سرانجام شيوع ويروس كرونا چه خواهد بود؟

سازمان جهاني بهداشت، شيوع درحال گسترش ويروس كرونا را به‌عنوان وضعيت اضطراري بهداشت عمومي اعلام كرده است. براساس اين تشخيص، شيوع مذكور كه درحال حاضر حدود ۱۴ هزار فرد را شامل مي‌شود، ممكن است همچنان در سرزمين‌هاي خارج از چين گسترش پيدا كند و كشورهاي مختلف جهان بايد با هم همكاري كرده و نيز در وضعيت آماده‌باش قرار داشته باشند. 

تا يك ماه پيش، ويروس كرونا جديد كه 2019 nCoV ناميده مي‌شود، براي دانشمندان ناشناخته بود. اكنون مقامات بهداشتي در تلاش هستند تا اين ويروس را شناخته و از شيوع وسيع‌تر بيماري در سطح جهان پيشگيري كنند. البته هنوز روزهاي اول كار است. سؤال‌هاي مهمي درمورد ويروس وجود دارد كه بايد جواب دقيقي براي آن‌ها پيدا شود، مثلا اينكه: «بيماري چگونه منتشر مي‌شود» و «ميزان كشنده‌بودن آن تا چه حد است». يكي از سؤال‌ها نيز اين است كه «اين شيوع چگونه به پايان مي‌رسد».

ماموران پليس فيليپين درحالي‌كه مردم در انتظار خريد ماسك صورت در خارج از فروشگاه لوازم پزشكي تجمع كرده‌اند، نگهباني مي‌دهد

درحال حاضر، متخصص كارشناسان بيماري‌هاي عفوني سه سناريوي جامع را درمورد آينده‌ي شيوع ويروس كرونا جديد مطرح مي‌كنند كه البته همه‌ي موارد فقط احتمالي هستند و نتيجه قطعي مشخص نيست.

۱. با مداخلات بهداشت عمومي شيوع ويروس تحت كنترل در مي‌آيد

اين بهترين سناريو است و اساسا همان چيزي است كه درمورد شيوع سارس (سندرم تنفسي حاد بسيار سخت) در سال ۲۰۰۳ رخ داد. ويروس عامل بيماري سارس نيز مانند ويروس جديد از ويروس‌هاي گروه كرونا يا همان كروناويروس‌ها است. اين ويروس‌ها موجب بيماري پستانداران و پرندگان مي‌شوند. تاكنون، چندين ويروس كرونا شناخته شده‌ است كه انسان‌ را آلوده مي‌كنند.

سارس عمدتا حيوانات را آلوده مي‌كند اما قادر است توانايي عفوني‌كردن انسان را نيز به دست آورد و در ميان جوامع انساني منتشر شود. در اواخر سال‌هاي ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳، سارس ۸۰۹۶ فرد را عفوني كرد (عمدتا در چين) و موجب مرگ ۷۷۴ نفر در ۱۷ كشور جهان شد. سارس تا سال ۲۰۰۴ عملا ناپديد شد. جسيكا فرلي، استاد دانشگاه اموري در آمريكا توضيح مي‌دهد:

سارس نمونه‌ي كلاسيكي از اين موضوع بود كه چگونه مداخلات بهداشت عمومي مي‌تواند اثربخش بوده و شيوع بيماري را متوقف كند.

در طول دوره‌ي شيوع سارس، همه‌ي مقامات بهداشتي در تلاش بودند تا هرچه سريع‌تر موارد آلوده را شناسايي كرده و آن‌ها را در شرايط ايزوله قرار دهند. به اين ترتيب، سيستم ايمني آن‌ها مي‌توانست بدون انتشار ويروس به ديگران با آن مبارزه كند (درمواردي نيز ويروس موجب مرگ بيمار شده و همراه او از بين مي‌رفت). اين اقدامات هماهنگي زيادي را مي‌طلبد: پزشكاني كه به‌دنبال ويروس مي‌گردند، مطالعه‌هاي دقيق براي اينكه معلوم شود چه كساني با بيمار در تماس قرار گرفته‌اند و اقدامات دقيق براي كنترل عفونت در بيمارستان. فرلي مي‌گويد:

اقدامات وسيع‌تري مانند محدوديت‌هاي مسافرتي، قرنطينه يا غربالگري افراد در فرودگاه ها نيز اجرا شد.

همه‌چيز به‌سرعت اتفاق افتاد. سارس براي اولين‌بار در فوريه ۲۰۰۳ گزارش شد. تا ماه مارس، صدها نفر كه درمعرض اين ويروس قرار گرفته بودند، در خانه‌هاي خود قرنطينه شدند. توصيه‌هاي مسافرتي سازمان جهاني بهداشت در مناطق آلوده منتشر شد. در همين حال، ماموران در فرودگاه‌ها غربال‌گري مسافران بين‌المللي را آغاز كردند و از آن‌ها درمورد علائم احتمالي و تماس با افراد حامل ويروس، پرس‌و‌جو كردند. هم‌زمان، پزشكان درمورد تشخيص بيماري هوشياري بيشتري كسب كردند و بيماران را در حالت ايزوله مورد مراقبت قرار دادند. تا اواسط تابستان، بيشتر كشورها كه شيوع اين ويروس در آن‌ها ديده شده بود، اعلام كردند كه عاري از سارس هستند. اين روزها سارس ممكن است هنوز در حيوانات وجود داشته باشد اما در حال گسترش در ميان جوامع انساني نيست.

