كاترين جانسون، رياضي‌دان تأثيرگذار ناسا در سن ۱۰۱ سالگي درگذشت

كاترين جانسون رياضي‌دان آفريقايي آمريكايي ناسا در سن ۱۰۱ سالگي درگذشت. او يكي از زنان سياه‌پوست رياضي‌دان در ناسا بود كه در محاسبات مربوط به آپولو ۱۱ نقش مؤثري داشت. فيلمي با عنوان «ارقام پنهان» (۲۰۱۶) درباره‌ي اين زنان ساخته شده است. ناسا در توييتي درباره‌ي او نوشت:

امروز بزرگداشت صد و يكمين سالگرد زندگي او را برگزار مي‌كنيم و به ميراث او براي ازبين‌بردن مرزهاي نژاد و اجتماعي وفادار خواهيم ماند.

جانسون، تنها با يك مداد و خط‌كش، يكي از بهترين ذهن‌هاي رياضي دوران خود بود. او كه وظيفه‌ي محاسبه‌ي مسيرهاي دقيق فرود آپولو ۱۱ روي ماه در سال ۱۹۶۹ را بر عهده داشت، مي‌دانست تنها يك خطا مي‌تواند پيامدهاي شديدي براي فضانوردان و خدمه داشته باشد. محاسبات بي‌نقص او در فرستادن آلن شپرد به فضا تأثير زيادي داشت. شپرد اولين آمريكايي بود كه در سال ۱۹۶۱ به فضا رفت.

محاسبات جانسون، در سال بعد به جان گلن در فضاپيماي مركوري كمك كرد. جان گلن اولين آمريكايي بود كه به مدار زمين سفر كرد. با وجود فعاليت ۳۳ ساله‌ي جانسون در بخش پژوهش‌هاي پرواز ناسا تا سال‌ها بعد كسي از تلاش‌هاي او باخبر نشد. جانسون يكي از اولين زنان تحصيل‌كرده‌ و توانمندي بود كه قبل از جنبش مدرن فمينيست به‌عنوان رياضي‌دان مشغول به كار بودند.

جانسون پشت ميز خود در لنگلي

جيم برايدنستاين، مدير ناسا، جانسون را رهبر روزهاي پيشتازي مي‌خواند. او در بيانيه‌اي گفت:

جانسون به گسترش مرزهاي فضايي ما كمك كرد و همچنين با گام‌هاي بلندي كه برداشت، درهاي عرصه‌ي فضايي را به روي زنان و رنگين پوستان باز كرد. مهارت و تخصص او به‌عنوان يك رياضي‌دان به ما كمك كرد انسان‌هايي را به ماه بفرستيم تا بتوانند براي اولين‌بار روي ماه قدم بردارند و حالا در مسير سفر به مريخ قرار داريم.

اما تنها دليل شناخته نشدن جانسون در سال‌هاي دور، جنسيت او نبود: او يك آفريقايي آمريكايي بود. جانسون در سنين پيري، به خاطر فعاليت‌هايش در اواسط قرن بيستم، به شهرت زيادي رسيد و در سال ۲۰۱۵، مدال آزادي رياست جمهوري را دريافت كرد. باراك اوباما، رئيس‌جمهور وقت او را الگوي روح اكتشافي كشور ناميد.

باراك اوباما در حال اهداي مدال آزادي به كاترين جانسون 

سرولا كاترين جانسون در سال ۱۹۱۸، در شهر كوچكي در ويرجينياي غربي به دنيا آمد و از همان سنين جواني مجذوب ارقام و اعداد شد. او مي‌گفت:

شمردن را دوست داشتم. هر روز قدم‌هايم در جاده، قدم‌هاي تا كليسا، تعداد ظرف‌هايي كه مي‌شستم و هر شيء ديگري را مي‌شمردم.

