCP8.5 روي آوردند. گلن پيترز، پژوهشگر سياست‌هاي اقليمي در مركز بين‌المللي پژوهش‌هاي اقليمي اسلو و يكي از نويسندگان تفسيري درمورد اين موضوع، گفت:

استفاده از RCP8.5 به دلايل مختلفي وسوسه‌انگيز است اما درعين‌حال بسيار غيرواقعي است. سؤال اين است كه شما چگونه اين مسائل را متوازن كرده و با چيزي كه نشان مي‌دهند، ارتباط برقرار مي‌كنيد.

راجر پيلكه پژوهشگر سياست و علم در دانشگاه كلرادو بولدر مي‌گويد تشريح نادرست سناريوي RCP8.5 (به‌عنوان پيش‌بيني از آنچه مي‌تواند در جهان تجارت به روال معمول رخ دهد كه در آن دولت‌ها سياست‌هاي اقليمي را تصويب نمي‌كنند) شايع است.

او مي‌گويد حتي در بازبيني‌هاي علمي مهمي مانند ارزيابي ملي اقليم آمريكا نيز سناريوي RCP8.5 به‌عنوان سناريوي پايه براي نشان‌دادن حالتي كه انتشار گازهاي گلخانه اي در جهان ادامه پيدا مي‌كند، درانديشه متخصصين گرفته مي‌شود. به‌گفته‌ي او، اين امر موجب برآورد بيش‌ازحد پيش‌بيني‌هاي اثرات گرمايش جهاني و نيز هزينه‌ي عدم اقدام مي‌شود.

ويبلز از تصميم استفاده از RCP8.5 در ارزيابي اقليمي آمريكا دفاع مي‌كند. در اين سند، به سناريوي RCP8.5 فقط به‌عنوان سناريوي بالاتر اشاره مي‌شود. همچنين ذكر مي‌كند كه تا حدود ۱۵ تا ۲۰ سال، ميزان انتشارات با اين سناريو سازگار بود تا اينكه چندين سال در حوالي سال ۲۰۱۴ به حالت ثابت باقي ماند.

سلين گيوارش، اقتصاددان تغييرات اقليمي در مركز پژوهشي بين‌المللي محيط زيست و توسعه (CIRED) در فرانسه مي‌گويد علاوه‌براين، RCP8.5 سناريويي با خطر بالاتر در اختيار دانشمندان قرار مي‌دهد كه براي درك خطرات ناشي از وضعيت‌هاي شديد اقليمي ارزشمند است. بسياري از دانشمندان استدلال مي‌كنند كه حتي اگر استفاده از زغال‌سنگ به‌طور فاجعه‌آميزي افزايش نيابد، افزايش ۵ درجه‌اي دما از راه‌هاي ديگري مانند ذوب شدن لايه‌ي منجمد خاك رخ خواهد داد.

پس از انتشار سناريوهاي RCP در سال ۲۰۱۰، قرار شد كه طي دو سال مجموعه‌ي جديدي از سناريوهاي اجتماعي‌اقتصادي كامل‌تر تهيه و در اين طرح گنجانده شود. سناريوهاي جديد بايد در گزارش‌هاي سال‌هاي ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ مجمع بين‌المللي تغييرات اقليمي درانديشه متخصصين گرفته مي‌شد كه دريافته بود كه نرخ گرمايش از سال ۱۹۵۰ طي چند قرن اخير بي‌سابقه بوده است و صحنه را براي توافق اقليمي ۲۰۱۵ پاريس آماده كرد. اما اين روند نسبت‌به پيش‌بيني‌ها دشوارتر بود و بيش‌ازحد انتظار طول كشيد. نسل جديد سناريوها كه باعنوان SSP شناخته مي‌شوند، تا سال ۲۰۱۵ معرفي نشدند. اكنون، همان‌طور كه مراكز مهم مدل‌سازي اقليم در سرتاسر جهان آزمايش‌هاي خود را براي ارزيابي سال ۲۰۲۱ مجمع بين‌المللي تغييرات اقليمي اجرا مي‌كنند، سناريوهاي مذكور در كانون توجه پژوهش‌هاي اقليمي قرار گرفته‌اند.

