كشف غاري با اشياء دست‌نخورده از تمدن ماياها در مكزيك

باستان‌شناساني كه در حال اكتشاف در زير شهر باستاني ماياها، چيچن ايتزا (Chichén Itzá) در شبه‌جزيره يوكاتان مكزيك بودند، تصادفا بيش از ۱۵۰ شيء باستاني را پيدا كردند كه تصور مي‌شود براي هزار سال دست‌نخورده باقي مانده باشند. اين اشياء باستاني در غاري به نام بالامكو (Balamku)، غار خداي جگوار كشف شدند كه كمتر از ۳ كيلومتر با معبد مشهور كوكولكن (Temple of Kukulcan) فاصله دارد. قوم مايا كه پديده‌آورنده يكي از عظيم‌ترين تمدن‌هاي تاريخ بوده‌اند، در زمينه‌هاي بسياري همچون هنر، معماري و شهرسازي، ستاره‌شناسي و رياضي دستاوردهاي چشم‌گيري داشته‌اند.

گي‌يرمو دي‌ آندا، باستان‌شناس از مؤسسه ملي انسان‌شناسي و تاريخ مكزيك (INAH)، پس از اين كشف شگفت‌انگيز در بيانيه‌اي گفت اين كشف مهم مي‌تواند به پژوهشگران كمك كند تا تاريخچه چيچن ايتزا را بازنويسي كنند و به حل اسرار تمدن گمشده مايا نزديك‌تر شوند. اين شهر روي شبكه‌ي پيچيده‌اي از آبراهه‌هاي زيرزميني از جمله گودال‌هايي موسوم به سينوته‌ها (Cenote) ساخته شده كه ماياهاي باستان باور داشتند دروازه‌اي براي ورود به دنياي مردگان است. چيچن ايتزا به معناي «دركنار دهانه چاه ايتزا» بوده و نام قومي است كه در آن زمان در اين منطقه زندگي مي‌كردند.

حداقل ۲۰۰ شي‌ء از جمله كوزه‌ها، بخوردان‌ها و بشقاب‌هاي تزئيني در اين غار پيدا شدند كه براي هزار سال دست‌نخورده باقي مانده‌اند

دي آندا و همكارانش مشغول مطالعه اين شبكه‌ي آبراهه‌ها بودند كه تصادفا در حدود ۲۴ متري سطح زمين به اشياء باستاني رسيدند كه تصور مي‌شود قدمت آن‌ها به سال ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ ميلادي بازگردد. اين تيم تاكنون موفق به مطالعه حدود ۴۷۰ متر از شبكه دهليزهاي زيرزميني شده‌اند. غار بالامكو قبلا در سال ۱۹۶۶ توسط كشاورزان محلي كشف شده بود و باستان‌شناس ويكتور سيگويا پينتو هم از آن بازديد كرده بود. سيگويا در گزارش خود به برخي از اشياء باستاني اين غار اشاره كرده، اما به دلايلي نامعلوم، مردم محلي را مجبور كرد تا ورودي غار را مهر‌وموم و آن را به‌كلي فراموش كنند.

بالامكو براي بيش از ۵۰ سال مهروموم‌شده باقي ماند تا اينكه در سال ۲۰۱۸ توسط دي آندا، كاوشگر نشنال جئوگرافيك و تيم پژوهشگرانش در پروژه سفره‌آب بزرگ مايا (GAM) بازگشايي شد. پروژه سفره‌آب بزرگ مايا به كاوش غارهاي زيرآبي شبه‌جزيره يوكاتان اختصاص دارد؛ منطقه‌اي كه شبكه‌ي شگفت‌انگيزي متشكل از ۳۵۸ غار زيرآبي را شامل مي‌شود. لوئيس انو، ۶۸ ساله است و در زمان كودكي در ميان ساكنان محلي حضور داشت كه در مورد غار به مقامات دولتي اطلاع داده بودند.

