تلاش دانشمندان براي ساخت قرصي ساده به‌منظور درمان كوويد ۱۹

دنيا واكسن‌هايي دارد كه از بيشتر موارد كوويد ۱۹ مي‌توانند پيشگيري كنند؛ حتي دارويي وجود دارد كه به درمان جدي‌ترين علائم بيماري مي‌تواند كمك كند. اكنون آنچه نياز است، قرصي ساده براي SARS-CoV-2 است. چنين قرصي براي هدف قرار‌دادن SARS-CoV-2 كاملا كاليبره شده و عوارض جانبي تحمل‌پذيري دارد و ارزشش نيز ارزان است. قرص مذكور به‌خوبيِ درمان‌هاي آنتي‌بادي عمل مي‌كند كه به انفوزيون وريدي يك‌ساعته نياز دارند؛ اما بيماران آن را در پاكتي راحت با خود مي‌توانند به خانه ببرند. ناتانيل اردمان، متخصص بيماري‌هاي عفوني در دانشگاه آلاباما مي‌گويد:

به‌دنبال داروي ساده و خوراكي و ايمني هستيم كه آن را در محيط مراقبت‌هاي فوري به همه‌ي كساني بتوانيم بدهيم كه درمعرض فرد عفوني قرار گرفته‌اند يا نتيجه‌ي آزمايش آن‌ها مثبت شده است.

روند ساخت درمان‌هاي ضدويروسي جديد حتي در خارج از شرايط دنياگيري بسيار پيچيده و دشوار است. كارها در مراحل بي‌شمار موجود در مسير به‌طور فاجعه‌باري ممكن است اشتباه پيش برود. افزون‌براين، احتمال دارد داروهاي حاصل براي مهار‌كردن گسترش ويروس بسيار ضعيف يا آ‌ن‌قدر قوي باشد كه براي انسان خطرناك باشد. علاوه‌بر‌اين، SARS-CoV-2 به‌طور‌مداوم درحال جهش است؛ يعني دانشمندان براي اينكه از اين بازي پيش بيفتند، از انتخاب طبيعي بايد پيشي بگيرند.

هرچه باشد، سرماخوردگي اغلب ازطريق نوعي ويروس كرونا ايجاد مي‌شود؛ ولي پس از صرف ميلياردها دلار درزمينه‌ي پژوهش و توسعه، هنوز درماني برايش پيدا نشده است. بااين‌حال در كوويد ۱۹، اين موضوع به‌علت نبود تلاش نيست. درحالي‌كه تلاش بي‌وقفه براي ساخت واكسني براي كوويد ۱۹ بيشترين توجه را به خود جلب كرده، مؤسسه‌ي ملي سلامت براي يافتن درمان‌هايي براي خود بيماري تلاش كرده است.

به‌گزارش استت‌نيوز، بعضي از داروها مانند هيدروكسي كلروكين (داروي مالاريا) به بن‌بست رسيدند و برخي مانند استروئيد دگزامتازون به‌طور غيرمنتظره موفق بودند. ازجمله داروهاي اميدواركننده رمدسيوير شركت گيلياد بود كه ضدويروس داخل وريدي است كه نشان داده شد مدت بستري‌شدن در بيماران مبتلا به كوويد ۱۹ را تا حد متوسطي كاهش مي‌دهد. همچنين، درمان‌هاي آنتي‌بادي شركت‌هاي ايلاي لي‌لي و ريجنران به نجات بيماراني كمك مي‌كند كه با بيماري به‌شدت دست‌وپنجه نرم مي‌كنند.

