اگر توليد واكسن كرونا موفقيت ‌آميز نباشد چه اتفاقي رخ خواهد داد؟

تا امروز بيش از ۱۷۵ واكسن كوويد ۱۹ در دست توسعه هستند. تقريبا تمام راهكارهاي دولتي متمركز بر مقابله با دنياگيري كرونا براساس توليد انبوه واكسن‌هاي منتخب و فراهم كردن ايمني گسترده در برابر ويروس و بازگشت به زندگي عادي هستند.

اما هيچ تضميني براي توليد انبوه و موفق واكسن كوويد ۱۹ وجود ندارد. تقريبا در اغلب واكسن‌هاي منتخب، هنوز نمي‌توان از ايمني دائمي در برابر كوويد ۱۹ و ريشه‌كن شدن بيماري يا حداقل شيوع محدود آن اطمينان پيدا كرد. واكسن‌ها شايد صرفا بتوانند از شدت علائم بكاهند يا ايمني موقتي را فراهم كنند؛ بنابراين در چنين شرايطي چه اتفاقي رخ خواهد داد؟

برخي مردم معتقدند وقتي جمعيت زيادي به كوويد ۱۹ مبتلا شوند و نسبت به آن واكنش ايمني نشان دهند، ايمني جمعي حاصل مي‌شود و ويروس ديگر قادر به شيوع نخواهد بود؛ اما اين ذهنيت صرفا برداشت اشتباهي از مفهوم ايمني جمعي و چگونگي شيوع ويروس است و درنتيجه هدفي واقع‌گرا براي كنترل كوويد ۱۹ نيست.

ايمني جمعي مي‌تواند ازطريق واكسن حاصل شود. حداقل جمعيتي كه براي رسيدن به ايمني جمعي به واكسيناسيون نياز دارند با استفاده از معياري به‌نام نرخ توليدمثل اوليه (R0) محاسبه مي‌شود. اين مقدار برابر با ميانگين تعداد افرادي است كه هر فرد مبتلا به ويروس مي‌تواند آلوده كند. از اين معيار براي سنجش ميزان مسري بودن بيماري استفاده مي‌شود.

هرچقدر عدد R0 بالاتر باشد، افراد بيشتري نياز به ايمني جمعي ازطريق واكسيناسيون دارند. همچنين ممكن است برخي افراد به دلايل پزشكي نتوانند واكسن را دريافت كنند يا از واكسيناسيون سر باز بزنند. به لطف ايمني جمعي برنامه‌هاي واكسيناسيون، بيماري‌هاي زيادي در كشورهاي مختلف ريشه‌كن شده‌اند؛ اما ايمني جمعي ازطريق ابتلاي طبيعي به بيماري حاصل نمي‌شود.

براي مثال بيماري سرخك را در انديشه متخصصين بگيريد كه سال‌ها است ويروس آن در ميان انسان‌ها زندگي مي‌كند. اين بيماري با R0 برابر با ۱۵ به‌شدت مسري است؛ يعني هر كودك مبتلا به سرخك به‌طور ميانگين مي‌تواند ۱۵ كودك ديگر را هم مبتلا كند. درنتيجه، تقريبا ۹۵ درصد افراد بايد در برابر بيماري ايمن شوند تا ايمني جمعي حاصل شود. اغلب افرادي كه از سرخك جان سالم به در مي‌برند، به واكنش ايمني خوبي براي باقي عمر خود مي‌رسند. بااين‌حال هنوز هم سرخك يكي از بيماري‌هاي متداول دوران كودكي است و نياز به واكسيناسيون دارد. نسل جديد كودكان هم در معرض خطر اين بيماري قرار دارند و هنوز ايمني جمعي حاصل نشده است.

در دهه‌ي ۱۹۳۰، در يكي از مناطق ايالات متحده ايمني جمعي موقتي به دست آمد؛ اما اين صرفا يك استثنا بود و اغلب كشورها برنامه‌هاي واكسيناسيون سرخك را شروع كردند تا بلاخره توانستند اين بيماري را ريشه‌كن كنند. به اعتقاد دانشمندان مقدار R0 براي بيماري كوويد ۱۹ بين ۴ و ۶ است. از اين انديشه متخصصين كوويد ۱۹ مشابه ويروس سرخچه است. سطح واكسيناسيون مورد نياز براي رسيدن به ايمني جمعي و ريشه‌كن شدن سرخچه، ۸۵ درصد است.

 ديگر انواع ويروس كرونا از جمله سارس، مرس و برخي ويروس‌هاي سرماخوردگي، مانند سرخچه واكنش ايمني پايداري را توليد نمي‌كنند. طبق پژوهش‌هاي كوويد ۱۹، حتي در نقاط با آمار بالاي ابتلا و مرگ و مير در چند ماه گذشته، تنها در ۱۰ درصد از جمعيت نشانه‌هايي از واكنش ايمني پس از ابتلا ديده شده است.

درنتيجه، ايمني طبيعي ويروس كرونا فاصله‌ي زيادي با آمار ۸۵ درصدي مورد نياز براي ايمني جمعي دارد؛ بنابراين بدون واكسن، ويروس مي‌تواند به همه‌گيري پايداري مثل كرونا ويروس‌هاي عامل سرماخوردگي تبديل شود. طبق پژوهش‌ها برخي افراد بيش از يك بار در سال به نوع يكساني از كرونا ويروس سرماخوردگي مبتلا مي‌شوند؛ و اغلب كشورها در شرايطي كه تصور مي‌كردند همه چيز را تحت كنترل دارند، شاهد شيوع گسترده‌ي كوويد ۱۹ بودند.

به دلايل يادشده، ادامه‌ي رعايت معيارهاي بهداشتي مثل فاصله‌گذاري اجتماعي، پوشيدن ماسك و شستشوي دست‌ها براي كاهش شيوع ويروس الزامي است. به‌طور ايدئال در صورت موفقيت‌آميز بودن پروتكل‌هاي بهداشتي، ويروس در نهايت مثل ويروس سارس ناپديد خواهد شد. ويروس سارس بين‌ سال‌هاي ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ شيوع داشت؛ اما كوويد ‍۱۹ مسري‌تر است و البته احتمال مرگ و مير آن پايين‌تر است؛ اما كنترل آن از سارس دشوارتر است و ممكن است هرگز نتوان آن را ريشه‌كن كرد.

باتوجه‌به اينكه حداقل ۷۰۰ هزار نفر بر اثر كوويد ۱۹ در سراسر جهان جان خود را از دست داده‌اند و بسياري از افراد در بازه‌هاي طولاني‌مدتي با اين بيماري دست‌وپنجه نرم مي‌‌كنند، در صورتي كه ويروس كروناي جديد به همه گيري تبديل شود باز هم مي‌توان آن را تحت كنترل درآورد. واكسن مي‌تواند راه حلي براي پايان دادن به دنياگيري باشد اما هيچ چشم‌اندازي از ايمني جمعي طولاني‌مدت را در برابر كوويد ۱۹ نمي‌دهد.