در برخي بخوردان‌ها، نقوشي حكاكي‌ شده كه به تلالوك (Tlāloc) شباهت دارد و احتمالا زماني به يوكاتان نيز نفوذ كرده است. تلالوك ايزد آزتكي بود كه در هنگام خشكسالي و كمبود باران مورد تكريم مردم قرار مي‌گرفت. اين اشياء باستاني مي‌تواند به پژوهشگران كمك كند تا روابط ميان ماياها و ديگر تمدن‌هاي آن دوره را در آمريكاي ميانه بهتر درك كنند.

دي آندا و همكارانش براي پيدا كردن اين اشياء باستاني دست‌نخورده، ساعت‌ها در دهليزها و دخمه‌هاي پرپيچ و تنگ بالامكو خزيدند. او در مورد لحظه‌ي كشف اين غار مقدس مي‌گويد:

نمي‌توانستم حرف بزنم، بلافاصله شروع به گريه كردم. قبلا بقاياي انسان‌ها را در آبراهه‌ها تجزيه و تحليل كرده‌ام، اما هيچ‌چيز قابل مقايسه با حسي نيست كه هنگام ورود به اين غار داشتم؛ تقريبا حضور ماياهايي كه اين اشياء را به‌جا گذاشته‌اند حس مي‌شود.

در گزارش اصلي كشف غار كه توسط باستان‌شناس جيمز برادي از دانشگاه ايالتي كاليفرنيا در لس‌آنجلس تهيه شده، ۱۵۵ شيء شناسايي شده‌اند كه در برخي از آن‌ها نقوشي از ايزد تلالوك و درخت مقدس سيبا (Ceiba) به چشم مي‌خورد.

در مقايسه با كشف اخير، در غار بالانكانچه (Balankanché)، محل باستان‌شناسي ديگري كه در سال ۱۹۵۹ در نزديكي غار بالامكو كشف شد، تنها ۷۰ شيء باستاني پيدا شد. شمار زياد اين آثار باستاني و همچنين نگه‌داري شدنشان در غاري صعب‌العبور نشان‌دهنده‌ي اهميت بالاي اين محل است.

دي آندا مي‌گويد:

بالامكو به انديشه متخصصين از اين لحاظ مادر بالانكانچه است. نمي‌خواهم بگويم كميت آثار باستاني از اطلاعات اهميت بيشتري دارد اما زماني‌كه مي‌بينيد در غاري اشياء زيادي وجود دارد كه دسترسي به آن هم دشوار است، اين مي‌تواند براي ما سرنخي از اهميت آن‌ها باشد.

باستان‌شناس گي‌يرمو دي‌ آندا دركنار اشياء پيشا-كلمبي كشف‌شده غار بالامكو، غار خداي جگوار

اينكه چرا سگويا تصميم گرفت ورودي اين غار شگفت‌انگيز را مهروموم كند، هنوز هم موضوع مباحثه است. اما او با اين كار، به پژوهشگران فرصتي ديگر داد تا به برخي از سؤال‌هاي مبهمي بپردازند كه امروز ماياشناسان با آن مواجه‌اند؛ همچون ميزان ارتباط و نفوذ فرهنگ‌هاي مختلف آمريكاي ميانه بين هم و اينكه پيش از سقوط چيچن ايتزا در دنياي ماياها چه اتفاقي افتاد.

هولي مويس، باستان‌شناس و متخصص آئين‌هاي مذهبي غارهاي تمدن مايا از دانشگاه كاليفرنيا كه در اين پروژه دخالت نداشته، مي‌گويد:

براي ماياهاي باستان، غارها و سينوته‌ها دروازه ورود به دنياي مردگان بودند. اين‌ها برخي از مكان‌هاي مقدس ماياها هستند كه تأثيرات اجتماعي فرهنگي بسيار داشته‌اند.

مايا شناسان بر اين باورند كه آب، عنصري مهم در مراسم‌هاي آئيني قوم مايا بوده، چرا كه در زمان وقوع خشكسالي‌ها از خدايان دنياي مردگان طلب كمك مي‌شد و هداياي زيادي به اين ايزدان پيشكش مي‌شده است. ماياهاي محلي هنوز هم غارها را مكان‌هاي مقدسي به شمار مي‌آورند و شَمَن‌ها براي محافظت از دانشمنداني كه به كاوش اين غارها مي‌پردازند، هدايايي را به ارواح نگهبان غار بالامكو پيشكش مي‌كنند.

