كشف مواد توهم‌زاي هزارساله در آمريكاي جنوبي
هنگامي‌كه خوزه كاپريلس در سال ۲۰۰۸ به پناهگاه سنگي به‌نام «كوئلا دل شيلنو» در دامنه‌هاي غربي كوه‌هاي آند بوليوي وارد شد، نمي‌دانست در آنجا چه پيدا خواهد كرد. او و همكارانش درميان لايه‌هايي از فضولات تازه و باستاني لاما (نوعي شترسان بومي آمريكاي جنوبي) و گوسفندان، بقاياي گورستاني باستاني پيدا كردند. در همان‌‌جا بود كه به كيسه چرمي كوچكي برخوردند كه با نخ‌هاي پشمي محكم بسته شده بود. درون اين كيسه، مخلوط متنوعي از مواد روانگردان باستاني به‌همراه يك لوله انفيه، تخته‌هاي چوبي و كاردك استخواني نيز پيدا شد كه نشان مي‌دهد بوميان در آن زمان دانه‌هاي گياهان را با اين ابزار و روي اين تخته‌ها خُرد مي‌كردند.
باتوجه‌به ابزارهاي سنگي و آتشدان‌هاي كشف‌شده در اين ناحيه ،اينجا براي اولين‌بار احتمالا از سال ۲۰۰۰ ق.م مورد استفاده قرار گرفته است. پس از آن، باتوجه‌به برخي حكاكي‌ها روي صخره‌ها به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه به‌عنوان گورستان مورد استفاده قرار مي‌گرفت؛ اگرچه هيچ موميايي در اين ناحيه پيدا نشده اما، باستان‌شناسان بر اين باورند كه نبش‌قبرهايي در اينجا صورت گرفته و بقاياي گورستان نيز تخريب شده است.
حال سپرده‌هايي كه باستان‌شناسان پيدا كردند، حاوي وسايل و ابزارهاي آئيني، ازجمله دانه‌هاي فيروزه‌اي، رشته‌هاي رنگي، بريده‌ي موي انسان و بقچه‌هاي عجيبي بودند. و درنهايت، باتوجه‌به اينكه گله‌داران از اين پناهگاه سنگي براي هزاران سال به‌عنوان سرپناه گله‌هاي خود استفاده مي‌كردند، سپرده‌هاي باستاني ديگري نيز با فضولات لاما و گوسفند پوشانده شده بودند.
كيسه‌ي چرمي حاوي مواد روانگردان از دوختن پوزه‌ي سه روباه آندي به هم ساخته شده است
حال پس از گذشت بيش از يك دهه، كاپريلس انسان‌شناس از دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا به‌همراه همكارانش متوجه شدند كه آن كيسه‌ي چرمي حاوي متنوع‌ترين تركيبات مواد روانگرداني است كه تاكنون در آمريكاي جنوبي پيدا شده‌اند، ازجمله كوكائين و مواد تشكيل‌دهنده‌ي معجوني مشهوربه «آياهواسكا». محتويات اين كيسه باستاني نشان مي‌دهد كه صاحب آن به‌خوبي با خواص مواد روانگردان آشنا بوده و همين‌طور از ارتباطات تجاري خوبي براي تأمين كالاهاي مورد نياز خود برخوردار بوده است.
محتويات كيسه نشان مي‌دهد صاحبان آن به‌خوبي با خواص مواد روانگردان آشنا بودند
كشف علائم باستاني مواد توهم‌زا در اين منطقه از جهان، به‌ويژه پيداكردن برگ‌هاي كوكا و مواد تشكيل كوكائين غيرمعمول نيست. شواهد كوكائين در تعدادي از موميايي‌هاي دوران پيشاكلمبي در آمريكاي جنوبي يافت شده است؛ ازجمله برگ‌هاي كوكا كه اغلب جويده يا به‌همراه چاي دم مي‌شدند. كوكا براي اثرات محركي ملايم يا خواص بيهوشي و همين‌طور جهت كاهش علائم ارتفاع‌زدگي و اشكالات گوارشي نيز استفاده مي‌شود.
