مردمان وراي ظهور تمدن مصر باستان، چه كساني بودند؟
براي بسياري از افراد، مصر باستان مترادف با فراعنه و اهرام دوره دودماني مصر است كه حدود ۳۱۰۰ سال پيش از ميلاد مسيح آغاز مي‌شود؛ اما مدت‌ها قبل از آن، حدود ۹۳۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل از ميلاد، مردمان اسرارآميز عصر نوسنگي دوران پرشكوهي را رقم زدند. درواقع، سبك زندگي و نوآوري‌هاي فرهنگي اين مردمان بود كه تمدن‌هاي پيشرفته‌ي بعدي را پايه‌گذاري كرد. اما آن‌ها چه كساني بوده‌اند؟ همان‌طور كه مشخص است، اين جوامع حداقل نسبت‌به جانشينان خود، چندان مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. حفاري‌هاي اخير باستان‌شناسان از محل خاك‌سپاري مردگان (به‌همراه تجزيه‌و‌تحليل‌هايي كه اخيرا منتشر شده است) اطلاعات مهمي درمورد روش‌هاي اسرارآميز زندگي آن‌ها فراهم كرده است. يكي از دلايل اين موضوع كه چرا ما اينقدر كم درمورد مصر نوسنگي مي‌دانيم، اين است كه اغلب اين مكان‌ها در دسترس نيستند و زير جلگه‌ي سيلابي قبلي رود نيل يا در بيابان‌هاي دورافتاده واقع شده‌اند.
پژوهشگران با مجوز شوراي عالي آثار باستاني مصر (SCA) محوطه‌هاي باستاني عصر نوسنگي را در بيابان غربي مصر مورد كاوش قرار دادند. محوطه‌هايي كه آن‌ها در حال حاضر به حفاري آن مشغول‌اند، در امتداد سواحل پيشين يك درياچه‌ي فصلي خشك‌شده در نزديكي محلي به نام جبل رمله (Gebel Ramlah) قرار گرفته‌اند. اين منطقه اگرچه چندان سرسبز نبوده است، اما عصر نوسنگي مرطوب‌تر از امروز بوده و به گله‌داران باستان اين امكان را داده تا در منطقه‌اي كه امروز قلب ناكجاآباد است، دركنار هم جمع شوند.
نمونه‌ي جمجمه يكي از مردمان عصر نوسنگي
تمركز پژوهشگران بر قسمت آخر عصر نوسنگي (۴۶۰۰ تا ۴۰۰۰ قبل از ميلاد) است كه روي موفقيت جوامع نوسنگي پسين (۵۵۰۰ تا ۴۶۵۰ سال قبل از ميلاد) درزمينه‌ي اهلي كردن گاوها و بزها، فرايند گياهان وحشي و به خاك‌سپاري گاوها بنا شد. اين مردمان همچنين خرسنگ‌ها، معابد و حتي گاه‌شماري سنگي كه كمي شبيه يك استون‌هنج كوچك است، ساخته بودند. در جريان بخش آخر عصر نوسنگي، مردم مرده‌هاي خود را در گورستان‌‌هاي رسمي دفن كردند.
اسكلت‌هاي باستاني اطلاعات حياتي را فراهم مي‌كنند زيرا آن‌ها مربوط به افرادي هستند كه زماني زنده بوده و با محيط‌هاي فرهنگي و فيزيكي در تعامل بوده‌اند. سلامتي، روابط، رژيم غذايي و حتي تجربيات روانشناختي مي‌توانند نشانه‌هايي را روي دندان و استخوان‌ها برجاي گذارند كه پژوهشگران قادر به تفسير آن‌ها هستند.
محل حفاري باستان‌شناسان
پژوهشگران در فاصله‌ي سال‌هاي ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳، سه گورستان از اين دوران را حفاري كردند، اولي در صحراي غربي مصر بود كه در آنجا ۶۸ اسكلت كشف و مورد مطالعه قرار داده شد. گورها مملو از مصنوعاتي نظير سفال‌هاي زينتي، صدف، استخوان و جواهرات پوسته‌ي تخم شترمرغ بود. در اين مكان‌ها، ميكاهاي حكاكي‌شده (نوعي كاني سيليكات) و بقاياي حيوانات و نيز ابزارهاي آرايشي زنان و اسلحه‌هاي سنگي مردان كشف شد. شواهد نشان مي‌داد كه ميزان مرگ‌و‌مير كودكان درميان اين مردمان كم بوده است و آن‌ها داراي قد بلند و عمر طولاني بوده‌اند. متوسط قد مردان ۱۷۰ سانتي‌متر و متوسط قد زنان حدود ۱۶۰ سانتي‌متر بوده است. بيشتر مردان و زنان اين جامعه بيش از ۴۰ سال زندگي مي‌كردند و برخي از آن‌ها در دهه‌ي ششم زندگي خود بوده‌اند كه براي آن دوران زمان طولاني به‌حساب مي‌آيد.
