چرا فرود روي ماه حقيقتي انكارناپذير است؟
فرود روي ماه را مي‌توان از جمله بزرگ‌ترين دستاوردهاي تاريخ بشر و البته بزرگ‌ترين دستاورد انسان در حوزه‌ي كاوش‌هاي فضايي به‌حساب آورد. با اين حال، هنوز هم افرادي هستند كه معتقدند فرود روي ماه چيزي جز يك دروغ نبود. در ادامه نگاهي كوتاه خواهيم داشت به پيشينه‌ي تئوري‌هاي توطئه در رابطه با فرود روي ماه و پاسخ‌هاي داده‌شده به برخي از رايج‌ترين شبهات مربوط به اين مسئله.
پيشينه‌ي تئوري‌هاي توطئه در رابطه با فرود روي ماه
انكار فرود انسان روي ماه، تقريبا از همان زماني شروع شد كه اولين فضانوردان روي سطح ماه قدم گذاشتند. به‌گزارش خبرنگاران نشريه‌ي نيويورك تايمز و ويسكانسين استيت ژورنال (Wisconsin State Journal)، بسياري از مردم معتقد بودند كه فرود روي ماه در بيابان‌هاي نوادا يا آريزونا فيلم‌برداري شده است.
شبهات از زماني جدي‌تر شد كه بيل كيسينگ، متخصص سابق يكي از پيمان‌كاران ناسا، جزوه رايگانچه‌اي ۲۰۰ صفحه‌اي را با عنوان «هيچ‌گاه به ماه نرفتيم: كلاه‌برداري ۳۰ ميليارد دلاري آمريكا» منتشر كرد. نوشته‌اي كه تلاش مي‌كرد تا اين موفقيت بشري را انكار كند. اين جزوه رايگانچه از نگاه راجر لائونيوس، تاريخ‌نگار فضايي، از انديشه متخصصين منطقي ناقص است، تحليل‌هاي آن با بي‌دقتي انجام‌شده‌اند و ادعاهايي سطحي را مطرح مي‌كنند.
شبهات با انتشار جزوه رايگانچه‌ي كيسينگ شدت گرفتند
با وجود اينكه حدودا يك دهه پيش تئوري‌هاي توطئه در رابطه با فرود انسان روي ماه در حال فراموش شدن بودند؛ به‌انديشه متخصصين مي‌رسد اخيرا، علاقه‌ي برخي از افراد به اين تئوري‌ها بيشتر شده است. در گذر سال‌ها، انديشه متخصصينسنجي‌ها نشان داده‌اند كه هنوز هم حدودا ۵ درصد از جمعيت آمريكا اين دستاورد بشري را دروغ مي‌شمارند؛ يعني چيزي در حدود ۱۶ ميليون نفر. به‌همين شكل، در نقاط ديگر جهان هم عده‌اي اين دستاورد بزرگ را انكار مي‌كنند. در ادامه نگاهي داريم به برخي از رايج‌ترين شبهات و تئوري‌هاي توطعه‌ي مطرح شده در رابطه با فرود روي ماه.
نگاهي به رايج‌ترين تئوري‌هاي انكار فرود روي ماه
در حالي كه بادي در ماه نمي‌وزد، چرا پرچم تكان مي‌خورد؟
پرچمي كه فضانوردان با خود حمل مي‌كردند، از مكانيزم خاصي براي تا شدن استفاده مي‌كرد. يك ميله‌ي افقي نيز در پرچم تعبيه شده‌بود تا در زمان نصب حالتي صاف به‌خود بگيرد و به‌خوبي ديده شود. با اين حال، در زمان نصب، اين مكانيزم دچار اشكال شده و ميله‌ي افقي به‌طور كامل باز نشد. همين اشكال باعث شد اين پرچم حالتي موج‌دار به خود بگيرد. اين وضعيت موج‌دار در تصاوير ثابت، شبيه به وضعيتي به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه پرچم در حال تكان خوردن در باد باشد.
