علم ژنوميك مي‌تواند به كشف الگوي پراكندگي بيماري وبا كمك كند
پيشگيري و درمان وبا آسان است؛ اما اين بيماري در بسياري از كشورهاي در‌حال‌توسعه همچنان هزينه‌ي هنگفتي به‌همراه دارد. در اين زمينه، هدف سازمان جهاني بهداشت (WHO) اين است كه تا سال ۲۰۳۰، ميزان مرگ‌و‌مير ناشي از بيماري وبا را تا ۹۰ درصد كاهش دهد و اين بيماري را در ۲۰ كشور از ۴۸ كشور آلوده ريشه‌كن كند.
نقشه‌ي راه اين سازمان روي كنترل بيماري در سطح ملي تمركز دارد و عنصر مهم دراين‌باره مطالعه درباره‌ي «نحوه‌ي آغاز شيوع بيماري» است. توالي‌يابي كامل ژنوم باكتري عامل بيماري وبا بينش جديدي در زمينه‌ي محل ظهور سويه‌ها و سپس، پراكندگي آن‌ها در كل جهان فراهم مي‌آورد. اكنون زمان آن رسيده كه اين پيشرفت‌ها را با اقداماتي تلفيق كنيم كه با هدف سلامت مردم
پژوهشي كه اخيرا درباره‌ي ژنوميك شيوع وبا در يمن منتشر شده، نشان‌دهنده‌ي قدرت چنين رويكردهايي براي رديابي خطوط سويه‌ها و نحوه‌ي تغيير آن‌ها طي زمان و مكان و ريشه‌هاي شيوع بيماري است كه با عنوان «تبارشناسي جغرافيايي» (فيلوژئوگرافي) شناخته مي‌شود. پژوهشگران ژنوم ۱۱۶ نمونه از باكتري مسبب اپيدمي يمن را تعيين توالي كردند و محل هركدام را در درخت فيلوژني بيش از هزار نمونه‌ي جداشده‌ي ديگر مطالعه كردند. آن‌ها دريافتند اين سويه از جنوب آسيا نشئت گرفته و قبل از يمن، موجب بُروز اپيدمي‌هايي در شرق آفريقا شده است. اين يافته‌ها با تصوير در‌حال‌پيدايش وبا هم‌سو است كه در آن، جنوب آسيا به‌عنوان منشأ سويه‌هايي جديدي درانديشه متخصصين گرفته مي‌شود كه به بُروز موجي از بيماري وبا در سرتاسر جهان منجر مي‌شود.
اغلب تصور مي‌شود سويه‌هاي موجود باكتري وبا از آفريقا نشئت مي‌گيرند. درواقع، بينش‌هاي ژنوميك نشان مي‌دهند سويه‌هاي فراگير پيشين در آفريقا در دوره‌ي زماني نسبتا كوتاهي ازبين رفته‌اند و ماندگارترين آن‌ها براي مدت ۲۸ سال دوام آورده بود. بنابراين، بدون ورود سويه‌هاي جديد وبا ممكن است به‌كلي از آفريقا ريشه‌كن شود.
دو مقاله‌ي مهم درباره‌ي ژنوميك گسترش وبا در نوامبر۲۰۱۷ منتشر شد. در مقاله اول، تاريخچه‌ي ژنوميك يكي از همه‌گيري‌هاي وبا مطالعه شد كه در سال ۱۹۶۱ در اندونزي آغاز شد. دانشمندان ۱۰۷۰ نمونه از اين باكتري را تعيين توالي كامل كردند كه از ۴۵ كشور آفريقايي در ۵۰ سال گذشته جمعآوري شده بودند. آن‌ها دريافتند تمام اپيدمي‌هاي اين قاره را خطي گسترش‌يافته از وبا در آسيا ايجاد كرده است.
در مقاله‌ي دوم، پژوهشگران كل ژنوم سويه‌هاي باكتري وبا را در آمريكاي‌مركزي و جنوبي مطالعه كردند و به نتيجه‌ي مشابهي دست يافتند: اگرچه سويه‌هاي محلي ممكن است شيوع پراكنده‌اي از وبا را موجب شوند، اين ورود سويه‌هاي آسيايي جديد است كه علت اصلي ايپدمي‌ها محسوب مي‌شود.
اين تصوير تغييريافته‌ي شيوع بيماري كه ژنوميك به‌نمايش گذاشته، نشان مي‌دهد سازمان جهاني بهداشت به‌درستي روي كنترل وبا در آفريقا تلاش مي‌كند؛ يعني جايي كه بيشترين نمونه‌هاي اين بيماري در آن اتفاق مي‌افتد. بااين‌حال، اين امر نيز حياتي است كه وبا در آسيا نيز پيشگيري شود تا از ميزان شيوع آن در بلندمدت كم شود. آسيا همچنين جايي است كه بيشتر سويه‌هاي مقاوم باكتري وبا از آنجا نشئت مي‌گيرند كه دربرابر آنتي‌بيوتيك مقاوم‌اند.