روي‌همه‌رفته و با همه‌ي اين تفاسير، آنچه فرانسيس كالينز، مدير مؤسسه‌ي ملي سلامت آن را رؤيا مي‌خواند، هنوز وجود ندارد: قرص بسيار مؤثري كه بتوان پس از تشخيص سريعا به بيمار داد. كالينز در مصاحبه‌اي مي‌گويد: «اين مسيري بسيار طولاني است.» دانشمندان ابتدا بايد آسيب‌پذيري مولكولي را در ويروس پيدا كنند. سپس فرايند غربالگري صدهاهزار داروي احتمالي براي پيداكردن موارد معدودي آغاز مي‌شود كه روي هدف قرار مي‌گيرند. درادامه، متخصصان شيميِ‌دارويي تلاش مي‌كنند به مولكولي برسند كه در آن، قدرت و ويژگي و ايمني به تعادل برسد. اگر همه‌چيز در ظرف آزمايشگاه به‌خوبي پيش برود، قبل از اينكه انساني بتواند در كارآزمايي باليني قرص را مصرف كند، به چندين ماه آزمايش حيواني نياز است.

كالينز معتقد است: «اين اولويت بسيار مهمي براي توني فائوچي و فرانسيس كالينز و دولت بايدن است كه با اين شركت‌ها همكاري كنند تا مطمئن شوند اين كار با سرعت زيادي انجام مي‌شود؛ چرا‌كه حتي با داشتن واكسن‌هاي قوي و كارامد دنياگيري قرار است با ما باشد و مردم همچنان بيمار خواهند شد.» حتي در كوتاه‌مدت نيز اميد به دستيابيِ چنين موفقيتي وجود دارد. به‌زودي شركت مِرك داده‌هاي مهمي درباره‌ي درمان خوراكي مشابه رمدسيوير ارائه خواهد كرد. شركت آتئا اين درمان را ابتدا براي ويروس هپاتيت C ايجاد كرد كه مي‌تواند در ماه‌هاي آينده نتايج مهمي داشته باشد.

هيچ‌كدام از اين داروها براي ويروس عامل كوويد ۱۹ اختصاصي ساخته نشده است؛ اما به‌گفته‌ي متخصص كارشناسان، بسياري از ويژگي‌هاي ضدويروس مطلوب را دارند. شايد اميدواركننده‌ترين آن‌ها ضدويروسي از شركت فايزر باشد كه به‌طورخاص براي ويروس SARS-CoV-2 مهندسي شده است كه ماه گذشته وارد اولين كارآزمايي باليني شد. دانشمندان اميدوار هستند كه هريك از اين داروها حداقل مزيت اندكي داشته باشد؛ زيرا تاريخچه ويروس‌شناسي نشان مي‌دهد بهترين روش براي شكست كوويد ۱۹، استفاده از تركيبي از درمان‌ها با اثرهاي مكمل است.

فراتر از بحران فوري، متخصص كارشناسان اميدوار هستند جامعه از اين اتفاقات دو درس اساسي بگيرد: ۱. ساخت داروهاي ضدويروسي واقعا دشوار است و انتظار براي اين مسئله دشوارتر است كه دنياگيري آغاز و سپس روي آن‌ها سرمايه‌گذاري شود؛ ۲. آمادگي فقط مسئله‌ي ميزان آماده‌بودن ما براي نوآوري به‌منظور يافتن راهي براي خروج از بحران نيست؛ بلكه به‌معناي سرمايه‌گذاري روي داروهايي است كه احتمال دارد در زمان توليد متخصصد آشكاري نداشته باشند.

اشكال اساسي براي افراد در جست‌وجوي داروهاي ضدويروسي اين است كه ويروس‌ها به‌طور‌عادلانه‌اي مبارزه نمي‌كنند. وقتي SARS-CoV-2 وارد بدن شود، از ماشين‌آلات طبيعي بدن براي تكثيرش استفاده مي‌كند. دانشمندان ممكن است آسيب‌پذيري‌هاي زيادي در ويروس پيدا كنند؛ اما مطمئنا بيشتر آن‌ها با ميزبان مشترك است و اين امر باعث مي‌شود اهداف ناامني براي حمله با دارو باشند. بريان باركر، استاد زيست‌شناسي دانشگاه درو در آمريكا و متخصص درزمينه‌ي پاسخ بدن دربرابر عفونت ويروسي، بيان مي‌كند:

