در تولد ۲۵ سالگي اينترنت اكسپلورر، تاريخ مبارزه با انحصارگرايي تكرار مي‌شود

اينترنت اكسپلورر در هفته‌ي گذشته ۲۵ ساله شد. مرورگري كه تاريخچه‌اي پرفراز و نشيب را پشت سر گذاشت و يكي از مهم‌ترين بازيگران دنياي نرم‌افزار بود. لوگوي آبي آشنايي كه با يك ايده‌ي ساده معرفي و به‌سرعت به ابزار الزامي اغلب كامپيوترهاي شخصي تبديل شد. درنهايت هم كه بازار را به بازيگران تازه‌نفس واگذار كرد و حتي در خانواده‌ي ردموند هم با عضوي جديد جايگزين شد. اينترنت اكسپلورر، دركنار تاريخچه‌ي جذاب خود، در قلب يكي از خبرسازترين پرونده‌هاي حقوقي تاريخ فناوري قرار داشت. اين مرورگر، موضوع اولين روايت درام مبارزه با انحصارگرايي در دنياي فناوري بود. اكنون و پس از گذشت ربع قرن از تولد اينترنت، شاهد رخدادهايي مشابه در دنياي فناوري هستيم كه شركت‌هاي بزرگ صنعت را درگير مباحثه با قانون‌گذاران كرده است.

در تاريخ ۲۹ ژوئيه سال جاري، مديران عامل شركت‌هاي فيسبوك، آمازون، اپل و گوگل در جلسه‌اي به پرسش‌هاي نمايندگان كميته‌ي قضايي كنگره‌ي ايالات متحده پاسخ دادند. قانون‌گذاران در جلسه‌ي اخير، انتقادهايي جدي به سوءاستفاده‌ي شركت‌هاي بزرگ دنياي فناوري از قدرت در بازار مطرح كردند. نماينده‌هاي كنگره از هر دو حزب اصلي ايالات متحده، نقدهايي جدي به عملكرد شركت‌هاي مذكور داشتند. نكته‌ي جالب‌توجه اينكه مايكروسافت در جلسه‌ي اخير حاضر نبود. آن‌ها در ابتداي قرن كنوني، چالشي مشابه را با قانون‌گذاران تجربه كردند كه هنوز هم پيامدهاي آن را حس مي‌كنند.

در سال‌هاي ابتدايي دهه‌ي ۱۹۹۰، نت‌اسكيپ (Netscape) با مرورگر Navigator به‌عنوان فرمانرواي دنياي وب شناخته مي‌شد. اين مرورگر به‌راحتي دردسترس همه‌ي متخصصان اينترنت قرار داشت و امكان مرور وب را با تجربه‌اي عالي دراختيار آن‌ها قرار مي‌داد. مرورگر نت‌اسكيپ با ارزش ۴۹ دلار فروخته مي‌شد، اما برخي شركت‌هاي ارائه‌دهنده‌ي اينترنت (ISP)‌ آن را به‌رايگان به مشتريان خود ارائه مي‌كردند. مايكروسافت در آن سال‌ها به اهميت وب در تجربه‌ي الكترونيك متخصصان پي برده بود و كم‌كم خطر جدي را براي ويندوز احساس مي‌كرد. مديران كمپ ردموند تصميم گرفتند تا هرچه سريع‌تر، سهمي از اين بازار و دنياي جديد براي خود دست‌وپا كنند.

مايكروسافت براي ورود جدي به دنياي وب، مجوز كد مرورگر Mosaic را خريداري كرد. نت‌اسكيپ هم روي پايه‌هاي همان مرورگر ساخته شده بود. كمي بعد، مرورگر رسمي ردموندي‌ها به‌نام اينترنت اكسپلورر به بازار عرضه شد. اينترنت اكسپلورر در ابتدا مرورگر خوب و كاملي نبود و در رقابت با نويگيتور شكست مي‌خورد. متخصصان اشكالات متعددي را پيرامون تجربه‌‌ي متخصصي و خصوصا اجراي فايل‌هاي جاوا با مرورگر مايكروسافت مطرح مي‌كردند. مزيت اصلي اينترنت اكسپلورر، رايگان بودن آن بود. مايكروسافت در به‌روزرساني‌هاي ويندوز، مرورگر خود را به‌رايگان عرضه كرده و به‌مرور آن را به‌عنوان مرورگر پيش‌فرض سيستم‌عامل ارائه كرد. همين تصميم باعث شد تا انتظار متخصصان از مرورگرها كاملا تغيير كند. آن‌ها گزينه‌اي رايگان دراختيار داشتند و ديگر نيازي به پرداخت هزينه براي مرور وب نبود. درنهايت مي‌توان رايگان شدن مرورگرهاي وب را مديون ردموندي‌ها دانست.