نمايي ميكروسكوپي از ويروس كرونا عامل بيماري سارس

البته ممكن است تكرار موفقيت درزمينه‌ي كنترل سارس درمورد شيوع ويروس جديد دشوار باشد. مهار سارس تاحدودي ساده‌تر بود. يكي از دلايل آن است كه افراد آلوده معمولا تا زمان بروز نشانه‌هاي بيماري مانند تب، بيماري را به ديگران منتقل نمي‌كنند. اين بدان معنا است كه وقتي فردي بيمار شد، مي‌توان در شرايط قرنطينه از وي مراقبت كرد و انتقال بيماري در اين‌جا متوقف مي‌شود. در اين مورد سازمان جهاني بهداشت گفته بود: «اگر موارد مبتلا به سارس قبل از ظهور علايم عفوني بودند و مي‌توانستند ويروس را به ديگران منتقل كنند، كنترل بيماري بسيار دشوار يا حتي غيرممكن مي‌شد.»

درزمينه‌ي شيوع جديد، دانشمندان هنوز درحال مطالعه اين موضوع هستند كه آيا ويروس قبل از بروز علائم منتقل مي‌شود (پژوهشگران تاكنون يك مورد را گزارش كرده‌اند كه در آن ويروس به اين شيوه منتقل شده است). اگر ويروس اين توانايي را داشته باشد، كنترل آن دشوارتر مي‌شود زيرا برخي افراد متوجه نخواهند شد كه بيمارند و ممكن است به‌دنبال دريافت مراقبت‌هاي پزشكي نباشند و ويروس را نيز به ديگران منتقل كنند. آمش آدالجا از مركز ايمني بهداشت جان هاپكينز مي‌گويد:

درمورد سارس، مقامات بهداشتي كمي خوش‌شانس بودند زيرا اين ويروس ازانديشه متخصصين انتقال در خارج از مراكز مراقبت‌هاي بهداشتي و بدون كمك افرادي كه گسترش‌دهنده قوي ويروس هستند (ابرگسترنده‌ها)، چندان كارآمد نبود.

آنچه مشخص است آن است كه شيوع ويروس كرونا جديد وسيع‌تر از شيوع سارس است. طبق مدل رياضي جديدي كه در مجله‌ي The Lancet منتشر شده است، برآورد مي‌شود كه از ۲۵ ژانويه در شهر ووهان كه منشا اين بيماري است، ۷۵۸۰۰ نفر آلوده بوده‌اند و شماري از اين افراد احتمالا در آمارها درانديشه متخصصين گرفته نشده‌اند. به‌عقيده‌ي پژوهشگران، اگر انتقال ويروس به ميزان يك‌چهارم كاهش پيدا كند، نرخ شيوع آن كند خواهد شد.

شيوع مي‌تواند با اختراع يك واكسن خاتمه پيدا كند اما حتي در سريع‌ترين سناريو نيز اين كار چندين سال زمان مي‌برد. باتوجه به اين مسئله، ناتان گروباخ، اپيدميولوژيست دانشكده‌ي پزشكي ييل مي‌گويد:

بنابراين، درنهايت مسئله به اين موضوع منتهي مي‌شود كه سازمان‌هاي بهداشت عمومي تا چه حد موارد مبتلا را شناسايي مي‌كنند، از آن‌ها مراقبت مي‌كنند و آن‌ها را در حالت ايزوله قرار مي‌دهند و نيز اينكه افراد آلوده تا چه حد بهداشت را رعايت مي‌كنند.

۲. ويروس پس آلوده كردن تمام يا بيشتر افراد مستعد فروكش مي‌كند

شيوع بيماري كمي شبيه آتش‌سوزي است. ويروس شعله است و افراد حساس، سوخت آن هستند. درنهايت، اگر ديگر سوخت شعله تأمين نشود، آتش به‌تدريج خاموش مي‌شود. شيوع ويروس زماني به پايان مي‌رسد كه ديگر نتواند افرادي را براي آلوده‌كردن پيدا كند. مايكل مينا، اپيدميولوژيست دانشكده‌ي بهداشت عمومي هاروارد، همه‌گيري سال‌هاي ۲۰۱۶-۲۰۱۵ ويروس زيكا را در پورتوريكو و آمريكاي جنوبي نمونه‌اي از همه‌گيري معرفي مي‌كند كه درنهايت خود‌به‌خود خاموش شد. او مي‌گويد:

افراد بسيار زيادي به‌سرعت آلوده شدند (در سال ۲۰۱۶ بيش از ۳۵ هزار مورد در پورتوريكو گزارش شد) اما پس از آن، شمار افراد مستعد به بيمار كاهش يافت. كساني كه بيش از همه در خطر تماس با پشه‌هاي حامل بيماري بودند، قبلا بيماري را گرفته بودند و درنهايت افراد كمتري باقي ماندند كه ويروس بتواند سراغ آن‌ها رفته و آن‌ها را آلوده كند.