اگر تعداد ضدويروس‌هاي موجود را با تعداد آنتي‌بيوتيك‌ها مقايسه كنيد، متوجه مي‌شويد تعداد داروهاي ضدويروس بسيار كمتر است. دليل اين مسئله آن است كه ويروس‌ها از سلول‌هاي ما براي تكثيرشان استفاده مي‌كنند؛ بنابراين به‌دنبال دارويي هستيد كه بدون آسيب‌رساندن به سلول‌هاي خود ما به بخشي از توليدمثل ويروسي حمله كند و اين كار آسان نيست.

مرحله‌ي اول فرايند ساخت داروي ضدويروس اين است كه در آزمايشگاه، در حيوانات و انسان‌هاي داوطلب سالم اين موانع را رفع كنيد كه بارها‌و‌بارها با آن‌ها مواجه مي‌شويد. اشكال بعدي مربوط به زمان‌بندي است. وقتي ويروس وارد بدن مي‌شود، به‌تدريج سيستم ايمني بدن را بيدار و بازه‌ي زماني محدودي ايجاد مي‌كند كه پس از آن ضدويروس احتمالا بي‌فايده است. دكتر آنجلا راسموسن معتقد است:

براي بيشترِ بيماري‌هاي ويروسي، موارد حاد بيماري واقعا ناشي از پاسخ ميزبان به آن است. اگر ويروس جاي خود را باز و فرايندهاي ايمني غيرطبيعي را در ميزبان آغاز كند، همه‌چيز از كنترل خارج مي‌شود.

در SARS-CoV-2، آغاز فرايندهاي ايمني غيرطبيعي مي‌تواند از چند روز تا دو هفته طول بكشد. اين بدان‌معنا است كه كارآزمايي باليني براي آزمايش ضدويروس به طراحي دقيقي نياز دارد. عفونت بيماران حتما بايد تأييدشده باشد؛ اما اگر قبلا دچار علائم جدي كوويد ۱۹ شده باشند، ممكن است ديگر دير شده و دارو اثري نداشته باشد.

وقتي سازنده‌ي داروي ضدويروس اشكال زمان‌بندي را حل كرد، نوبت انتخاب دُز دارو مي‌رسد. در شرايط عادي، تعيين دُز دارو علم دقيقي است كه در مطالعات لايه‌لايه انجام مي‌شود و در آن‌ها مقدار دارو به‌تدريج افزايش پيدا مي‌كند. مطالعات مذكور براي تعيين مقدار مناسب دارو طراحي مي‌شود كه با حداقل خطر مي‌تواند براي انسان سودمند باشد. باوجوداين در شرايط اضطراري دنياگيري، سازندگان دارو سرعت اين كار را افزايش مي‌دهند و براساس تجربه و دانش دُزها را تعيين مي‌كنند. انتخاب دُز مناسب نه‌تنها موفقيت كارآزمايي را تعيين مي‌كند؛ بلكه بر توليد و عرضه و ارزش نهايي داروي مدانديشه متخصصين نيز اثرگذار خواهد بود.

كريگ رينر، مشاور شركت‌هاي دارويي در زمينه‌ي ساخت دارو، درباره‌ي اين موضوع مي‌گويد: «به‌ازاي هر ميلي‌گرمي كه بيشتر از سطح بهينه باشد، دارو را هدر مي‌دهيد و به‌ازاي هر ميلي‌گرمي كه كمتر از حد بهينه باشد، همه‌چيز را به‌خطر مي‌اندازيد؛ زيرا ويروس فرصت تكامل پيدا مي‌كند.» اين امر به مانع بعدي ساخت ضدويروس‌ها منجر مي‌شود: حتي اگر موفق شويد، يك دارو هرگز كافي نخواهد بود؛ مگر اينكه ضدويروس خاصي بتواند تكثير ويروس را كاملا مهار كند؛ وگرنه در فرصت مناسب تكامل ويروس آغاز خواهد شد.