نت‌اسكيپ نويگيتور در سال ۱۹۹۵، سهمي حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد در بازار ايالات متحده داشت. سه سال بعد، اينترنت اكسپلورر با سياست توزيع رايگان، به‌نوعي نت‌اسكيپ را در مرز سقوط قرار داده بود. به‌هرحال عموم مردم متوجه تغيير در شكل بازار شده بود، اما از همه مهم‌تر، مديران نت‌اسكيپ بودند كه خود را بيش از هميشه در معرض خطر مي‌ديدند. آن‌ها با وزارت دادگستري دولت بيل كلينتون لابي كردند و وضعيت در دست گرفتن بازار توسط مايكروسافت را شرح دادند.

جلسه‌ها و گفت‌وگوهاي نت‌اسكيپ با وزارت دادگستري دولت آمريكا نتيجه داد و در سال ۱۹۹۸، پرونده‌اي عليه انحصارگرايي مايكروسافت به جريان افتاد. وزارت دادگستري، هرگونه سوءاستفاده از قدرت و نقض قانون آنتي‌تراست ايالات متحده را در رويكردهاي مايكروسافت مطالعه كرد. آن‌ها درنهايت به اين نتيجه رسيدند كه عرضه‌ي اينترنت اكسپلورر به‌صورت يكپارچه در سيستم‌عامل ويندوز و رايگان كردن آن، دو بخش اول قانون ضد انحصار شرمن را زير پا مي‌گذارد. ديويد بويس، وكيلي بود كه به نمايندگي از ايالات متحده‌ي آمريكا عليه مايكروسافت اقامه‌ي دعوي مي‌كرد. او كه بعدها به ستاره‌اي در دنياي حقوق تبديل شد، قاضي پرونده را به رأي عليه مايكروسافت راضي كرد. قاضي درنهايت به اين نتيجه رسيد كه رفتارهاي مايكروسافت در موضوع اينترنت اكسپلورر نه‌‌تنها ضد رقابتي هستند، بلكه اين شركت بايد هرچه زودتر تجزيه شود.

توماس پي جكسون، قاضي پرونده‌ي انحصارگرايي مايكروسافت، در رأي خود اعلام كرد كه مايكروسافت با رويكردهاي ضد رقابتي، سعي در حفظ انحصار خود در بازار فناوري دارد. او همچنين اعلام كرد كه شركت بايد به دو زيرمجموعه تقسيم شود كه يكي مسئوليت توسعه‌ي ويندوز و ديگري مسئوليت نرم‌افزارهاي ديگر را برعهده بگيرد. اهميت رأي جكسون در آنجا بود كه او نيازي به برگزاري جلسه‌ي استماع و مطالعه عميق‌تر پرونده‌ي مايكروسافت نمي‌ديد و رأي نهايي به تجزيه را مستقيما صادر كرد.

اتحاديه‌ي اروپا هم در سال ۲۰۰۹ پرونده‌اي مشابه را عليه مايكروسافت به جريان انداخت. آن‌ها از ردموندي‌ها مي‌خواستند كه قابليتي براي دانلود مرورگرهاي ديگر در اينترنت اكسپلورر اضافه كند. درواقع قانون‌گذاران مي‌گفتند متخصص پس از اجراي اينترنت اكسپلورر بايد گزينه‌ي دانلود مرورگرهاي ديگر همچون كروم، فايرفاكس، اوپرا، سافاري و ديگر پلتفرم‌هاي نه‌چندان مشهور را داشته باشد. البته رأي اتحاديه‌ي اروپا در سال ۲۰۱۰ اجرا و در سال ۲۰۱۴ كه اينترنت اكسپلورر رو به افول بود، به اتمام رسيد.

در پرونده‌ي مايكروسافت در ايالات متحده، ردموندي‌ها بالاخره با وزارت دادگستري به توافق رسيدند. يك كميته‌ي مستقل سه نفره با امكان و قدرت مطالعه كسب‌وكار و موقعيت مايكروسافت تشكيل شد. همچنين ردموندي‌ها ملزم شدند تا يك سياست هماهنگ با قوانين ضد انحصار را در داخل شركت پياده كرده و همچنين از رخ دادن اتفاق‌هايي مشابه اينترنت اكسپلورر جلوگيري كنند. درنهايت، رأي دادگاه سودي براي نت‌اسكيپ نداشت. شركت مذكور تا زمان صادر شدن رأي به Aol فروخته شده بود كه بعدا به مالكيت Verizon Media درآمد. كاهش سهم بازار، باعث شده بود تا مديران نت‌اسكيپ به‌مرور فروش شركت را در انديشه متخصصين بگيرند. تا سال ۲۰۰۴، سهم اينترنت اكسپلورر از بازار به ۹۰ درصد رسيده بود و نت‌اكسيپ نويگيتور سهمي تك‌رقمي داشت. همان‌طور كه متوجه شديد، درنهايت مايكروسافت پيروز رقابت شده بود.

