ويروس‌هايي كه براي سلامتي بدن مفيد هستند
ويروس‌ها عمدتا به‌خاطر طبيعت تهاجمي و عفونت‌زاي خود معروف هستند. اين موضوع البته حقيقت دارد؛ زيرا بيشتر ويروس‌ها داراي ارتباط بيماري‌زايي با ميزبان‌هاي خود هستند، يعني موجب بيماري‌هايي از سرماخوردگي خفيف گرفته تا اشكالات جدي‌تري مانند سندرم حاد تنفسي شديد (SARS) مي‌شوند. آن‌ها با حمله به سلول ميزبان و تصاحب دستگاه سلولي و آزاد كردن ذرات ويروسي جديدي كه به سلول‌هاي بيشتري وارد شده و موجب بيماري مي‌شوند، كار مي‌كنند؛ اما همه‌ي ويروس‌ها بد نيستند. برخي ويروس‌ها مي‌توانند باكتري‌ها را بكشند، درحالي‌كه برخي ديگر مي‌توانند عليه ويروس‌هاي خطرناك‌تر مبارزه كنند. بنابراين مانند باكتري‌هاي محافظتي (پروبيوتيك‌ها) ما ويروس محافظت‌كننده‌ي متعددي در بدن خود داريم.
فاژهاي محافظت‌كننده
باكتريوفاژها (يا فاژها) ويروس‌هايي هستند كه باكتري‌هاي خاص را تخريب و عفوني مي‌كنند. آن‌ها در غشاي مخاطي پوشش مجاري گوارشي، تنفسي و توليدمثلي ديده مي‌شوند. مخاط، ماده‌ي ضخيم و ژله‌مانندي است كه مانعي فيزيكي دربرابر باكتري‌هاي مهاجم ايجاد مي‌كند و از عفوني شدن سلول‌هاي زيرين محافظت مي‌كند. پژوهش‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه فاژهاي موجود در مخاط، بخشي از سيستم ايمني طبيعي ما هستند كه از بدن دربرابر باكتري‌هاي مهاجم حفاظت مي‌كنند. فاژها درواقع سال‌ها براي درمان ديسانتري (اسهال خوني)، سپتيسمي ناشي از استافيلوكوك اورئوس، عفونت‌هاي سالمونلا و عفونت‌هاي پوستي مورد استفاده قرار گرفته‌اند. منابع اوليه‌ي فاژها براي درمان شامل اجرام موجود در آب‌هاي محلي، خاك، هوا، فاضلاب و حتي مايعات بدن بيماران آلوده بود. ويروس از اين منابع جداسازي و خالص‌سازي شده و سپس براي درمان مورد استفاده قرار مي‌گرفتند.
با مشاهده‌ي روند افزايشي ظهور عفونت‌هاي مقاوم به دارو، توجه بيشتري به سمت فاژها جلب شده است. اخيرا نوجواني دربريتانيا درحال مرگ بود؛ اما فاژها براي درمان عفونت شديد او كه به آنتي‌بيوتيك‌ها مقاوم شده بود، مورد استفاده قرار گرفتند و او نجات پيدا كرد. امروزه فاژها ازلحاظ ژنتيكي مهندسي مي‌شوند. عملكرد سويه‌هاي جداگانه‌ي فاژها دربرابر باكتري‌هاي هدف مورد آزمايش قرار مي‌گيرد و سويه‌هاي موثرتر خالص‌سازي مي‌شوند. اين سويه‌ها به‌صورت استوك‌هاي (كوكتل) باكتريوفاژ ذخيره مي‌شوند كه حاوي يك يا چند سويه از فاژها بوده و مي‌توانند طيف وسيعي از باكتري‌ها را مورد هدف قرار دهند، يا به‌صورت باكتريوفاژهاي اختصاصي آماده مي‌شوند و فقط باكتري‌هاي خاصي را مورد هدف قرار مي‌دهند. قبل از درمان، ذراتي از قسمت آلوده‌ي بدن بيمار جمع‌آوري مي‌شود و براي شناسايي سويه‌ي باكتريايي در آزمايشگاه كشت داده مي‌شود و استوك‌هاي فاژدرماني روي آن آزمايش مي‌شوند. درمان مي‌تواند به‌طور ايمن ازطريق خوراكي، استعمال مستقيم روي زخم‌ها يا ضايعات باكتريايي يا حتي انتشار روي سطوح عفوني استفاده شود. آزمايش‌هاي باليني به‌منظور مطالعه امكان استعمال داخل وريدي فاژها درحال انجام است.