زيكا هنوز در مقياس محدودي در برزيل درحال گردش است اما مقامات پورتوريكو گزارش مي‌كنند كه اين ويروس ديگر در آن منطقه درحال انتشار نيست.

پوستر آگاهي از نحوه شيوع ويروس زيكا در پورتوريكو در اوت ۲۰۱۶

درمورد ويروس كرونا جديد هنوز دشوار است كه بگوييم آيا سرنوشت اين ويروس نيز همچون ويروس زيكا خواهد بود. علت آن است كه نمي‌دانيم دقيقا چه كساني مستعد به اين بيماري هستند. ممكن است برخي افراد نسبت‌به ديگران دربرابر اين ويروس مصونيت بيشتري داشته باشد و اين امر موجب شود كه اين افراد بيمار نشوند. زماني‌كه ويروس به‌طور طبيعي درحال ناپديد شدن باشد، مقامات بهداشتي ممكن است بهتر بتوانند آن را با قرنطينه و غربالگري متوقف كنند. اين احتمال وجود دارد كه ويروس در كشور چين به‌طور طبيعي و پس از آلوده كردن تمام افراد مستعد ناپديد شود و در كشورهاي ديگر نيز نظارت جامع آن را مهار كند. البته اين سناريوي مطلوبي نيست، چراكه موجب درگيري افراد زيادي مي‌شود كه احتمالا برخي نيز جان خود را از دست خواهند داد.

شدت و اثرات حاصل از اين شيوع بستگي به جنبه‌هايي از بيماري دارد كه متخصص كارشناسان درصدد درك آن هستند: «چه تعداد از افرادي كه در تماس با ويروس قرار مي‌گيرند، بيمار مي‌شوند»، «چه تعداد از اين افراد از دنيا مي‌روند» و «انتقال اين بيماري از يك فرد به فرد ديگر تا چه حد آسان است». فرلي مي‌گويد:

معمولا شيوع‌ها داراي يك نقطه‌ي اوج هستند و پس از آن گسترش بيماري آهسته مي‌شود. ولي سؤال اين است كه آيا ما مي‌توانيم آن را كاملا كنترل كنيم يا همچنان اين بيماري منتشر خواهد شد.

۳. ويروس كرونا به ويروس شايع ديگري تبديل خواهد شد

سناريوي سومي نيز درمورد پايان شيوع وجود دارد و آن اين است كه: «شيوع پاياني ندارد». اين وضعيت قبلا رخ داده است. در سال ۲۰۰۹، سويه‌ي جديدي از ويروس آنفلوانزا H1N1 در سرتاسر جهان منتشر شد. اما به‌گفته‌ي مينا:

پس از مدتي اين ويروس به جزئي از فهرست آنچه ممكن است در هر فصل آنفلوانزا رخ دهد، تبديل شد.

آدالجا توضيح مي‌دهد كه اكنون چهار سويه از ويروس كرونا وجود دارد كه معمولا به‌عنوان سرماخوردگي يا ذات‌الريه انسان را آلوده مي‌كند. احتمال دارد كه اين ويروس به پنجمين ويروس شايع كرونا تبديل شود و مانند آنفلوانزا هر سال شيوع پيدا كند. شايد هم اين ويروس به ويروسي فصلي در چين تبديل شود يا  مثل آنفلوانزا بتواند كل جهان را تحت‌الشعاع قرار دهد. او مي‌گويد:

ممكن است سياست‌هاي ما تأثيري روي مهار اين شيوع در خارج از چين داشته باشد. اين ويروس در چين ممكن است به يك ويروس كرونا فصلي مبدل شود. البته پيش‌بيني آنچه اتفاق مي‌افتد، واقعا دشوار است. اين فقط يك احتمال است.

اين اتفاق نيز مورد خوبي نيست. انسان نمي‌خواهد ويروس ديگري به وجود آيد كه مجبور شود با آن مبارزه كند. آدالجا مي‌گويد:

به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه اين ويروس تاحدي ظرفيت ايجاد بيماري شديد را داشته باشد و فقط موجب سرماخوردگي ساده نشود. افرادي در اثر اين بيماري جان خود را از دست داده‌اند و افرادي نيز در بخش مراقبت‌هاي ويژه قرار دارند. به‌همين خاطر نياز است كه شيوع بيماري كنترل شود. اگرچه بيماري ناشي‌از ويروس كرونا جديد به‌انديشه متخصصين نمي‌رسد به‌اندازه‌ي سارس شديد باشد اما ظاهرا نسبت‌به بيماري حاصل از ديگر ويروس‌هاي كرونا كه ما هر سال با آن‌ها مواجه مي‌شويم، شديدتر باشد.

ماموران پليس درحال خروج از مركز شهري بيل گراهام در سانفرانسيسكو، جايي كه در آن يك كلينيك واكسيناسيون آنفلوانزاي H1N1 در ۲۲ دسامبر سال ۲۰۰۹ ايجاد شد