ميراث باستاني يمن در آستانه نابودي قرار دارد
در حالي كه اين روزها شاهد يكي از وخيم‌ترين اوضاع بشري در يمن هستيم، جنگ داخلي در اين كشور، آثار باستاني و ميراث ارزشمند چند هزار ساله را نيز بي‌نصيب نگذاشته است و بيم آن مي‌رود كه برخي از اين آثار براي هميشه از دست بروند. در اين كشور باستاني در جنوب شبه‌جزيره عربستان، آثار باستاني متعددي باقي مانده‌اند كه ارزش بالايي در تاريخ بشري دارند. اين بناها و آثار تاريخي، ميراث بزرگي براي كشور يمن و مردمانش محسوب ميشود كه به آن‌ها، هؤيت و تعلق خاطر به تمدني عميقا ريشه‌دار در تاريخ بشري مي‌دهد.
به همين علت، ميراث جهاني يونسكو به دليل جنگ داخلي يمن شهرهاي «شبام» (گاهي به‌صورت شيبام نيز نوشته ميشود) و «صنعا» را در فهرست ميراث جهاني در معرض خطر قرار داده است. شهر باستاني شبام كه در قرن شانزدهم ساخته شده، به دليل ساختمان‌هاي متعدد چند طبقه (برخي تا ۱۱ طبقه و تا ۳۰ متر ارتفاع)، قديمي‌ترين شهر آسمان‌خراش جهان محسوب ميشود كه به «منهتن صحرا» نيز شهرت دارد. اين شهر در سال ۱۹۸۲ در فهرست ميراث جهاني يونسكو قرار گرفت.
اما شبام، تنها يكي از آثار باستاني مهم در معرض تهديد در يمن است. شهر مأرب زماني پايتخت پادشاهي سبأ بود و امروز، يكي از استان‌هاي يمن محسوب ميشود. در اين شهر ويرانه‌هايي با قدمتي چند هزار ساله همچون «عرش بلقيس»، «معبد بلقيس» و «سد مأرب» وجود دارند. عرش بلقيس، چندين كيلومتر دورتر از شهر مأرب است و قدمت آن به سده دهم ق.م بازمي‌گردد و در آن مداركي وجود دارد كه بلقيس بنت ذي‌شَرح مشهور به «ملكه سبأ» زماني واقع زندگي مي‌كرده است.
شهر شبام كه در قرن شانزدهم ساخته شده، قديمي‌ترين شهر آسمان‌خراش جهان محسوب ميشود و به «منهتن صحرا» نيز شهرت دارد
با وجود گذشت هزاران سال از ساخته شدن آن، بخش اصلي ساختمان هنوز سالم باقي مانده است. پيش از جنگ، عرش بلقيس با ستون‌ها و كتيبه‌هاي باقي‌مانده كه برخي از آن‌ها تا ۸ متر ارتفاع دارند و پله‌هاي سنگي بزرگش گردشگراني از سراسر جهان را به جنوب شبه‌جزيره عربستان مي‌كشاند.
معماري ساختمان كه معروف به «معبد بران» است، داراي مهندسي بي‌نظيري بوده كه هنوز هم از عجيب دنياي باستان محسوب ميشود. اعتقاد بر اين است كه اين ساختمان جايگاه مقدسي براي بسياري از مردم شبه‌جزيره عربستان در سده‌هاي چهارم تا دهم ق.م بوده است كه به همين جهت نيز سوره‌اي در «قرآن كريم» در مورد قوم سبأ وجود دارد و اشاراتي به اين معبد شده است. برخي روايات ملكه سبأ را همسر حضرت سليمان دانسته‌اند.
اين معبد يكي از گنجينه‌هاي تاريخي يمن محسوب ميشود كه امروز تنها با حصارهاي فلزي و سيم‌هاي خاردار حفاظت ميشود. متأسفانه، عدم امنيت در اطراف اين بناي باستاني آن را مستعد آسيب‌پذيري و حتي تخريب احتمالي كرده كه مي‌تواند ضايعه بزرگي براي ميراث فرهنگي-باستاني جهان باشد. از سوي ديگر، ۶ ستون عرش بلقيس براي مردم يمن كه به ميراث فرهنگي خود فخر مي‌فروشند، نماد كشورشان محسوب ميشود.