مليني ميلر، زيست‌باستان‌شناس از دانشگاه اوتاگو در نيوزلند و نويسنده اصلي پژوهش جديد درباره كشف اخير مي‌گويد، هركس كه اين كيسه‌ي مملواز كالاهاي شگفت‌انگيز را داشته، مجبور بوده است براي به‌دست‌آوردن گياهان درون آن به نقاط دوردستي سفر كرده باشد. فرض محتمل‌تر اين است كه اين مردمان باستاني شبكه‌ي واقعا گسترده‌اي براي دادوستد داشته‌اند.
سَر كيسه با نخ پشمي بسته شده و حاوي مخلوطي حاوي حداقل پنج تركيب مواد روانگردان بود
ردپاي مواد روانگردان را مي‌توانيم در تقريبا هر فرهنگي در كره زمين پيدا كنيم، از چين و مصر تا ايران باستان. به‌عنوان مثال، ايرانيان باستان هزاران سال قبل، از گياهي مقدس موسوم‌به «هوم» (احتمالا شاهدانه) استفاده مي‌كردند كه در اوستا اشاراتي به آن شده است. ايرانيان باستان اين گياه را پس از خشك كردن، خُرد كرده و به‌صورت خوراكي يا استنشاقي مصرف مي‌كردند. ايرانيان در آن زمان عقيده داشتند كه اين گياه انسان‌هاي پاك را به دنياي ديگر مي‌بَرَد و موجب ارتباط آن‌ها با خدايان مي‌شود. قبايل بومي آمريكاي مركزي و جنوبي نيز براي هزاران سال درطول مراسم‌ها و آئين‌هاي مذهبي، اعياد و جشن‌هاي خود از وجود مواد توهم‌زاي منطقه‌ي خود بهره مي‌بردند.
ايرانيان باستان هزاران سال قبل، از گياهي مقدس موسوم‌به هوم (احتمالا شاهدانه) استفاده مي‌كردند
ميلر در سال ۲۰۱۰ به اين تيم پيوست و به تجزيه‌وتحليل شيميايي مواد كمك كرد كه تقريبا كاملا در شرايط خشك كوه‌هاي مرتفع ۴هزار متري به‌خوبي باقي مانده بودند. تاريخ‌گذاري راديو كربن ۱۴ اين كيسه كوچك چرمي نشان داد كه به سال‌هاي ۹۰۵ تا ۱۱۷۰ م تعلق دارد؛ يعني زماني‌كه شهر تياهواناكو، يكي از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين جوامع تمدن اينكا، درحال فروپاشي بود. ميلر به‌دقت كيسه ساخته‌شده از پوزه‌ي روباه را باز كرد، گرد و غبار و بقاياي آن را روي يك ورقه‌ي آلومينيومي ريخت. او و همكارانش بااستفاده‌از تكنيكي كه اغلب در آزمايش داروها استفاده مي‌شود، موسوم‌به «روش ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓي ﻣﺎﯾﻊ - ﻃﯿﻒﺳﻨﺠي ﺟﺮﻣي (LC-MS)» به‌دنبال علائم شيميايي در اين نمونه‌ها گشتند.
كشف برخي وسايل و ابزارهاي آئيني مذهبي نشان مي‌دهد كه مواد روانگردان يافت‌شده در طول مراسم و آئين‌هاي مذهبي و اعياد و جشن‌هاي بوميان متخصصد داشته است
پژوهشگران حداقل پنج ماده روانگردان شناسايي كردند: كوكائين، بنزوئيل اكگونين (از متابوليت‌هاي اصلي كوكائين)، بوفوتنين (اين آلكالوئيد در پوست برخي از گونه‌ها ازجمله وزغ، قارچ و پستانداران يافت مي‌شود)، هارمين (از آلكالوئيدهاي بتاكربوليني موجود در دانه‌ي گياه اسپند) و دي‌متيل‌تريپتامين (كه مولكول تريپتامين به‌صورت طبيعي در بسياري از گياهان و حيوانات يافت مي‌شود).
