تلاش براي گسترش تنوع زيستي در جنگل‌هاي اتيوپي

آلمايهو واسي، بوم‌شناس جنگل، معتقد است اگر جنگلي در اتيوپي مشاهده كنيد، به‌احتمال بسيار زياد كليسايي در وسط آن قرار دارد. واسي يك دهه‌ي گذشته را صرف محافظت و مستندسازي تنوع‌زيستي منحصربه‌فرد در جنگل‌هايي كرده كه كليساهاي ارتودوكس اتيوپي را احاطه كرده‌اند. اين جنگل‌هاي كوچك و بارور كه تعدادشان به ۳۵،۰۰۰ هزار مورد مي‌رسد و در جاي‌جاي اين كشور به‌چشم مي‌خورند،‌ بقاياي جنگل‌هايي بلند و سرسبز طبيعي‌ هستند كه در گذشته، اتيوپي را فراگرفته بودند و اكنون نه‌تنها اين جنگل‌ها، بلكه تنوع‌ زيستي آن‌ها نيز ازبين رفته‌اند.

بخش بزرگي از جنگل‌هاي كشور به زمين‌هاي كشاورزي تبديل شدند تا بتوانند موادغذايي موردنياز مردم را فراهم كنند. شايان ذكر است روزبه‌روز بر تعداد مردم اتيوپي افزوده مي‌شود و اين كشور با جمعيتي بيش از ۱۰۰،۰۰۰،۰۰۰ نفر ‌دوازدهمين كشور پرجمعيت دنيا به‌حساب مي‌آيد. جنگل‌زدايي، به‌‌ويژه در دوران حكمراني كمونيست‌ها (۱۹۷۴ تا ۱۹۹۱)، رواج بيشتري يافت و دولتْ كل كشور، ازجمله بخش زيادي از املاك كليسا را ملي اعلام و آن‌ها را به مردم واگذار كرد تا به زمين كشاورزي تبديل كنند. در اوايل قرن بيستم، جنگل‌ها ۴۵ درصد از اين كشور را پوشش مي‌دادند كه درحال‌حاضر، اين ميزان به ۵ درصد كاهش يافته است.

اين كليساها كه به بيش از نيمي از مردم اتيوپي تعلق دارد، جنگل‌ها را نمادي از بهشت روي زمين مي‌دانند كه هر جانوري در آن،‌ هديه‌اي از طرف خداوند است و به اين محل براي زندگي نياز دارد. كريستوف مائوچ،‌ مدير مركز محيط‌زيست و جامعه‌ي راشل كارسن در دانشگاه مونيخ آلمان مي‌گويد:

اينجا منطقه‌اي دورافتاده در دنيا است كه محيط‌زيست طبيعي آن به بخشي از محيطي معنوي تبديل شده است. نجات اين جنگل‌ها ازانديشه متخصصين فرهنگي و نيز علمي اهميت زيادي دارد.

حدود ۸۰ درصد از مردم اتيوپي در مناطق روستايي زندگي و از راه كشاورزي ارتزاق مي‌كنند. واسي مي‌گويد:

 باتوجه‌به تعداد بسيار زياد افراد گرسنه، پرورش موادغذايي بيشتر از الزامات كشور به‌حساب مي‌آيد؛ اما به‌جاي گسترش زمين‌هاي كشاورزي، مي‌توان براي بهره‌وري بيشتر از فناوري‌ها استفاده كرد.

تلاش‌هاي جنگل‌زدايي در اتيوپي به ايجاد فرهنگ تك‌بُعدي كاشت اكاليپتوس منجر شده كه بيش از درختان بومي به آب نياز دارد. تنوع‌ زيستي جنگل براي كشاورزي مهم است؛ زيرا بسياري از پرندگان و حشراتي كه در جنگل‌هاي كليسا زندگي مي‌كنند،‌ باعث گرده‌افشاني و كنترل آفات مي‌شوند. واسي مي‌گويد:

نمي‌دانيم چه‌ تعداد تنوع زيستي ازبين رفته است؛ اما به‌انديشه متخصصين مي‌رسد مقدار درخورتوجهي باقي مانده كه فراتر از انتظارمان است.

جنگل‌هاي كليسا خنك‌تر و شرجي‌تر از زمين‌هاي پايين‌تر هستند و از ۳ تا ۳۰۰ هكتار وسعت دارند و درختان هميشه‌سبز و درختچه‌ها و گياهان گل‌دار را شامل مي‌شوند. ترسيب كربن (ذخيره‌ي كربن موجود در هوا در خاك و گياهان)،‌ حافظت از آب، كاهش فرسايش خاك و توليد داروهاي طبيعي از مزاياي اين جنگل‌ها به‌شمار مي‌رود. درضمن، براي كشيش‌ها و مردم محلي منطقه‌اي مناسب براي ساخت خانه و فضايي براي تفكر و دعا و تدفين نيز فراهم مي‌كند.