پژوهشگران در سال‌هاي ۲۰۰۹ تا۲۰۱۶، دو گورستان ديگر را حفاري كردند كه بسيار متفاوت بودند. آن‌ها پس از تجزيه‌و‌تحليل ۱۳۰ اسكلت ديگر، متوجه شدند كه تعداد كمتري مصنوعات همراه آن‌ها بوده و ميزان مرگ‌و‌مير در دوران كودكي در جامعه‌ي آن‌ها بيشتر بوده است. اين مردمان داراي قد كوتاه‌تري بوده و طول عمر كمتري نيز داشته‌اند. درحقيقت اختلاف ميانگين قد آن‌ها با جوامع قبلي چند سانتي‌متر و طول عمر آن‌ها نيز حدود يك دهه كمتر بوده است. در گورستاني كه بزرگ‌تر بود، منطقه‌ي جداگانه‌اي براي دفن كودكان زير سه سال وجود داشت. سه زن كه همراه‌با نوزاد به خاك سپرده شده بودند، نيز در اين مكان وجود داشتند. آن‌ها احتمالا در هنگام زايمان از دنيا رفته بودند. درواقع اين قديمي‌ترين گورستان نوزادان شناخته‌شده در جهان است.
مصنوعات يافت‌شده در يك گورستان از حفاري‌هاي سال‌هاي ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳
سؤال اين‌جا است كه اطلاعات كشف‌شده چه چيزي درمورد مصريان عصر نوسنگي به ما مي‌گويد؟ ما مي‌توانيم از اين يافته‌ها براي ارائه‌ي تفاسيري درمورد جنسيت، مرحله زندگي، بهزيستي، موقعيت و ديگر موارد استفاده كنيم. براي مثال، چرا چنين تفاوت‌هايي بين دو گورستان وجود داشت؟ آن‌ها ممكن است جمعيت‌هاي متفاوتي بوده باشند اما اين امر براساس تشابهات فيزيكي كلي بين دو جمعيت بعيد است. بنابراين شايد آن‌ها نشان‌دهنده‌ي اختلاف در طبقه‌ي اجتماعي باشند يعني يكي از گورستان‌ها مربوط به افراد برتر و ديگري مربوط به افراد طبقه‌ي پايين اجتماع بوده باشد. اين اولين مورد از اين دسته شواهد است كه در مصر كشف شده است. اين مكان‌ها همچنين اطلاعاتي درمورد ساختار خانوادگي آن زمان ارائه مي‌دهد. نسبت جنسي كلي در تمام قبرستان‌ها، سه زن در برابر يك مرد بود كه نشان‌دهنده‌ي چندهمسري است. همچنين با توجه به وارد شدن كودكان داراي سن بيش از سه سال در گورستان افراد بالغ، به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه رسيدن به سن تشخص (سني كه كودكان در آن به‌عنوان يك فرد درانديشه متخصصين گرفته مي‌شوند) در اين جامعه، سه سالگي بوده است.
همچنين شواهد آشكاري وجود دارد كه نشان مي‌دهد اين مردمان وقتي مي‌خواستند مرده‌ي جديدي را وارد قبرستان كنند، به مرده‌هاي گذشته احترام مي‌گذاشتند. آن‌ها اغلب هنگام مواجهه با اسكلت‌هاي قديمي، با دقت استخوان‌هاي اجداد متوفي خود را جا‌به‌جا مي‌كردند. در برخي موارد، آن‌ها حتي تلاش مي‌كردند با قرار دادن استخوان‌ها در جاي درست، اسكلت مرده را بازسازي كنند هرچند در مواردي اين كار را اشتباه انجام مي‌دادند (مثلا درمورد دنداني كه بيرون افتاده بود). اين شاخص‌هاي رفتاري همراه‌با معماري نوآورانه‌ي متخصص و فرهنگي كه قبلا به آن اشاره شد، مانند تقويم‌هاي سنگي و معابد نشان‌دهنده‌ي سطحي از فرهنگي فراتر از يك جامعه‌ي گله‌دار ساده است. اين يافته‌ها درمجموع گوشه‌اي از آن تاريخي است كه در مصر باستان وجود داشته است و هنوز مواردي زيادي وجود دارد كه بايد كشف شود.
بقاياي به‌خوبي محافظت‌شده، در‌مقايسه با بقايايي كه در معرض فرسايش بادي قرار گرفته‌است، در جبل رمله
به‌گفته‌ي پژوهشگران، يكي از مولفه‌هاي اصلي اين عمليات باستان‌شناسي، حفاظت از ميراث مصري (و جهاني) است. در اين‌جا برخلاف محوطه‌هاي باستاني دره‌ي نيل، آثاري از غارت قبرها ديده نمي‌شد. آخرين افرادي كه مواد نوسنگي را در جبل رمله لمس كرده‌اند، همان افرادي هستند كه در آن دوره زندگي مي‌كردند. اگرچه در اين منطقه فرسايش بادي به نقطه‌اي رسيده است كه بقاياي دفن شده نزديك سطح زمين قرار گرفته‌اند.
سرعت نابودي اين ميراث به‌طور چشمگيري از سال ۲۰۰۱ افزايش يافته است. وقتي كه اين محوطه‌ها در معرض عوامل خارجي قرار گيرند، ساختار آن‌ها از بين مي‌رود و مواد موجود در آن تخريب خواهند شد. اين بدان معنا است كه اگر پژوهشگران در اين زمان بقاياي مذكور را كشف نكرده بودند، آن‌ها به‌زودي براي هميشه از بين مي‌رفتند. اما متاسفانه ديگر محوطه‌ها درحال ناپديد شدن هستند. به‌همين دليل، باستان‌شناسان تصميم گرفته‌اند كه وقتي كار مطالعاتي آن‌ها به پايان رسيد، اين بقايا را مجددا در محل مدفون كنند، با اين اميد كه براي هزاران سال ديگر نيز باقي بمانند.
هم انديشي ها