ويروس كرونا جديد احتمالا از خفاش‌ها منشا گرفته است
دانشمندان مي‌گويند همان‌طور كه شهرها و روستاها با زيستگاه‌هاي حيات‌وحش هم‌پوشاني پيدا مي‌كنند، دوري از همه‌گيري‌هاي جهاني اجتناب‌ناپذير مي‌شود.
در منطقه‌اي از كشور چين، شايد در جنوب استان يون‌نان غاري وجود دارد كه ممكن است سرچشمه اسرارآميز ويروس كرونا جديد باشد كه هزاران نفر را آلوده و ميليون‌ها چيني را از شغل و خانواده جدا كرده و بازارهاي مالي جهاني را ويران كرده است.
پيتر دزاك، اكولوژيست بيماري از سازمان غيردولتي اكوهلث آليانس (EcoHealth Alliance) اين موضوع را مي‌دانست. او و گروهش همراه‌با تجهيزات حفاظتي لازم، به‌دنبال پاتوژن‌هايي كه خفاش‌ها با خود حمل مي‌كنند، غارهاي چين و مناطق ديگر جهان را مورد مطالعه قرار داده بودند. آن‌ها به اين نتيجه رسيده‌اند كه گسترش سريع سكونت‌گاه‌هاي انساني در مناطقي كه زماني دورافتاده بوده است، موجب مي‌شود انسان‌ها در مجاورت جانوران حامل ويروس قرار گيرند. هرچه تعداد مردم بيشتر شود، ميزان مواجهه‌با حيوانات و بنابراين انتقال بيماري نيز بيشتر مي‌شود. با افزايش جمعيت انسان‌ها، تعداد اين رويدادهاي ناشي‌از سرريزي جميعت به‌صورت تصاعدي افزايش پيدا مي‌كند. دزاك مي‌گويد:
اين رويداد محصول مستقيم فعاليت‌هاي انساني است و در آينده‌ي نزديك نيز همه‌گيري‌هاي مشابهي رخ خواهد داد.
تعداد كل موارد تأييدشده از عفونت ويروس كرونا در روزهاي اخير به‌شدت افزايش يافته و آمارها نشان مي‌دهند كه اين بيماري تاكنون ۴۲۷ نفر را كشته و بيش از ۲۰ هزار نفر را در سرتاسر جهان عفوني كرده است. از آن‌جايي كه شمار واقعي بيماران در برخي از مناطق چين مخصوصا مناطقي كه در آن بيماري شيوع بالايي دارد، مشخص نيست، برخي متخصص كارشناسان مدل‌سازي بيماري تخمين مي‌زنند كه احتمالا شمار واقعي افراد مبتلا چيزي حدود ۷۵ هزار نفر و شايد هم بيشتر باشد.
مراكز كنترل و پيشگيري از بيماري‌ها برآورد مي‌كند كه از هر چهار بيماري عفوني كه در انسان‌ها ظاهر مي‌شود، سه مورد از حيوانات منشا گرفته است. براساس پژوهشي كه در سال ۲۰۱۷ به‌وسيله‌ي دزاك در مجله‌ي علمي Nature منتشر شد، خفاش‌ها حاوي بار ويروسي بسيار بالايي هستند و احتمال اينكه موجب آلوده‌شدن انسان شوند، نيز وجود دارد. لينفا وانگ كه رئيس برنامه‌ي بيماري‌هاي عفونيِ درحال ظهور در دانشگاه پزشكي سنگاپور است، مي‌گويد:
من تا ۹۰ درصد مطمئنم كه اين ويروس از خفاش‌ها منشا گرفته است.
وانگ ده‌ها سال است كه به مطالعه‌ي ويروس‌هاي انساني مشغول است كه از خفاش‌ها منشا گرفته‌اند. مراكز كنترل و پيشگيري از بيماري‌ها مي‌گويد كه درحال آماده‌شدن براي شيوع وسيع‌تر بيماري در آمريكا است و انتظار ندارد كه بتواند تمام موارد را لب مرز متوقف كند.