حدود ۱،۵۰۰ جنگل در منطقه‌ي سوث‌گوندر، محل تولد واسي، وجود دارد. او مي‌گويد تحصيلات ابتدايي در مدرسه‌ي مذهبي محلي به ايجاد رابطه‌ي عميق و پايدار او با كليسا منجر شد؛ اما علاقه به طبيعت و علم، او را به‌سمت بوم‌شناسي جنگل سوق داد. او در اروپا تحصيل كرده و اكنون استاد راهنما در دانشگاه بهير دار در سوث‌گوندر است. در اوايل دهه‌ي ۲۰۰۰، وقتي براي اولين‌بار پژوهش درباره‌ي جنگل‌ها را آغاز و گونه‌ها و نهال‌ها را شمارش كرد، كشيش‌ها از كار او سر درنمي‌آورند و به‌انديشه متخصصينشان پژوهش او هيچ منفعتي براي كليسا و جامعه نداشت.

واسي تا وقتي پايان‌نامه‌ي دكتري‌اش را در سال ۲۰۰۷ در دانشگاه واخنينگن هلند به‌پايان رساند، موفق شده بود تنوع‌ گياهي ۲۸ جنگل كليسا در سوث‌گوندر را ثبت كند. باوجوداين، احساس نگراني درباره‌ي آينده او را رها نمي‌كرد؛ چراكه پيداكردن حامي مالي يا همكاري با مردم محلي دشوار به‌انديشه متخصصين مي‌رسيد. سپس، در همان سال در نشست انجمن زيست‌شناسي و حفاظت از مناطق گرم‌سيري در مورلياي مكزيك، او با مگ لومن ملاقات كرد كه به‌عنوان بوم‌شناس جنگل در آكادمي علوم كاليفرنيا در سان‌فرانسيسكو مشغول بود و تحت‌تأثير دغدغه‌هاي لومن قرار گرفت. بدين‌ترتيب، همكاري آن‌ها از آن زمان براي جمع‌آوري پول و جلب اعتماد كشيش‌هاي كليسا آغاز شد.

واسي و لومن با كمك مالي زيادي كه از انجمن ملي جغرافيا (National Geographic Society) در واشنگتن دي‌سي به‌دست آوردند، تعدادي كارگاه يادگيريي براي آگاه‌كردن كشيش‌ها از اقدامات حفاظتي‌شان و اهميت آن برگزار كردند. آن‌ها اسلايد پروژكتور را به دهكده‌ها مي‌بردند و نماي چشم ‌پرنده‌ي گوگل‌ارث (Google Earth) از كليساهايشان را به آن‌ها نشان مي‌دادند. نقاط سبزرنگ در سراسر دشت‌هاي باير باعث تغيير انديشه متخصصينات كشيش‌ها شد و با مشاهده‌ي نابودي بخش بزرگي از جنگل‌ها، به اهميت تلاش آن‌ها براي حفظ جنگل‌هاي باقي‌مانده پي بردند.

واسي مي‌گويد:

براي ورود به جنگل‌ها و نمونه‌برداري، كشيش‌ها اجازه‌ي دسترسي محدودي به ما مي‌دادند.

از همان زمان، اين دو نفر فعاليت‌هاي پژوهشي مختلفي براي دسته‌بندي گونه‌هاي پرندگان و حشره‌هاي جنگل‌ها انجام داده‌ و از متخصص كارشناسان بين‌المللي براي شناسايي اين‌گونه‌ها دعوت كرده‌اند.

درحال‌حاضر، واسي پوشش گياهي بيش از ۴۰ جنگل كليسا را مطالعه كرده است. بخشي از اين پروژه جوامع كليسا را ترغيب مي‌كند تا با ايجاد ديوارهاي سنگي محافظ در اطراف جنگل‌ها، مانع از تخريب آن‌ها شوند. با وجود ممنوعيت‌هايي كه براي تخريب جنگل‌ها وجود دارد، گاهي اوقات اهالي محلي حيوانات خود را براي چرا از گياهان زير درخت‌ها و بوته‌ها مي‌برند يا خودشان براي شكار وارد جنگل مي‌شوند. آن‌ها معمولا از جنگل چوب جمع‌آوري مي‌كنند و باعث مي‌شوند به پوشش گياهي آسيب وارد شود.

لومن و واسي به كليساها پيشنهاد كمك مالي دادند تا آن‌ها بتوانند اين ديوارهاي محافظ را بسازند كه حدود ۱۵ كليسا تاكنون اين ديوارها را ساخته‌اند. برخي از كشيش‌ها نيز مديريت جنگل خود را برعهده گرفته‌اند و مردم محلي را به ساخت اين ديوارها ترغيب مي‌كنند. بسياري از افراد به‌صورت داوطلبانه سنگ‌هاي ساخت ديوار را از زمين‌هاي كشاورزي‌ جمع مي‌كنند. البته، اين كار براي محصولات كشاورزي نيز مفيد است. بعضي از كليساها هم به‌دنبال گسترش جنگل‌هاي خود هستند تا بدين‌ترتيب، روح تازه‌اي به جوامع محلي‌شان بدمند.