كاترين در زمينه‌ي تحصيلي هم عملكرد موفقي داشت. در مصاحبه‌اي كه در سال ۱۹۹۹ با آسوشيتدپرس داشت گفت:« بي‌صبرانه براي رفتن به دبيرستان و يادگيري جبر و هندسه انتظار مي‌كشيدم»؛ اما به دليل تبعيض در سيستم يادگيريي شهرش، سياه‌پوستان فقط تا كلاس ششم امكان ادامه تحصيل داشتند. به همين دليل كاترين به مدرسه‌ي ديگري فرستاده شد.

استعداد كاترين به‌قدري بالا بود كه در سن ۱۰ سالگي وارد دبيرستان و در سن چهارده سالگي فارغ‌التحصيل شد. در اولين سال‌هاي كالج، تمام واحدهاي رياضي را گذراند. استاد او ويليام واردن، سومين سياه‌پوستي بود كه موفق به اخذ مدرك دكتراي رياضي از دانشگاهي آمريكايي شده بود و كلاس‌هايي خصوصي را براي كاترين برگزار مي‌كرد. او به كاترين مي‌گفت‌: «تو رياضي‌دان پژوهشي خوبي خواهي شد و من تو را براي اين شغل آماده خواهم كرد.»

جانسون در مركز پژوهشي لنگلي ناسا در سال ۱۹۸۰

كاترين در سن ۱۸ سالگي از كالج فارغ‌التحصيل شد؛ اما پس از فارغ‌التحصيلي متوجه شد فرصت‌هاي پژوهشي براي رياضي‌دان‌هاي زن سياه‌پوست بسيار اندك است و به همين دليل به‌عنوان معلم رياضي مشغول به كار شد. جانسون پس از ازدواج با جيمز فرانسيس گلوب، معلم شيمي در تابستان ۱۹۴۰ براي تحصيل رياضيات پيشرفته وارد دانشگاه ويرجينيا شد؛ اما پس از ترم تابستان، اولين فرزندش را باردار شد و به همين دليل از دانشگاه بيرون آمد. حالا او معلمي با سابقه‌ي بيش از ده سال و مادري خانه‌دار بود.

كاترين در سال ۱۹۵۲ متوجه شد، مؤسسه‌ي لنگلي زنان سياه‌پوست رياضي‌دان را استخدام مي‌كند. لنگلي يكي از قديمي‌ترين مراكز ناسا است كه كميته‌ي ملي مكانيك پرواز در سال ۱۹۱۷ آن را تأسيس كرده بود. اين مؤسسه در سال ۱۹۳۵، شروع به استخدام زنان سفيدپوست داراي مدرك رياضي كرد تا به مهندسان مرد در كارهاي خسته‌كننده‌ي عددي كمك كنند. در طول يك دهه، تعداد زيادي از زنان سفيدپوست، به‌عنوان كامپيوترهاي انساني در اين مركز مشغول به كار شدند. اغلب زنان، برخلاف دانشمندان مرد سازمان، در رده‌ي زيرحرفه‌اي دسته‌بندي مي‌شدند و حقوقي كمتر از همكاران مرد خود مي‌گرفتند.

جانسون پس از مدتي فعاليت به‌عنوان معلم و فعاليت خانه‌داري، در سال ۱۹۵۳ فعاليت خود را در كميته‌ي ملي مشاوره‌ي مكانيك پرواز ناسا شروع كرد. عنوان شغلي او در اين مركز «كامپيوتر» بود زيرا وظيفه‌ي محاسبه‌ي مسير اولين مأموريت‌هاي فضايي ايالات متحده را برعهده داشت. دوروتي واگان يكي از اولين متخصصان استخدامي اين مؤسسه بود. او در سال ۱۹۵۱، به سمت سرپرست بخش سياه‌پوستان NACA (آزمايشگاه مكانيك پرواز ناسا) انتخاب شد. كاترين جانسون هم در ژوئن ۱۹۵۳، به استخدام اين مركز درآمد و وظيفه‌ي جدول‌بندي داده‌ها را براي مهندسان سازمان برعهده گرفت.