براساس نتايج مطالعه‌اي كه اخيرا در مجله‌ي Nature منتشر شد، يكي از پژوهشگران مؤسسه‌ي ويروس‌شناسي ووهان متوجه شد كه ويروس كرونا جديد با ويروس شناسايي‌شده در خفاش‌ها از استان ووهان تا ۹۶ درصد شباهت ژنتيكي دارد. ژنگ لي‌شي، متخصص كارشناس برجسته‌ي ويروس كرونا در مؤسسه‌ي ويروس‌شناسي ووهان بيش از يك دهه است كه همراه وانگ و دزاك درحال مطالعه‌ي ويروس‌هاي خفاش است. براساس گزارش رسانه‌هاي چيني، او هدايت يك گروه علمي اضطراري را براي پاسخ به شيوع ويروس كرونا در ووهان برعهده دارد. در مطالعه‌ي منتشر شده در Nature نشان داده شده است كه ويروس كرونا جديد يكي از خويشاوندان دور ويروس سارس است و ميزان شباهت ژنتيكي آن‌ها تقريبا ۸۰ درصد است. عامل سارس يا سندرم تنفسي حاد بسيار سخت، ويروس كروناي ديگري است كه در سال‌هاي ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ در چين و كشورهاي ديگر شيوع پيدا كرد و درنهايت موجب مرگ بيش از ۸۰۰ نفر در سرتاسر جهان شد. اين ويروس نيز براي نفود به اعماق ريه از همان گيرنده‌هاي موجود روي سلول‌هاي ريه استفاده مي‌كند كه ويروس سارس نيز از آن‌ها استفاده مي‌كند. اين گيرنده‌ها در روده نيز وجود دارند و اين امر توضيح مي‌دهد كه چرا اين ويروس ازطريق اسهال نيز قادر به عبور است.
اين موضوع كه دقيقا چگونه ويروس كرونا جديد از حيوان به انسان منتقل شده است، مشخص نيست اما دانشمندان مي‌گويند اين موضوع ارتباط نزديكي با گسترش شهرنشيني و بازارهاي بدون نظارت و نامنظم فروش حيوانات دارد. بازارهاي مذكور كه به «بازارهاي خيس» معروفند و در هواي آزاد برپا مي‌شوند و ورود به آن‌ها براي عموم مردم آزاد است، در ويتنام، اندونزي و مناطق ديگر جنوب شرق آسيا نيز وجود دارد. اين محيط، شرايط مناسبي را براي تغيير يافتن ويروس‌ها مهيا مي‌كند. كريستين والزر، مدير اجرايي سلامت در انجمن حفاظت از حيات‌وحش در نيويورك مي‌گويد:
اين حيوانات زنده هستند. شما پرنده‌اي را بالاي سر يك خوك اهلي مي‌بينيد و نيز ممكن است مار و خفاش هم داشته باشيد كه همه در قفس‌هاي توري در كنار هم قرار داده شده‌اند. مايعات و ترشحات مملو از ويروس اين جانوران مي‌تواند با هم مخلوط شود و به ايجاد ويروس‌هاي جديد كمك كند.
چنين بازارهايي ممكن است قبلا نيز موجب شيوع بيماري شده باشند كه به‌طور محلي فروكش كرده‌اند. اكنون با افزايش شديد جمعيت و دسترسي به خطوط هوايي ارزان‌ارزش و قطارهاي سريع، ويروس‌هاي خفاش از اعماق يك جنگل مي‌توانند طي چند روز به هر گوشه از جهان منتشر شوند. در شيوع ويروس كرونا جديد بيش از ۴۹ مورد از ۹۹ فرد مبتلا كه در ابتدا شناسايي شدند، با بازاري در ووهان ارتباط داشتند كه در آن حيوانات وحشي فروخته مي‌شد. اين بازار اكنون بسته شده است. انجمن حفاظت از حيات‌وحش خواستار ممنوعيت برپايي چنين بازارهايي در سرتاسر آسيا شده است. به‌گفته‌ي والزر، اگر اين بازارها بسته نشوند، هرچند سال يك‌بار ويروس‌هاي مرگبار جديدي ظاهر خواهند شد.