نابودي آثار تاريخي يمن ضايعه بزرگي براي ميراث باستاني جهان خواهد بود
در مأرب، جايي كه بقاياي تمدن ۳ هزار ساله قوم سبأ باقي مانده، عرش بلقيس ديگر اثر تاريخي مهمي است كه همين‌طور رها شده است. اين معبد به «المقه» يا الهه‌ي ماه در يمن باستان اختصاص داشت و تصور ميشود كه در سده هاي پنجم و هفتم ق.م ساخته شده باشد. ستون‌هاي زيادي در معماري بناهاي مذهبي شبه‌جزيره عربستان در دوره‌ي پيش از اسلام اهميت زيادي داشتند، در اين معبد نيز برجسته بودند. بزرگ‌ترين بخش معبد كه داراي هشت ستون با ارتفاع ۱۳ متري است، ناحيه‌اي دَوار را پديد آورده است. كتيبه‌هاي اين بخش كه به زبان عربي كهن نوشته شده‌اند، از ميان دروازه‌اي بزرگ گذشته و به بخش داخلي معبد متصل مي‌شوند. كتيبه‌هاي روي ستون‌ها امروز هم به وضوح قابل خواندن هستند.
پيش از جنگ، عرش بلقيس با ستون‌ها و كتيبه‌هاي باقي‌مانده و پله‌هاي سنگي بزرگش گردشگراني از سراسر جهان را به جنوب شبه‌جزيره عربستان مي‌كشاند
در حالي كه اين سنگ‌نوشته‌ها بر ارزش معبد مي‌افزايند، اما از سوي ديگر، سنگ‌تراشي دقيقِ سالن داخلي نشان مي‌دهد كه مردمان قوم سبأ تا چه حدي پيشرفته بودند. اين معبد در خارج از شهر مأرب واقع شده و به همين جهت برخي پژوهشگران بر اين باورند كه مراسم مذهبي ممكن است كه در طول دوره‌اي به‌صورت مخفي برگزار شده باشد. تصور ميشود كه اين معبد زماني به وسيله دالان‌هايي به عرش بلقيس متصل مي‌شده است، اما در طول زمان اين دالان‌ها در اثر مرمت‌ها و بازسازي‌هاي مختلفي كه انجام گرفته فرو ريخته‌اند.
گورستاني نيز در بخش دوار معبد وجود دارد. اگرچه گورها در يك بناي چهار طبقه نگه‌داري شده‌اند، اما چهره‌ي مردگان در ديواره‌هاي بيروني به تصوير كشيده شده‌اند. با اين حال، بخش اعظمي از معبد، اكنون زير شن است. و خرابه‌هاي تاريخي آن نيز تنها با چند حصار محافظت ميشود. سد مأرب، يكي از ديگر مهم‌ترين آثار تاريخي يمن است كه زماني آب مردم منطقه را تأمين مي‌كرد. اين سد نيز در سده هشتم ق.م توسط پادشاه سبأ ساخته شده و يكي از عجايب معماري آن دوره محسوب ميشود و در عين حال، يكي از قديمي‌ترين سدهاي جهان نيز هست.
در طول اين دوره، سد مأرب آن چنان مهم بود كه پادشاه حِميَر پس از تسخير قلمرو سبايي‌ها، از نابودي آن صرف‌انديشه متخصصين كرد. اين سد كه داراي مهندسي پيشرفته‌اي است، چندين بار آسيب ديده، اما در طي قرن‌ها همواره تعمير و نگه‌داري شده است. براساس برخي روايات، سد مأرب در حدود سال ۵۷۰ م تخريب شده است و برخي از آسيب‌هاي دوره‌اي آن منجر به فجايعي نيز شده‌اند. يكي از معروف‌ترين فجايع ناشي از تخريب اين سد، «سيل عرم» است كه در قرآن نيز ذكر شده است.
در نتيجه اين بلايا، كانال‌هاي آب تخريب شدند و منطقه زير آب رفت. در اين شرايط، هزاران نفر مهاجرت كرده و ساختار اجتماعي-جمعيتي بلاد شام و شبه‌جزيره عربستان تغيير كرد. به هر حال، بعدها سد جديدي به‌جاي آن ساخته شد و هنوز هم ويرانه‌هاي سد باستاني را مي‌توان در منطقه ديد. متأسفانه، اين اثر تاريخي در اثر حمله نيروهاي ائتلافي در سال ۲۰۱۵ آسيب ديد. و بيم آن مي‌رود كه با ادامه جنگ، خسارت بيشتري به برخي از مهم‌ترين آثار باستاني خاورميانه و جهان وارد شود.
هم انديشي ها