احتمال ظهور كوويدي ديگر بيش از تصور ما است

حدود دو دهه از زماني مي‌گذرد ‌كه ويروس كرونايي با توانايي ويران‌كردن بدن انسان جهان را درمعرض تهديد دنياگيري قرار داد. سال گذشته، تهديد ناشي از ويروس‌هاي كرونا با ظهور نسخه‌ي مرگ‌باري از اين ويروس‌ها موسوم به SARS-CoV-2 واقعيت پيدا كرد. درحالي‌كه همچنان درگير ويراني‌هاي ناشي ‌از كوويد ۱۹ هستيم، اين سؤال توجه دانشمندان را به خود جلب كرده است: چه زماني ممكن است دوباره ظهور عضو ديگري از اين خانواده از ويروس‌ها را در جمعيت انساني شاهد باشيم؟ يافته‌هاي آن‌ها بايد زنگ هشداري براي ما باشد.

پژوهشي جديد از يادگيري ماشين براي پيش‌بيني اين موضوع استفاده كرده است كه كدام پستانداران مي‌توانند ميزبان چندين سويه از ويروس كرونا باشند و به اين ويروس‌ها اجازه دهند تا ژنوم خود را باهم تركيب كنند و كوويد نسل جديدي را بسازند. براساس داده‌هاي حاصل از اين پژوهش كه در ساينس‌الرت گزارش شده است، ميزبان‌هاي بالقوه‌ي ويروس كرونا بسيار بيشتر از چيزي هستند كه فقط براساس مشاهدات تخمين زده شده است.

پژوهشگران بيش از ۳۰ برابر ميزبان بالقوه را پيدا كردند كه به SARS-CoV-2 مي‌توانند پناه دهند و به آن اجازه دهند به ويروس خطرناك‌تري تبديل شود. تعداد گونه‌هايي كه به‌طور بالقوه مي‌توانستند ميزبان چندين زيرجنس‌ ويروس كرونا باشند، از مظنونان قبلا تخمين‌زده‌شده ۴۰ برابر بيشتر بود. مطالعه‌ي جديدي كه پژوهشگران دانشگاه ليورپول بريتانيا انجام داده‌اند، نمي‌تواند به ما بگويد دنياگيري‌هاي آينده از كجا يا كِي ظاهر مي‌شوند؛ اما نشان مي‌دهد مدل‌هاي كنوني ما در زمينه‌ي اكوسيستم ويروس كرونا به بازبيني جدي نياز دارد.

درحالي‌كه نام اين خانواده از ويروس‌ها درحال‌حاضر براي ما مترادف با تعطيلي‌ها و مرگ‌و‌مير درخورتوجه است، بيشتر اعضاي اين خانواده از ويروس‌ها نسبتا بي‌خطر هستند و احتمالا شما در گذشته عفونت‌هاي ناشي از آن‌ها را به‌طور خفيف تجربه كرده‌ايد. چهار جنس در خانواده‌ي ويروس‌هاي كرونا وجود دارد كه با نام‌هاي آلفا، بتا، گاما و دلتا نشان داده مي‌شوند و طيف وسيعي از پستانداران و پرندگان را آلوده مي‌كنند. از بين اين‌ها، فقط كروناويروس‌هاي آلفا و بتا گونه‌هايي دارند كه انسان‌ها را آلوده مي‌كنند و سويه‌هاي عامل سندرم تنفسي حاد يا سارس از گروه بتاكروناويروس‌ها هستند.

درحالي‌كه مي‌خواهيم بيولوژي را به دسته‌هاي واضحي تقسيم كنيم، طبيعت تمايز چنداني قائل نمي‌شود. وقتي ويروس‌ها ميزبان‌هاي خود را آلوده مي‌كنند، ژن‌ها را باهم مخلوط و ژنوم خود را بازنويسي مي‌كنند تا بتوانند روش‌هاي جديدي براي ورود به سلول‌ها و فرار از سيستم ايمني يا حتي انتقال به جانوران جديد به‌دست آورند و چيزي ايجاد كنند كه ما آن‌ را گونه‌ها و سويه‌هاي جديد مي‌خوانيم.

اين در حالي است كه اعضاي گروه‌هاي مختلف مي‌توانند درون بدن‌ ميزبان دركنارهم جمع شوند و ابزارهاي مفيد جديد خود را باهم مبادله و تركيبات قدرتمندتري ايجاد كنند كه باعث افزايش قدرت انتشار ويروس مي‌شود. دنبال‌كردن اين فرايند كار ساده‌اي نيست و پژوهشگران همچنان مي‌كوشند منشأ دقيق SARS-CoV-2 را كشف كنند و شواهد اخير به خفاش‌ها اشاره مي‌كند.

تا حدودي به‌علت سيستم ايمني قوي خفاش‌ها، بسياري از گونه‌هاي خفاش مي‌توانند مدت‌ طولاني تعدادي ويروس را در بدن خود تحمل كنند و به آن‌ها فرصتي براي تركيب ژن‌هايشان بدهند. از‌آنجا جهش ويروس به ميزبان انساني فقط به يك برخورد نياز دارد كه مستقيم يا ازطريق ميزبان واسطي مانند پانگولين مي‌تواند اتفاق افتد كه به‌دليل گوشتش وارد جوامع انساني شده است.

اينكه اين رويداد فقط بدبياري بوده است يا رويدادي اجتناب‌ناپذير، به فراواني رويدادهاي نوتركيبي بستگي دارد. پاسخ به اين پرسش به داشتن اطلاعاتي درباره‌ي تنوع ويروس‌ها و ميزبان‌هاي بالقوه‌ي آن‌ها و شرايطي نياز دارد كه در آن باهم برخورد مي‌كنند. ويروس‌شناسان از اين حقايق كاملا بي‌اطلاع نيستند؛ اما مي‌دانند درباره‌ي ويروس‌هايي كه پنهاني از گونه‌اي به گونه‌ي ديگر مي‌پرند، خصوصا در حيات‌وحش، آن‌ها فقط گوشه‌اي از روند همه‌گيرشناسي آن را مي‌بينند.

در مطالعه‌ي جديد، الگوريتم‌هايي براي يافتن الگوهايي ميان سه انديشه متخصصينات متفاوت، اما مكمل طراحي شدند: ويژگي‌هاي ژنومي در درخت خانوادگي ويروس‌ها و صفات صدها ميزبان پستاندار بالقوه و خصوصيات ارتباطات بين ويروس و ميزبان.

نتايج وسعت چشم‌انداز پيش ‌روي اعضاي خانواده‌ي ويروس‌هاي كرونا را براي به‌اشتراك‌گذاشتن اسرارشان نشان مي‌دهد. درحالي‌كه SARS-CoV-2 همچنان در گردش است، مشخص است كه قابليت زيادي براي ايجاد تركيباتي وجود دارد كه مي‌توانند به‌سرعت از كنترل خارج شوند.

هريك از اين ميزبان‌هاي SARS-CoV-2 كه ميزبان ويروس‌هاي كروناي ديگر هم هستند، ميزبان‌هاي بالقوه‌ي نوتركيبي هستند كه در آن، ويروس‌هاي كروناي جديد مشتق‌شده از SARS-CoV-2 مي‌تواند در آينده توليد شود.

احتمال دقيق ظهور ويروس كروناي جديدي در آينده‌ي نزديك هرچه باشد، مسئله‌اي نيست كه بخواهيم خطر آن را بپذيريم و از تمام ابزارهاي ممكن براي پيشگيري از آن بايد استفاده كنيم.

اين پژوهش در مجله‌ي Nature Communications منتشر شده است.