عفونت‌هاي ويروسي مفيد
درگيري با عفونت‌هاي ويروسي در سنين كم براي توسعه‌ي مناسب سيستم ايمني بدن ضروري است. علاوه‌بر اين، سيستم ايمني به‌طور مداوم با ويروس‌هاي سيستماتيكي كه در مقادير كم وارد بدن مي‌شوند، تحريك مي‌شود تا دربرابر ديگر عفونت‌ها مقاومت حاصل كند. برخي از ويروس‌ها كه ما با آن‌ها رو‌به‌رو مي‌شويم، از بدن ما دربرابر عفونت حاصل از ديگر ويروس‌هاي بيماري‌زا محافظت مي‌كند. براي مثال، ويروس‌هاي هرپس نهفته (بدون علائم) مي‌توانند به سلول‌هاي كشنده‌ي طبيعي بدن انسان (نوع خاصي از سلول‌هاي سفيد خون) كمك كنند تا سلول‌هاي سرطاني و سلول‌هاي آلوده با ديگر انواع ويروس‌ها را شناسايي كنند. آن‌ها سلول‌هاي كشنده‌ي طبيعي را با آنتي‌ژن (يك ماده‌ي خارجي كه موجب آغاز پاسخ ايمني در بدن مي‌شود) مجهز مي‌كنند و آن‌ها را قادر مي‌سازند تا سلول‌هاي تومور را شناسايي كنند. اين‌ها تاكتيك‌هاي ويروس براي ماندگاري بيشتر درون بدن ميزبان و رهايي از ويروس‌هاي رقيب است. احتمال دارد در آينده، نسخه‌هاي اصلاح شده‌ي ويروس‌ها بتوانند براي هدف‌گيري سلول‌هاي سرطاني مورد استفاده قرار گيرد.
پگي‌ويروس C يا GBV-C ويروسي است كه موجب ايجاد علائم باليني نمي‌شود. مطالعات متعددي نشان داده‌اند كه بيماران مبتلا به عفونت HIV كه با پگي‌ويروس C آلوده هستند، درمقايسه‌با بيماراني كه اين عفونت را ندارند، به‌مدت طولاني‌تري زنده مي‌مانند. ويروس يادشده، پيشرفت عفونت HIV را با مهار گيرنده‌هاي ميزبان كه براي وارد شدن ويروس به سلول نياز است، كند مي‌كند و موجب آزاد شدن اينترفرون‌ها و سيتوكين‌هاي شناسايي كننده‌ي ويروس مي‌شود. پروتئين‌هاي مذكور كه به‌وسيله‌ي سلول‌هاي سفيد خون توليد مي‌شوند، موجب آغاز واكنش التهاب و حذف سلول‌هاي عفوني يا پاتوژن‌ها مي‌شوند.
در مثالي ديگر، نشان داده شد كه نوروويروس‌ها از روده‌ي موش‌هايي كه آنتي‌بيوتيك دريافت كرده‌اند، محافظت مي‌كنند. باكتري‌هاي محافظ روده به‌وسيله‌ي آنتي‌بيوتيك‌ها كشته و موجب مي‌شدند كه موش دربرابر عفونت‌هاي روده‌اي حساس شود؛ اما درنبود باكتري‌هاي سودمند، اين نوروويروس‌ها قادر بودند از ميزبان خود محافظت كنند.
آينده درمان‌هاي ويروسي
پيشرفت فناوري به ما اين امكان را داده است كه درزمينه‌ي پيچيدگي‌هاي جوامع ميكروبي كه بخشي از بدن انسان هستند، دانش بيشتري كسب كنيم. اكنون ما مي‌دانيم كه علاوه‌بر باكتري‌هاي خوب، ويروس‌هاي مفيدي در روده، پوست و حتي خون وجود دارند. درك ما از اين جزء ويروسي در مراحل ابتدايي خود است. اما اين دانش داراي پتانسيل عظيمي درزمينه‌ي درك عفونت‌هاي ويروسي و مهم‌تر از آن، نحوه‌ي مبارزه با ويروس‌هاي مضر است. اين دانش مي‌تواند در زمينه‌ي درك تكامل انسان، بيماري‌هاي ژنتيكي و توسعه‌ي درمان‌هاي ژني نيز كمك‌كننده باشد.
هم انديشي ها