بااين‌حال، تا زماني‌كه باستان‌شناسي غار در دهه‌ي ۱۹۸۰ به‌درستي شكل بگيرد، باستان‌شناسان بيشتر به معماري برجسته و آثار باستاني علاقه‌مند بودند تا اينكه مواد باقي‌مانده يا اشياء اطراف آن را تجزيه و تحليل كنند. هنگامي كه غار بالانكانچه در سال ۱۹۵۹ حفاري شد، غارها هنوز هم با دست در تاريكي نقشه‌برداري مي‌شدند و اشيايي كه ابتدا از غارها بيرون كشيده مي‌شدند، تميز شده و دوباره به محل اصلي خود بازگردانده مي‌شدند. به‌عنوان مثال، از تمام بخوردان‌هايي كه در غار بالانكانچه پيدا شدند كه پر از موادي بودند كه شواهد كافي براي تاريخ‌گذاري محل فراهم مي‌كردند، تنها يك بخوردان مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.

حال، پژوهشگران پروژه سفره‌آب بزرگ مايا كشف اخير را فرصتي براي پياده‌سازي يك مدل كاملا جديد باستان‌شناسي غار متشكل از تكنولوژي‌هاي پيشرفته، نقشه‌برداري سه‌بعدي و ديرين‌گياه‌شناسي مي‌بينند. پژوهشگران با اين رويكرد پيشرفته مي‌توانند هرچه بيشتر به اسرار غار ماياها و همين‌طور چگونگي افول شهر بزرگ چيچن ايتزا در قرن سيزدهم پي‌ ببرند.

دي آندرا مي‌گويد:

بالامكو نه‌تنها مي‌تواند به ما در مورد لحظات افول چيچن ايتزا بگويد؛ همچنين احتمالا مي‌تواند لحظه‌اي از آغاز آن را به ما نشان دهد. در حال حاضر ما يك محل كاملا مهروموم‌شده با مقدار زيادي اطلاعات، از جمله برخي مواد آلي در اختيار داريم كه مي‌توانيم براي درك چيچن ايتزا مورد استفاده قرار دهيم.

گردشگران در ميان ويرانه‌هاي شهر باستاني چيچن ايتزا در شبه‌‌جزيره يوكاتان، مكزيك

مطالعه بيشتر اين محل احتمالا جزئيات دقيقي از خشكسالي فاجعه‌باري را آشكار خواهد كرد كه به احتمال زياد باعث فروپاشي تمدن ماياها شد. درحالي‌كه اين منطقه همواره مستعد چرخه‌هاي شديد تغييرات آب و هوايي بوده است، اما برخي پژوهشگران دريافته‌اند كه جنگل‌زدايي بيش از حد در نواحي شمالي تمدن ماياها كه زماني محل زندگي ۱۰ تا ۱۵ ميليون نفر بود، مي‌توانسته اين اشكال را تشديد كرده و كل منطقه را غيرقابل زيست سازد.

فردريك هايبرت، باستان‌شناس از نشنال جئوگرافيك مي‌گويد:

درك چرخه‌هاي (آب و هوايي) گذشته مي‌تواند براي زندگي مدرن نيز مفيد باشد. با مطالعه اين غارها و سينوته‌ها، مي‌توان درس‌هايي براي استفاده بهتر از محيط‌زيست امروز آموخت.

 به همين جهت، دي آندا معتقد است كه باستان‌شناسي توانايي تبديل شدن به علمي بسيار مهم‌تر را نيز دارد، او مي‌گويد:

هميشه عكس اين قضيه بوده و باستان‌شناسي را علمي جالب و زيبا؛ اما بدون متخصصدهاي مفيد دانسته‌اند. فكر مي‌كنم كه اينجا مي‌توانيم عكس آن را ثابت كنيم، زيرا زماني‌كه ما اين آثار شگفت‌انگيز را درك كنيم، مي‌توانيم ريشه‌هاي گذشته بشري و آنچه كه در طول يكي از دراماتيك‌ترين دوره‌هاي تاريخ جهان رخ داده را بفهميم.