اگر به ويدئوي نصب پرچم توجه كنيد مي‌بينيد كه حالت كلي پرچم همواره ثابت است و اثري از وزش باد نيست. البته شايد متوجه شويد كه تكان خوردن پرچم پس از ثابت‌شدنِ پايه، به‌واسط‌ي وجود تكانه (Momentum) تا لحظاتي بعد هم ادامه پيدا مي‌كند كه از انديشه متخصصين فيزيك كاملا طبيعي است. مانند وقتي كه ضربه‌اي را به يك آونگ وارد مي‌كنيد و تا مدتي بعد آونگ همچنان به حركت كردن ادامه مي‌دهد.
اگر مي‌خواهيد با پرچم استفاده‌شده در مأموريت‌هاي آپولو بيشتر آشنا شويد، مي‌توانيد اين مقاله را مطالعه كنيد.
چرا پرتوهاي كمربند وان آلن موجب مرگ فضانوردان نشد؟
كمربند وان آلن دو منطقه‌ي هلالي شكل در فواصل ۳۲۰۰ و ۱۶ هزار كيلومتري سطح زمين هستند. اين كمربند ذرات كيهاني مضر را جذب مي‌كنند؛ ذراتي كه مي‌توانند براي موجودات زنده مرگبار باشند.
كمربند وان آلن (Van Allen Belt)
بايد به اين مسئله توجه داشت كه يكي از متغيرهايي كه اثر مخرب پرتوها را افزايش مي‌دهد، مدت زماني است كه افراد در معرض آن‌ها قرار مي‌گيرند. مسافران ماه با سرعت بالايي حركت مي‌كردند و تنها براي مدت بسيار محدودي در محدوده‌ي اين كمربند قرار داشتند. همين كوتاه بودنِ زمان باعث مي‌شد تا ديواره‌هاي فضاپيما براي محافظت از فضانوردان در مقابل پرتوها كافي باشد. براي آشنايي با اثرات تابش‌هاي فضايي بر فضانوردان و متغيرهاي درگير در اين مسئله، مي‌توانيد اين مطلب را مطالعه كنيد.
چرا در هيچ‌كدام از تصاوير ستاره‌ها در آسمان ديده نمي‌شوند؟
قطعا اگر از روي زمين هم تلاش كنيد تا با يك دوربين ساده يا دوربين تلفن همراه خود تصويري از آسمان را ثبت كنيد، احتمالا در تصوير ثبت‌شده توسط شما، خبري از ستاره نخواهد بود. دليل اين مسئله اين است كه براي ثبت تصاوير ستاره‌ها، به مدت‌زمان نوردهي (Exposure) بيشتري نياز است.
به‌عبارت ديگر، ستاره‌ها در آسمان وجود داسته‌اند؛ اما به‌دليل زمان نوردهي كم، در تصاوير ديده نمي‌شوند. سؤال ديگر اين است كه چرا از زمان نوردهي بيشتري استفاده نشد؟ بايد به اين مسئله توجه داشت كه فضانوردان روي سطح روشن ماه فرود آمدند و لباس سفيدرنگ فضانوردان هم نور زيادي را بازتاب مي‌داد. در چنين حالتي، افزايش زمان نوردهي باعث مي‌شد تا تصاوير سطح ماه و فضانوردان به‌درستي ثبت نشوند.
چرا سايه‌هاي ديده‌شده در سطح ماه در جهت‌هاي كاملا موازي نيستند؟
همه‌ي ما انتظار داريم كه با وجود يك منبع نور واحد، تمام سايه‌ها در يك جهت باشند. اما بايد دو مسئله را به‌خاطر سپرد، اول از همه، سطح ماه كاملا مسطح نيست و مملو از برآمدگي‌ها و فرورفتگي‌هاي متعدد است. همين يكدست نبودن سطح ماه باعث مي‌شود تا سايه‌ها كاملا موازي با يكديگر نباشند.