كاترين جانسون تحليل مسير پرتاب Freedom 7 را در سال ۱۹۶۱ انجام داد. نام ديگر اين مأموريت مركوري بود و آلن بي شپرد اولين فضانورد آمريكايي بود كه در اين مأموريت به فضا مي‌رفت.

در طول رقابت فضايي بين ايالات متحده و جماهير شوروي سابق، جانسون و همكاران آفريقايي آمريكايي او در ساختماني جدا از متخصصان سفيدپوست كار مي‌كردند و حتي از توالت‌ها و غذاخوري‌هاي متفاوتي استفاده مي‌كردند. جانسون خيلي تصادفي به دستشويي متخصصان سفيدپوست رفت. او از بدو ورود به شركت بدون اينكه متوجه باشد، از اتاق استراحت زنان سفيدپوست استفاده مي‌كرد و با اينكه بعدا متوجه خطاي خود شد، به عادت خود ادامه داد و استفاده از اتاق مخصوص سياه‌پوستان را نپذيرفت. البته كسي هم او را به خاطر اين كار سرزنش نكرد. جانسون هميشه مي‌گفت، آن‌قدر مشغول به كار است كه وقتي براي نگراني درباره‌ي تبعيض‌ها ندارد:

پدرم به من آموخت، تو به‌اندازه‌ي ديگران توانا هستي، اما بهتر نيستي. من احساس حقارتي نمي‌كنم. هرگز چنين حسي نداشتم. من هم به‌اندازه‌ي بقيه خوب هستم اما بهتر از آن‌ها نيستم.»

جانسون پس از دو هفته از آغاز به كار خود، به‌صورت موقتي به بخش پژوهش‌هاي پرواز رفت. او تنها متخصص سياه‌پوست اين بخش بود كه به محاسبات آئروديناميك هواپيماها كمك مي‌كرد. جانسون به‌سرعت توانايي‌هاي خود را ثابت و منبعي از داده‌هاي ارزشمند را توليد كرد. او در مصاحبه‌اي گفت:

تمام متخصصان از دانش‌آموختگان رياضي بودند اما كل دروس هندسي خود را فراموش كرده بودند. من همه را به خاطر داشتم.»

به اين ترتيب، او به متخصص دائمي بخش پژوهش‌هاي پرواز تبديل شد. در اوايل دهه‌ي ۱۹۶۰ با شدت گرفتن رقابت ايالات متحده و اتحاد جماهير شوروي، ناسا براي پرتاب فضانورد به فضا تحت فشار قرار گرفت. به همين دليل بسياري از محاسبات مربوطه برعهده‌ي بخش پژوهش‌هاي پرواز گذاشته شد. به‌گفته‌ي كاترين جانسون:

مأموريت ما پيدا كردن مسير بود. ناسا براي ارسال فضانورد به فضا، نياز به دانستن شرايط پرتاب داشت. وظيفه‌ي ما هم توسعه‌ي زمان پرتاب و تعيين محل فرود بود.

شغل جانسون و همكارانش كه پيشتازان عصر فضا محسوب مي‌شدند، محرمانه بود. جانسون معمولا ۱۶ ساعت در روز گزارش تهيه و كار حسابي او را مشغول مي‌كرد. او در مصاحبه‌اي گفت «من هر لحظه و هر روز از كار خود را دوست داشتم. روزي نبود كه با هيجان‌ به محل كار نروم» شغل جانسون حتي در لحظه‌ي مرگ همسر اولش در سال ۱۹۵۶ به او آرامش مي‌داد. او در سن ۳۸ سالگي و با وجود داشتن سه دختر نوجوان، بيوه شد. جانسون در سال ۱۹۵۹ با جيمز اي جانسون، يكي از فرماندهان ارتش ايالات متحده ازدواج كرد.