مدت‌ها بود كه پژوهش در زمينه‌ي ويروس‌هاي كرونا چندان مورد توجه قرار نمي‌گرفت. اين ويروس كه به‌خاطر برآمدگي‌هاي تاج‌مانندي كه روي سطح آن وجود دارد، به اين نام خوانده مي‌شود، بيشتر به دليل ايجاد سرماخوردگي شناخته مي‌شود. شيوع سارس كه دو دهه پيش رخ داد، وضعيت را تغيير داد و موجب آغاز تلاشي جهاني براي يافتن ويروس‌هاي ديگري شد كه پس از تماس با مواد دفعي، بزاق يا مخاط حيوانات روانه‌ي بدن انسان مي‌شوند. در اغلب اين پژوهش‌ها، خفاش‌ها به‌عنوان منشا اوليه ويروس شناسايي شدند.
يكي از اولين سرنخ‌ها درمورد نقش خفاش‌ها در انتقال ويروس‌ها به انسان از شيوع سال ۱۹۹۸ ويروس نيپاه (Nipah) در مالزي حاصل شد. اين ويروس كه موجب عفونت مغز مي‌شود، بيش از ۱۰۰ نفر را كشت. معلوم شد خفاش‌هاي ميوه‌خوار حامل اين ويروس از درختان انبه‌اي تغذيه مي‌كردند كه مشرف بر محوطه‌ي نگه‌داري خوك‌ها بود. خفاش‌ها ميوه‌ها را درون قفس خوك‌ها مي‌انداختند و خوك‌ها را آلوده مي‌كردند. سپس، اين خوك‌ها پاتوژن را به انسان منتقل كردند.
براساس نتايج مطالعه‌اي كه در مجله‌ي Viruses منتشر شد، پژوهشگران تا به امروز حداقل ۲۰۰ ويروس كرونا را در خفاش‌هاي سرتاسر جهان شناسايي كرده‌اند. در مطالعه‌اي ديگر، پژوهشگراني از دانشگاه كاليفرنيا و مراكز علمي ديگر ۱۲ نوع ويروس كرونا را در ۶۰۶ نمونه خفاش از كشور مكزيك پيدا كردند. خود خفاش‌ها به‌دليل ويژگي‌هاي خاص سيستم ايمني به‌وسيله‌ي بسياري از ويروس‌هايي كه حمل مي‌كنند، بيمار نمي‌شوند. دزاك و همكارانش گروه‌هايي را در ۱۰ كشور جهان دارند كه براي كشف ويروس‌هايي كه به‌وسيله‌ي خفاش‌ها حمل مي‌شوند، هر سال تقريبا ۵۰ سفر اكتشافي انجام مي‌دهند.
در چين، شكارچيان يادگيري‌ديده خفاش براي گرفتن اين حيوانات، جمع‌آوري نمونه‌هايي از ترشحات دهاني و تناسلي و نيز ادرار، مدفوع و خون به غارها مي‌روند و نمونه‌هاي حاصل را در شرايط مناسب به آزمايشگاهي با فناوري پيشرفته ارسال مي‌كنند.
در غاري پر از خفاش در استان يون‌نان چين، شي و همكارانش از مؤسسه‌ي ويروس‌شناسي ووهان ويروس كرونايي را كشف كردند كه حاوي تمام اجزاي ساختماني ويروس سارس بود. آن‌ها در تجزيه‌و‌تحليلي كه سال ۲۰۱۷ در مجله‌ي Plos Pathogens منتشر شد، چنين نوشتند كه شرايط موجود در اين غار براي مخلوط شدن ويروس‌ها مناسب بوده و امكان ايجاد ويروسي خطرناك وجود دارد. آن‌ها گفتند:
خطر سرايت چنين ويروسي به انسان و ظهور بيماري شبيه سارس وجود دارد.
اكنون، به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه پيش‌بيني وحشتناك آن‌ها به حقيقت پيوسته باشد.
هم انديشي ها