نكته‌ي ديگر اين است كه خورشيد تنها منبع نور در ماه نيست. بخشي از نور خورشيد مجددا توسط زمين به‌سطح ماه تابيده مي‌شود؛ به‌عبارت ديگر، زمين هم يك منبع ثانويه‌ي نور به‌شمار مي‌آيد كه از جهتي ديگر نور جذب شده از خورشيد را به‌سمت ماه مي‌تاباند. علاوه‌بر اين، بخشي از نور خورشيد نيز توسط سطح ماه بازتاب داده مي‌شود. همين بازتاب نور از سطح ماه حتي باعث مي‌شود تا برخي از اجسام، با وجود قرار گرفتن در سايه، همچنان قابل مشاهده باشند.
چرا زير ماژول فرود، اثري از فعاليت رانشگرهاي سرعت‌گير ديده نمي‌شود؟
فرض كنيم اسپيس‌ايكس بخواهد راكت‌هاي فالكون خود را در مسير بازگشت، به‌جاي مكان‌هاي از قبل تعيين‌شده، روي يك زمين خاكي مسطح فرود بياورد. قطعا فعال شدن موتور راكت براي كاهش سرعت در لحظه‌ي فرود، باعث مي‌شود تا حفره‌اي روي سطح خاكي محل فرود ايجاد شود.
ماژول فرود آپولو هم از روش مشابهي براي فرود استفاده مي‌كرد، اما به‌دليل گرانش كمتر ماه در مقايسه با زمين، نيروي اعمال‌شده توسط رانشگرهاي سرعت‌گير بسيار كمتر از چيزي است كه براي فرود روي زمين مورد نياز خواهدبود. در حقيقت، نيروي لازم براي فرود ماژول فرود روي ماه به‌حدي كم است كه اثر درخورتوجهي ناشي از فعاليت‌ها آن‌ها روي سطح ماه باقي نمي‌ماند.
علاوه بر اين، سنگ‌پوشه‌ها (Regolith) در سطح ماه، از آنجا كه مانند زمين تحت تأثير اثرات جوي نبوده‌اند، به‌مراتب متراكم‌تر هستند و به آساني از يكديگر جدا نمي‌شوند. با اين تفاسير، اندازه‌گيري‌هاي انجام‌شده نشان مي‌دهند كه تنها گودالي با عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتي‌متر زير محل فرود ماژول فرود روي ماه ايجاد شده‌است. اين گودال در تصوير فوق قابل مشاهده است.
چرا در تصاوير، خبري از دوربين آرمسترانگ نيست؟
در يكي از تصاوير مربوط به اولين فرود روي ماه، تصوير آرمسترانگ به‌وضوح در پوشش صورت لباس فضايي باز آلدرين قابل‌روئيت است؛ موردي كه براي برخي افراد سؤال‌برانگيز است اين است كه اگر اين تصوير توسط آرمسترانگ ثبت‌شده، پس چرا وي دوربيني در دست ندارد.
بايد توجه داشت كه لباس فضايي سنگين است و انعطاف‌پذيري محدودي دارد. همين مسئله توانايي‌هاي حركتي فضانوردان را محدود مي‌كند. در چنين شرايطي، آن‌ها نمي‌توانند مانند يك فرد عادي روي زمين، دوربين را به‌راحتي در دست بگيرند و عكاسي كنند. با توجه اين محدوديت، دوربين روي قسمت جلويي لباس فضايي آرمسترانگ نصب‌شده است. اگر به تصوير آرمستراگ (در پوشش چهره‌ي لباس فضايي آلدرين) توجه كنيد، مي‌بينيد كه دست فضانورد هم دقيقا روي اين بخش از لباس قرار دارد.