كاترين جانسون در طول سال‌هاي فعاليت خود، تعداد زيادي مقاله‌ي تخصصي منتشر كرد. او از اولين زنان فعال در ناسا بود كه به‌عنوان مؤلف اصلي يا مؤلف همكار در گزارش‌هاي اين سازمان نقش داشت. جانسون با كنجكاوي پيوسته‌اي كه درباره‌ي فناوري هوافضا داشت، امكاني را براي حضور زنان در گزارش‌هاي علمي ناسا فراهم كرد. درحالي‌كه قبلا درهاي اين بخش فقط به روي متخصصان مرد باز بود.  جانسون از همكاران خود پرسيد: آيا قانوني درباره‌ي ممنوعيت ورود زنان به بخش گزارش‌ها وجود دارد و همكاران مرد او پاسخ دادند: خير، قانوني وجود ندارد و اجازه‌ي ورود او را صادر كردند.

كاترين جانسون در سمت چپ و دانشمند سابق ناسا و همكار او كريستين داردن در سال ۲۰۱۶، موزه‌ي تاريخ همپتون در ويرجينيا

كاترين جانسون پس از بازنشستگي از ناسا به‌عنوان مشاور عمومي يادگيري رياضيات براي سخنراني در سطح گسترده و بازديد از مدارس مختلف انتخاب شد. داستان زنان رياضي‌دان سياه‌پوست ناسا در سال ۲۰۱۶ در فيلمي به‌نام ارقام پنهان نقل شد. اين فيلم براساس جزوه رايگاني با همين عنوان از مارگوت لي شترلي است كه همان سال منتشر شد. تاراجي پي هانسون نقش جانسون را در اين فيلم بازي كرد. دوروتي واگان و مري جكسون از ديگر همكاران كاترين جانسون بودند.

از ميان كاراكترهاي اصلي، كاترين جانسون تنها كسي بود كه در زمان انتشار فيلم زنده بود. به همين دليل به شناخته‌شده‌ترين عضو اين گروه تبديل شد. در سال ۲۰۱۷، ناسا ساختماني را به افتخار كاترين جانسون نام‌گذاري كرد. همان سال، واشنگتن‌پست لقب چهره‌ي خبرساز كامپيوتر را به او داد.

تاراجي پي هنسن، در نقش جانسون در صحنه‌اي از فيلم «ارقام پنهان» سال ۲۰۱۶

با وجود تبعيض‌هاي نژادي، جانسون و همكارانش در انجام محاسبات دستي دقت بالايي داشتند و به مرحله‌اي از مقبوليت رسيدند. جانسون هيچ وقت به‌دنبال تحسين يا ستايش شدن به خاطر فرستادن فضانوردان به ماه نبود. او هميشه مي‌گفت: «من فقط وظيفه‌ام را انجام دادم.»

مرگ كاترين جانسون توسط ناسا اعلام شد. از او دو دختر به‌نام‌هاي جويلت هاليك و كاترين مور، شش نوه و ۱۱ نتيجه به‌جاي مانده است. دختر ديگر او كني گارسيا در سال ۲۰۱۰ و همسر دومش، جيمز جانسون هم در سال ۲۰۱۹ درگذشتند. مري جكسون، همكار كاترين جانسون در سال ۲۰۰۵ و دوروتي واگان همكار ديگر او در سال ۲۰۰۸ درگذشتند. سال گذشته، شرح حال جانسون براي خوانندگان جوان با عنوان «رسيدن به ماه» منتشر شد.

در اولين روزهاي سال ۱۹۶۲، يعني زماني‌كه جان گلن براي مأموريت Frendship 7 آماده مي‌شد. به مطالعه نهايي مسير مداري برنامه‌ريزي شده پرداخت. مسير به‌صورت كامپيوتري ساخته شده بود. نوعي محاسبه‌ي الكترونيكي كه قرار بود جايگزين كامپيوترهاي انساني شود. محاسبات كامپيوتري در آن زمان هنوز در ناسا حوزه‌اي جديد بود و گلن هنوز نمي‌توانست به فلزي بي‌روح اعتماد كند. به همين دليل از جانسون خواست مجددا ارقام ماشيني را به‌صورت دستي مطالعه كند؛ و سپس گفت: اگر او بگويد همه چيز خوب است، من آماده‌ي رفتن خواهم شد.