«نقشه‌ي راه» سازمان جهاني بهداشت به‌طور مناسبي روي اساس كنترل وبا تأكيد مي‌كند. اين بيماري كه ازطريق آلودگي غذا و آب با مدفوع منتشر مي‌شود، به‌آساني با استفاده از سيستم‌هاي اوليه‌ي تصفيه‌ي آب آشاميدني و فراهم‌كردن آب آشاميدني سالم كنترل مي‌شود. اين عفونت بُروز اسهال حاد و شديدي را باعث مي‌شود كه در چند ساعت ممكن است فرد را بكشد؛ اما بيشتر مواقع، خفيف هستند و با مصرف داروها و مايعات براي جبران آب ازدست‌رفته درمان مي‌شوند.
وبا اغلب شاخصي از فقر شديد است و بيشتر در جمعيت‌هاي آسيب‌پذيري ديده مي‌شود كه درگير جنگ يا فاجعه‌هاي طبيعي شده‌اند. اين بيماري همه‌ساله به ابتلاي ۱.۳ تا ۴ ميليون نفر در كل جهان منجر مي‌شود و مرگ ۲۱،۰۰۰ تا ۱۴۳،۰۰۰ نفر را در پي دارد. در اين دهه، بيشترين شيوع اين بيماري در هائيتي، نيجريه، كنگو، غنا، منطقه‌ي شاخ آفريقا و شرق آفريقا ديده شد.
در سال ۲۰۱۷ در يمن، شيوع بيماري وبا موجب مرگ هزاران نفر شد
جنگ در يمن موجب ايجاد چنان ويراني‌هايي شد كه دسترسي‌نداشتن بيش از نيمي از جمعيت اين كشور را به آب سالم به‌دنبال داشت. اين امر نشان‌دهنده‌ي اين موضوع است كه چرا در اين كشور بيش از ۱،۰۰۰،۰۰۰ نمونه‌ي وبا ديده شد و در سال ۲۰۱۷، بيش از ۲،۰۰۰ فرد نيز دراثرِ اين بيماري از دنيا رفتند. اين وضعيت موجب شد يمن وسيع‌ترين اپيدمي وبا را در دهه‌هاي اخير تجربه كند.
علم ژنوميك روش‌هاي متداول نظارت و تشخيص را با تعريف شيوع‌ها در زمينه‌اي جهاني كامل مي‌كند. با‌توجه‌به اينكه هزينه‌هاي تعيين توالي ژنوم باكتري وبا طي ۱۰ سال اخير كاهش پيدا كرده، سازمان جهاني بهداشت بايد موضوع استفاده از داده‌هاي ژنوميك را در دستوركار برنامه‌هاي آينده‌‌اش قرار دهد. اين كار جمعآوري نمونه و تعيين توالي، فراهم‌كردن اطلاعات درباره‌ي پيدايش جهاني و الگوي گردش سويه‌هاي باكتري وبا در زمان واقعي را شامل مي‌شود؛ شبيه آنچه اين سازمان درباره‌ي سويه‌هاي ويروس آنفلوآنزاي انسان انجام مي‌دهد.
نظارت و رديابي باكتري وبا مستلزم گزارش كامل شيوع‌ها و به‌اشتراك‌گذاشتن نمونه‌هاي زيستي است. هنوزهم بسياري از كشورهايي كه در آن‌ها شيوع وبا چشمگير است، نمونه‌هايي از اين بيماري را گزارش نكرده يا به‌حساب نمي‌آورند. بعضي از كشورهاي منطقه‌ي شاخ آفريقا و شرق آفريقا و جاهاي ديگر نيز اغلب شيوع عمده را به‌عنوان اسهال رقيق حاد گزارش نمي‌كنند و از عامل مسبب اين بيماري چيزي نمي‌گويند. در اين زمينه، اين كشورها اغلب از واكنش‌هاي عمومي يا پيامدهاي اقتصادي منفي مانند سقوط گردشگري مي‌ترسند.
بااين‌حال همانند بسياري از بيماري‌هاي عفوني ديگر، تلاش‌هاي سريع‌تر براي كنترل بيماري موجب مي‌شود كارِ پيشگيري از گسترش سريع آن و ايجاد اپيدمي آسان‌تر شود. جمعآوري و به‌اشتراك‌گذاشتن نمونه‌ها در شيوع مي‌تواند تصوير كاملي در زمينه‌ي جغرافيا و اپيدمي بيماري مهيا كند. سازمان جهاني بهداشت به كشورهايي كه شيوع بيماري را اعلام مي‌كنند، واكسن‌هاي خوراكي ارزان‌ارزش و مؤثري ارائه مي‌كند؛ كمكي كه شايد به اين كشورها انگيزه‌اي براي گزارش نمونه‌هاي بيماري را بدهد. اگر كشوري درباره‌ي شيوع وبا در منطقه‌ي خود شفاف باشد، احتمال بيشتري وجود دارد كه نمونه‌هاي خود را دراختيار آن‌ها قرار دهد. با استفاده از علم ژنوميك، كشورها به دستاوردهاي بيشتري در زمينه‌ي افزايش درك اين بيماري و توانايي كنترل آن مي‌رسند و اين امر كمك مي‌كند تصوير كامل‌تري از الگوي پراكندگي جهاني و پوياي اين بيماري وحشتناك فراهم شود.
هم انديشي ها