فيلم‌ها و تصاوير فرود روي ماه واقعي نيستند و تحت هدايت استنلي كوبريك، نيروي سادهدان سرشناس آمريكايي توليد شده‌اند
نيروي سادهدان پرآوازه، استنلي كوبريك، با ساخت فيلم «۲۰۰۱: اديسه‌ي فضايي» در سال ۱۹۶۸، نمايي واقع‌گرايانه از فضا را به تصوير كشيد. تصويرسازي‌هاي كوبريك به‌حدي واقعي جلوه مي‌كنند كه برخي معتقدند ناسا از وي كمك گرفته تا فيلم‌ها و تصاوير فرود روي ماه را به‌صورت دروغين توليد كنند. اما واقعي بودن تصاوير و ويدئوي فرود روي ماه، به‌خاطر كمك گرفتن از كوبريك نيست؛ برعكس، كوبريك با كمك گرفتن از مهندسان هوافضا و هنرمنداني كه سابقه‌ي طراحي تصاوير كيهاني را داشتند، توانست تصويرسازي‌هايي واقع‌گرايانه ارائه كند.
استنلي كوبريك
البته در سال ۲۰۱۵ هم مصاحبه‌اي ساختگي با كوبريك منتشر شد و در اين مصاحبه كوبريك اعتراف مي‌كرد كه فيلم‌هاي فرود روي ماه توسط وي ساخته‌شده‌اند و واقعيت ندارند؛ اما مواردي از جمله تفاوت صداي واقعي كوبريك و صداي شخص مصاحبه‌شونده و همچنين تفاوت چهره‌ي اين دو شخص ساختگي بودن اين مصاحبه را اثبات مي‌كنند. علاوه‌براين، تاريخ مصاحبه نيز دو ماه پس از مرگ كوبريك است. در قسمت‌هايي كه بعدا از ويدئو حذف‌شده‌اند هم، مصاحبه‌كننده گاهي مخاطب خود را «تام» خطاب مي‌كند. همه‌ي اين موارد، شواهدي هستند بر جعلي بودن اين مصاحبه. اگر علاقه‌منديد تا در رابطه با اين مصاحبه‌ي جعلي اطلاعات بيشتري كسب كنيد، توصيه مي‌كنيم اين مقاله را مطالعه كنيد.
چرا پس از پايان پروژه‌ي آپولو، شاهد بازگشت انسان‌ها به ماه نبوديم؟
پروژه‌ي آپولو در زماني كليد خورد كه با وجود موفقيت شوروي در ارسال اولين ماهواره و اولين انسان به‌فضا، آمريكايي‌ها به‌عنوان بازنده‌ي رقابت فضايي ديده مي‌شدند. در اين وضعيت، تنها فرود روي ماه بود كه مي‌توانست برتري ايالات‌متحده بر رقيب شرقي‌اش را به اثبات برساند.
در تلاش براي اثبات برتري خود بر روس‌ها، آمريكايي‌ها در سال ۱۹۶۵ بالغ بر ۴ درصد از بودجه‌ي فدرال را به ناسا اختصاص دادند؛ اين درحالي است كه امروزه سهم ناسا از اين بودجه در حدود نيم درصد است. علاوه‌براين، در آن زمان رقابت بزرگي ميان پيمان‌كاران وجود داشت، پيمان‌كاران متعددي همچون North American، و داگلاس كه هركدام تلاش مي‌كردند سهمي از برنامه‌ي آپولو را به‌دست آورند.
امروزه بسياري از اين شركت‌ها به تصاحب غول‌هاي بزرگتري مانند بوئينگ درآمده‌اند. شركت‌هايي مانند بوئينگ كه اكنون به پيمان‌كاران سنتي ناسا تبديل‌شده‌اند، ترجيح مي‌دهند تا به‌جاي توسعه‌ي فناوري‌هاي جديد در بازه‌اي كوتاه، فناوري‌هاي امتحان‌شده‌ي گذشته را در فضاپيماها و راكت‌هاي جديد به‌كارگيرند. براي مثال، مي‌توان به به‌كارگيري مجدد اجزاي شاتل فضايي در پروژه‌ي اسپيس لانچ سيستم (SLS) اشاره كرد. به‌عبارت ديگر، كاهش انگيزه‌ي سياسي، محدوديت‌هاي بودجه‌اي و تغيير در روش شركت‌ها براي فائق آمدن بر چالش‌هاي متخصص، سه عاملي هستند كه باعث شده‌اند پس از پروژه‌ي آپولو، فعاليت‌هاي فضانوردان تنها به مدار زمين محدود باشد.