هارمين و دي‌متيل‌تريپتامين از مواد اصلي تشكيل‌دهنده‌ي معجون آياهواسكا به‌حساب مي‌آيند. شَمَنَ‌ها در آمريكاي جنوبي از ديرباز از معجون آياهواسكا كه موجب توهم بينايي و شنوايي مي‌شود، براي مقاصد پزشكي و جادويي استفاده كرده‌اند. ميلر مي‌گويد حضور اين تركيبات دركنار تخته‌هاي چوبي و لولهي انفيه ممكن است به اين معني باشد كه مردم براي مدت طولاني قبل از مصرف نوشيدني، آن را استنشاق مي‌كردند.
چندين تركيب از سرده گياهاني موسوم‌به «باقاليان آنادنانثرا» گرفته شده است كه به‌جز منطقه‌ي آند، به‌وفور در باقي نواحي آمريكاي جنوبي رشد مي‌كنند. به‌همين‌ترتيب، احتمالا منبع هارمين نيز گونه‌هاي گياهي دشت‌هاي آمازون باشد. ميلر مي‌گويد ممكن است اين تركيبات تنها منحصربه همين منطقه باشند.
اين واقعيت كه حداقل دو مورد از مواد اصلي تشكيل‌دهنده‌ي معجون آياهواسكا در كيسه پيدا شدند، اين احتمال را به‌وجود مي‌آورد كه شمن‌ها تركيبات گياهي يادشده را براي اثرات متفاوت روانگرداني و توهم‌زايي به‌خصوصي مورد استفاده قرار مي‌دادند. ميلر مي‌گويد شايد شمن‌ها چندين ماده را باهم تركيب مي‌كردند و متوجه شده بودند كه زمان تركيب، توهمات مختلفي را تجربه مي‌كنند.
باستان‌شناسان تصور مي‌كنند اين انفيه‌دان براي استنشاق گَرده و خاكه‌ي گياهان روانگردان مورد استفاده قرار گرفته باشد
سارا جونگست از دانشگاه كاروليناي شمالي در شارلوت نيز به‌شدت تحت‌تأثير كشف اخير قرار گرفته است. او مي‌گويد:
هيچ‌وقت در هيچ اثر باستاني از انفيه‌دان (لولهي استنشاق) نشنيده بودم. تاجايي‌كه مي‌دانم، هيچ كشف مشابهي انجام نگرفته است؛ به‌همين‌دليل، اين كشف را فوق‌العاده چشمگير مي‌دانم.
كريستين وان‌پول، انسان‌شناس از دانشگاه ميسوري در كلمبيا كه در اين پژوهش حضور نداشت، مي‌گويد زماني‌كه بوميان آمريكايي جنوبي شروع‌به تهيه‌ي معجون آياهواسكا كردند، طرز تهيه‌ي آن هنوز يك راز بزرگ بود. او به اين فرضيه علاقه دارد كه بوميان منطقه ممكن است ابتدا با استنشاق تركيبات تشكيل‌دهنده‌ي (آياهواسكا) موفق‌به كشف اين معجون شده باشند.
وان‌پول مي‌گويد شمن‌هاي امروزي (به‌نقل از پدران و اجداد خود) مي‌گويند كه هزاران سال است از آياهواسكا استفاده مي‌كنند. بنابراين، به‌همين‌دلايل، از اين موضوع چندان غافلگير نشده است. اما مي‌گويد ازآنجايي‌كه قبلا شواهد باستان‌شناسي از اين مواد توهم‌زا وجود نداشته، يافته‌ي جديد واقعا هيجان‌انگيز است.
هم انديشي ها