باركر معتقد است: «در داروهاي ديگر به كارايي كامل نيازي نخواهيد داشت؛ اما در ضدويروس‌ها اگر اجازه‌ي تكثير را به ويروس بدهيد، جهش پيدا خواهد كرد.» به‌گفته‌ي متخصص كارشناسان، در بلندمدت بهترين كار براي كنترل SARS-CoV-2 واكسيناسيون گسترده است كه با درمان تركيبي ضدويروسي پشتياني مي‌شود. درمان تركيبي شامل تركيبي از چند دارو است كه چندين جنبه از ويروس را هدف قرار مي‌دهد تا خطر جهش را به‌حداقل برساند. بااين‌حال، ابتدا به قرصي ساده نياز است.

اولين دارويي كه تمام ويژگي‌هاي ضدويروس ايدئال را دارد، مولنوپيراوير است كه مؤسسه‌ي توسعه‌ي داروي اموري آن را اختراع كرده و شركت‌هاي مِرك و ريجبك‌بيو آن را ساخته‌اند. اين دارو همان محصولي است كه با عنوان آنالوگ نوكلئوزيدي شناخته مي‌شود و با اين هدف طراحي شده است كه فرايند تكثير ويروس SARS-CoV-2 را مختل كند.

پس از داروي مِرك، درماني از شركت آتئا قرار دارد. داروي شركت آتئا AT-527 نام دارد و آنزيم مهمي براي تكثير ويروس را هدف قرار مي‌دهد و رويكردي مشابه درماني است كه گيلياد براي درمان هپاتيت C ساخته است. آتئا انتظار دارد اواخر سال جاري داده‌هاي مرحله‌ي دوم را درباره‌ي مزاياي AT-527 براي بيماران داخل و خارج از بيمارستان به‌دست آورد. اين شركت قصد دارد كارآزمايي مرحله‌ي سوم بزرگ‌تري نيز براي بيماران سرپايي راه‌اندازي كند.

متخصص كارشناسان اميدوار هستند هر دو دارو بتوانند تغييري ايجاد كنند. آن‌ها اهدافي را انتخاب كرده‌اند كه احتمال خطر عوارض جانبي را به‌حداقل مي‌رساند و مطالعاتي را طراحي كرده‌اند كه تعيين خواهد كرد آيا آن‌ها در بازه‌ي زماني پس از تشخيص مؤثر هستند يا خير. اگرچه برخي متخصص كارشناسان نيز ابراز نگراني كرده‌اند ازآنجاكه هيچ‌يك از اين درمان‌ها به‌طورخاص براي SARS-CoV-2 مهندسي نشده است، احتمال زيادي وجود دارد كه با شكست رو‌به‌رو شوند. راسموسن گفت ضدويروس‌هايي كه تغيير متخصصد داده شده‌اند، ازانديشه متخصصين تئوري بايد عالي كار كنند؛ اما در واقعيت در بسياري از موارد چنين نمي‌شود.

ضدويروسي از شركت فايزر كه اكنون در اولين مراحل آزمايش‌هاي انساني قرار دارد، اين اشكال را برطرف مي‌تواند كند. اين دارو با نام PF-07321332 شناخته مي‌شود و آنزيم اصلي SARS-CoV-2 را هدف قرار مي‌دهد كه ركن اساسي فرايند تكثير ويروس است. آنزيم مذكور كه 3CL ناميده مي‌شود، يكي از دو آنزيم خاص تمامي ويروس‌هاي كرونا است. اين بدان‌معنا است كه اگر فايزر بتواند دُز مناسب را پيدا كند و كارآزمايي‌هاي مناسبي را انجام دهد، ممكن است به درماني نه‌فقط براي SARS-CoV-2، بلكه براي ويروس‌هاي كروناي پاندميك آينده دست پيدا كند.