تصويري هنري از مدارگرد قمري گيت‌وي (LOP-G)
در نهايت، بايد گفت كه سازمان‌هاي فضايي دولتي نظير ناسا و همچنين شركت‌هاي خصوصي، در حال حاضر نه‌تنها به بازگشت به ماه فكر مي‌كنند؛ بلكه براي رسيدن انسان‌ها به سياره‌ي سرخ هم برنامه‌ريزي كرده‌اند. اسپيس لانچ سيستم، پلتفرم مدارگرد قمري گيت‌وي (LOP-G) و برنامه‌ي آرتميس از جمله اجزاي نقشه‌ي انسان‌ها براي بازگشت به ماه و سفر به ديگر مقاصد فضايي هستند.
ديگر مواردي كه واقعي بودن فرود روي ماه را تأييد مي‌كنند
شبهات و تئوري‌هاي فوق، از جمله رايج‌ترين مواردي هستند كه توسط تئوري‌پردازان توطئه مطرح مي‌شوند. براي آشنايي با ديگر شبهات مطرح شده و پاسخ‌هاي مربوطه، مي‌توانيد به اين مقاله در دانشنامه‌ي ويكي‌پديا رجوع كنيد. علاوه بر پاسخ به شبهات فوق، چندين مورد نيز وجود دارند كه باعث مي‌شوند نتوانيم واقعي بودن اين دستاورد بشري را انكار كنيم. در ادامه، نگاهي داريم به اين موارد.
سنگ‌هاي آورده‌شده از سطح ماه
اولين مورد، سنگ‌هايي هستند كه از سطح ماه به زمين آورده‌شده‌اند. حدود ۳۸۰ كيلوگرم سنگ كه در جريان ۶ مأموريت آپولو به زمين آورده‌شدند مي‌توانند واقعيت فرود روي ماه را اثبات كنند. اين سنگ‌ها توسط دانشمندان مورد آزمايش قرار گرفته‌اند و تفاوت آن‌ها با سنگ‌هاي موجود در زمين اثبات‌شده است. پروفسور تروور آيرلند، از دانشگاه ملي استراليا در اين رابطه مي‌گويد:
هرگونه تلاش براي بازسازي اين سنگ‌ها در آزمايشگاه، نتيجه‌اي جز يك شكست بزرگ به‌همراه نخواهد داشت و احتمالا هزينه‌ي انجام اين كار، از هزينه‌ي صرف‌شده توسط ناسا براي رفتن به ماه و بازگشت به زمين بيشتر خواهدبود.
براي آشنايي بيشتر با اين سنگ‌ها مي‌توانيد اين مقاله را در وب‌سايت دانشگاه ملي استراليا مطالعه كنيد.
آينه‌هاي فاصله‌ياب
مورد ديگر، آينه‌هاي خاصي هستند كه براي تعيين فاصله‌ي دقيق زمين تا ماه روي سطح آن به‌جاي گذاشته‌شده‌اند. با تابش ليزر به‌سمت اين آينه‌ها (كه Retroreflector ناميده مي‌شوند) و اندازه‌گيري زمان حركت نور، مي‌توان فاصله‌ي ميان زمين تا ماه را اندازه‌گيري كرد.
جالب اين است كه اين آينه‌ها هنوز هم توسط پژوهشگران مورد استفاده قرار مي‌گيرند؛ براي كسب اطلاعات بيشتر در رابطه با اين آزمايش‌ها، مي‌توانيد اين مقاله را مطالعه كنيد.