پيروزي اينترنت اكسپلورر با همان سرعتي كه به دست آمده بود، رو به افول مي‌رفت. فايرفاكس اولين رقيب جدي بود كه در سال‌هاي بعد متولد شد و در سال ۲۰۰۸، گوگل با انتشار كروم زنگ خطر را براي همه به صدا درآمورد. دو بازيگر جديد، در مقابل اينترنت اكسپلورر كه با اشكالات و خطاهاي زياد، متخصصان را اذيت مي‌كرد، حكم هواي تازه را داشتند. قابليت‌هاي بيشتر با سرعت و عملكرد بالاتر، فايرفاكس و كروم را به‌مرور به اولين دانلود و نصب متخصصان پس از نصب و راه‌اندازي ويندوز تبديل كرده بود.

گزارش‌هاي آماري متعدد، سقوط اينترنت اكسپلورر را مطرح و مطالعه كرده‌اند. صرف‌انديشه متخصصين از اعداد و آمارهاي دقيق يا غيردقيق، امروز مي‌دانيم كه روند سقوطي اينترنت اكسپلورر از ميانه‌هاي دهه‌ي ۲۰۰۰ شروع شد. مرورگر آبي كه از سال ۲۰۰۴ فرمانرواي بازار بود، در سال ۲۰۱۳ وضعيتي فاجعه‌بار داشت. اينترنت اكسپلورر در سال ۲۰۱۳ تنها ۳۰ درصد از سهم بازار را دراختيار داشت. كروم و فايرفاكس و سافاري، باقي‌مانده‌ي سهم بازار را بين خود تقسيم كرده بودند. سافاري هم بيش از همه به‌خاطر محبوب شدن iOS موفق به كسب سهم بازار بيشتر شده بود. در آن سال‌ها فرمانرواي قديمي بازار مرورگرها ديگر به يك شوخي تبديل شده بود كه حتي مايكروسافت هم به آن مي‌خنديد.

مايكروسافت پس از پذيرفتن شكست اينترنت اكسپلورر، تصميم به جايگزيني آن با مرورگر اج گرفت. مرورگري كه در نسخه‌هاي اخير با موتور رندر كروميوم توسعه يافته است تا هرچه بيشتر، مايكروسافت را به رقيب ديرينه نزديك كند. درنهايت ردموندي‌ها برنامه‌هايي جدي پياده كردند تا ايرادهاي مرورگر قبلي خود را در اج برطرف كنند.

داستان مايكروسافت و ورود دولت ايالات متحده براي رفع انحصار در دنياي مرورگرها، مسير جديدي را در دنياي وب ايجاد كرد. همين پرونده باعث شد تا شركت‌هايي مانند فيسبوك و گوگل و آمازون فرصت قدرت‌نمايي در دنياي وب را پيدا كنند. پرونده‌ي اخير انحصارگرايي آن‌ها هم نشان مي‌دهد كه بازار در وضعيت سالمي قرار دارد تا رقباي جديد بتوانند با اعتماد و قدرت به حوزه‌هاي موردعلاقه‌ي خود وارد شوند.

مايكروسافت از پرونده‌ي مطالعه انحصارگرايي، ضربه‌هاي مالي آن‌چناني متحمل نشد. آن‌ها امروز يكي از ثروتمندترين شركت‌هاي جهان هستند و شهرتي بيش از دو دهه‌ي پيش دارند. البته امروز هم ردموندي‌ها با چالش‌هاي مشابهي روبه‌رو هستند كه از مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به شكايت اسلك درباره‌ي رويكرد مايكروسافت تيمز اشاره كرد. به‌هرحال پرونده‌هاي ضد انحصار هنوز هم در دنياي فناوري ديده مي‌شوند و در سال‌هاي آتي هم شاهد فشارهاي قانوني براي حفظ ماهيت رقابتي بازار خواهيم بود. همين تلاش‌ها براي حفظ رقابتي بودن بازار باعث مي‌شود تا هر روز شاهد تولد شركت‌هاي نوآور جديدي در دنياي فناوري باشيم.