سناريوهاي جديد كه مبتني‌بر RCPهاي قديمي هستند، براي اولين‌بار روايتي كامل‌تر درمورد چگونگي تحول احتمالي جهان فراهم مي‌كنند. هريك چارچوب گسترده‌اي درمورد نحوه‌ي تغيير احتمالي جهان معرفي كرده و نيز ارقام روندهاي جمعيتي كليدي (جمعيت، بهره‌وري اقتصادي، شهرنشيني و يادگيري) را در هر كشور ارائه مي‌دهند كه مدل‌سازان مي‌توانند از آن‌ها براي شبيه‌سازي انتشارات و مطالعه تأثيرات آن روي زمين استفاده كنند.

تيم‌هايي كه SSP را توليد مي‌كردند، عمدا هرگونه سياست اقليمي را كنار گذاشتند. ابي مي‌گويد اين رويكرد به دانشمندان اجازه مي‌دهد كه آزمايش‌هاي خود را اجرا كرده و اثرات تصميمات مختلف دولت‌ها و جوامع را آزمايش كنند. اين انعطاف‌پذيري به او و ديگر پژوهشگران بهداشت عمومي اجازه مي‌دهد كه مزيت‌هاي بهداشتي ناشي از سياست‌هاي اقليمي را كه به‌طور هم‌زمان انتشارات كربني را كاهش داده و منجر به هواي پاك‌تري مي‌شوند، با هم مقايسه كنند.

جاده سنگي

اگرچه سناريوهاي SSP تنها چند سال قدمت دارند، آن‌ها در دنيايي بسيار متفاوت از دنياي امروز توسعه پيدا كردند. آن‌ها قبل از تحولات سياسي سال ۲۰۱۹ شكل گرفته‌اند؛ قبل از خروج بريتانيا از اتحاديه‌ي اروپا و قبل از اينكه آمريكا دونالد ترامپ را به‌عنوان رئيس‌جمهور انتخاب كند و ترامپ قول دهد آمريكا را اول قرار داده و از پيمان اقليمي پاريس عقب‌نشيني كند.

اما تيم‌هايي كه SSPها را آماده مي‌كردند، روندي را تصور كردند كه بسيار نزديك به مسيري است كه امروزه آمريكا و ديگر قدرت‌هاي بزرگ در پيش گرفته‌اند. سناريوي SSP3 كه «رقابت منطقه‌اي (جاده‌ي سنگي)» ناميده مي‌شود، با تجديدحيات ناسيوناليسم تعريف مي‌شود. اين سناريو نگراني‌هايي را درمورد رقابت تجاري و امنيت تصور مي‌كند كه منجر به جنگ تجاري مي‌شود. با گذشت دهه‌ها و با تلاش‌ كشورها براي محدودكردن منابع انرژي و غذايي، توسعه‌ي جهاني ناديده گرفته مي‌شود و سرمايه‌گذاري در يادگيري و فناوري كاهش مي‌يابد. در چنين جهاني، مهار گازهاي گلخانه‌اي دشوار خواهد بود و سازگاري با تغييرات اقليمي آسان نخواهد بود. تحت اين سناريو، پيش‌بيني مي‌شود كه ميانگين دماي جهاني بيش از ۴ درجه بالاتر از سطوح پيش از صنعتي‌شدن افزايش پيدا كند.

براي ابي، اين درسي از تواضع است، زيرا اين سناريو هنگام توسعه عجيب‌وغريب به‌انديشه متخصصين مي‌رسيد. اما نكته همين است. او مي‌گويد:

وقتي ما كار روي سناريو را شروع كرديم، مباحثهي درمورد «اول آمريكا» نبود، برگزيت (خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا) نبود، جنگ تجاري ميان آمريكا و چين وجود نداشت. اين ناراحت‌كننده است؛ اما بايد اين نوع مسيرها را داشته باشيد. ما نمي‌دانيم آينده به چه شكلي خواهد بود.