گستردگي پروژه‌ي آپولو
پروژه‌اي با ابعاد برنامه‌ي آپولو نمي‌تواند ساختگي باشد
نكته‌ي بعدي، تعداد افراد و پيمان‌كاراني است كه در پروژه‌ي آپولو حضور داشتند. اگر اين پروژه بسيار محدودتر بود، مي‌شد قبول كرد كه تنها يك نمايش قدرت سياسي باشد؛ اما در اوج اين پروژه، ۴۰۰ هزار نفر در آن نقش داستند و ۲۰ هزار شركت صنعتي و دانشگاه نيز با ناسا همكاري مي‌كردند. در چنين مقياسي، احتمالا ايجاد يك پروژه‌ي دروغين و جلوگيري از نشر حقايق به رسانه‌ها، از رسيدن به ماه هم سخت‌تر خواهد بود.
پذيرش فرود روي ماه توسط شوروي
در نهايت بايد اين مسئله را به‌ياد آورد كه اگر پروژه‌ي آپولو تنها يك دروغ بود، تنها رقيب آمريكا در مسابقه‌ي فضايي، يعني اتحاد شوروي بيش از هركس تلاش مي‌كرد تا اين دروغ را برملا كند. با اين حال، چنين چيزي اتفاق نيفتاد. حتي نشريه‌ي رسمي حزب كمونيست موسوم به پراودا (حقيقت)، مطلب كوتاهي را در رابطه با اين دستاورد آمريكايي‌ها منتشر كرد.
الكسي لئونوف
كيهان‌نورد سرشناس روس، الكسي لئونوف، كه افتخار انجام اولين پياده‌روي فضايي را در كارنامه‌ي خود دارد در اين رابطه مي‌گويد:
ما در پايگاه نظامي شماره‌ي ۳۲۱۰۳ بوديم. به‌خدا سوگند مي‌خورم كه آنجا نشسته‌بوديم براي آن‌ها آرزوي موفقيت مي‌كرديم. اميدوار بوديم كه موفق شوند. ما مي‌خواستيم كه اين كار (فرود روي ماه) انجام شود.
براي آشنايي بيشتر با انديشه متخصصينات روس‌ها درباره‌ي برنامه‌ي آپولو، مي‌توانيد اين مصاحبه‌ي نشريه‌ي Scientific American با سرگئي خروشچف، فرزند نيكيتا خروشچف، رهبر سابق شوروي را مطالعه كنيد. علاوه بر اين، خواندن هم انديشي ها الكسي لئونوف در رابطه با انكار كنندگان فرود روي ماه هم خالي از لطف نيست.
سخن آخر
پرسشگري يكي از ويژگي‌هاي ذاتي بشر است، خصيصه‌اي كه باعث پيشرفت ما در عرصه‌هاي علمي و اجتماعي مي‌شود. با اين حال، اصرار بر دروغ بودن فرود روي ماه، با وجود پاسخ‌هاي داده‌شده به شبهات مختلف، بيشتر به لجاجتي بيهوده شبيه است تا پرسشگري منطقي. براساس نتايج پژوهش انجام‌شده توسط دانشمندان آلماني در دانشگاه يوهان گوتنبرگ، اعتقاد به تئوري‌هاي توطئه، صرفا به‌خاطر ذات پرسشگري انسان‌ها نيست؛ بلكه برخي از افراد، براي خاص بودن و تمايز داشتن از ديگران، چنين تئوري‌هايي را مي‌پذيرند و از آن‌ها دفاع مي‌كنند.
در برهه‌اي از زمان كه با وجود پيشرفت‌هاي شگرف علمي، هنوز هم عده‌اي به «انديشه متخصصينيه‌ي زمين‌تخت» اعتقاد دارند و حتي برچسب «دانشمند» را براي خود برمي‌گزينند، تعجبي نيست كه عده‌اي هم در مقابل پاسخ‌هاي علمي در رابطه با فرود روي ماه مقاومت مي‌كنند.
هم انديشي ها