اگر تمام درختان زمين نابود شوند، چه اتفاقي مي‌افتد؟

در فيلم مكس ديوانه: جاده خشم، فيوروسا (شارليز ترون) در تلاش است كه به «مكان سبز» برگردد؛ آبادي پر از درختي در ميان بيابان خشك و بي‌آب و علف كه از زمين برجاي مانده است. اگرچه وقتي فيوروسا به مكان مقدس مي‌رسد، با كويري خشك و ريگ‌هاي روان مواجه مي‌شود. او با اندوه فرياد مي‌زند؛ بدون درختان، گويي همه‌ي اميد او برباد رفته است. احساسات فيوروسا بي‌دليل نيست. مگ لومن، مدير بنياد درخت، يك سازمان غيرانتفاعي در فلوريدا كه مختص پژوهش، اكتشاف و يادگيري‌هاي مرتبط با درختان است، مي‌گويد:

جنگل‌ها ريسمان نجات‌بخش جهان ما هستند. بدون آن‌ها ما عملكردهاي حياتي و فوق العاده‌اي از حيات روي زمين را از دست مي‌دهيم.

درختان مزاياي بي‌شماري براي زمين دارند. آن‌ها در ذخيره‌ي كربن، حفاظت از خاك و تنظيم چرخه‌ي آب نقش مهمي دارند. جنگل‌ها از سيستم‌هاي طبيعي و غذايي انسان حمايت مي‌كنند و منزلگاه گونه‌هاي بسيار زيادي از موجودات زنده هستند. علاوه‌براين، مواد مورد نياز خود انسان‌ها را نيز تامين مي‌كنند. با تمام اين مزيت‌ها، اغلب ما با درختان به‌عنوان اشياء قابل مصرف و دورريختني رفتار مي‌كنيم؛ به‌عنوان چيزي كه بايد براي تامين منافع اقتصادي برداشت شود يا به‌عنوان مزاحمي كه در مسير توسعه‌ي انسان قرار گرفته است.

براساس نتايج مطالعه‌اي كه سال ۲۰۱۵ در مجله‌ي Nature منتشر شد، از زماني كه گونه‌ي انسان درحدود ۱۲ هزار سال پيش فعاليت‌هاي كشاورزي را آغاز كرد، او تقريبا نيمي از ۵/۸ تريليون درخت را پاكسازي كرد. بخش عمده‌ي جنگل‌زدايي در سال‌هاي اخير رخ داده است. از زمان آغاز عصر صنعتي، جنگل‌ها ۳۲ درصد كاهش پيدا كرده‌اند. براساس گزارش مطالعه‌ي Nature، خصوصا در مناطق گرمسيري، بسياري از ۴ تريليون درخت باقي‌مانده‌ي جهان به‌سرعت درحال كاهش هستند و هرساله حدود ۱۵ ميليارد درخت بريده مي‌شود.

در بسياري از نقاط جهان، از بين رفتن جنگل‌ها سرعت گرفته است. موسسه‌ي ملي پژوهش‌هاي فضايي در ماه اوت گزارش كرد كه ميزان آتش‌سوزي‌هاي جنگل‌هاي باراني آمازون در سال جاري نسبت‌به سال ۲۰۱۸ حدود ۸۴ درصد افزايش داشته است. بريدن و سوزاندن درختان جنگلي در اندونزي و ماداگاسكار نيز سرعت گرفته است.

در سال ۲۰۱۹، بيش از ۷۰ هزار آتش‌سوزي جنگل در آمازون برزيل اتفاق افتاده است

اما تصور جهاني ويران به سبك فيلم مكس ديوانه كه در آن تمام درختان روي زمين به ناگاه مي‌ميرند، به ما كمك مي‌كند متوجه شويم كه بدون آن‌ها دچار چه وضعيتي خواهيم شد. ايزابل روزا، مدرس داده‌ها و تجزيه‌و تحليل‌هاي زيست‌محيطي در دانشگاه بنگور ولز مي‌گويد:

بگذاريد من فقط با اين موضوع شروع كنم كه جهان بدون درخت چقدر وحشتناك خواهد بود؛ آن‌ها غير قابل جايگزين كردن هستند. اگر ما از شر همه‌ي درختان راحت شويم، روي سياره‌اي زندگي خواهيم كرد كه شايد واقعا ديگر نتواند ما را روي سطح خود حفظ كند.

جيمي پرودلو، اكولوژيست دانشگاه ايالتي ريو دو ژانيرو در برزيل مي‌گويد:

اگر درختان به ناگاه نابود شوند، بيشتر تنوع زيستي سياره نيز از بين خواهد رفت. درحال حاضر، از دست رفتن زيستگاه عامل اصلي پيش برنده‌ي انقراض در سرتاسر جهان است؛ بنابراين نابودي جنگل‌هاي باقي‌مانده براي گياهان، جانوران، قارچ‌ها و ساير موجودات زنده فاجعه‌بار خواهد بود.

موج انقراض فراتر از جنگل‌ها گسترش خواهد يافت و حيات وحشي كه به درختان پراكنده و قطعه‌هاي جنگلي كوچك بستگي دارند، از بين خواهند رفت. در سال ۲۰۱۸، پرودلو و همكارانش دريافتند كه ميزان غناي گونه‌اي در مناطق داراي درختان پراكنده در‌مقايسه‌با مناطق باز، ۵۰ تا ۱۰۰ درصد بيشتر است. پرودلو مي‌گويد:

حتي يك درخت جدا در يك منطقه‌ي باز مي‌تواند به‌عنوان يك آهنرباي تنوع زيستي عمل كرده و بسياري از گياهان و جانوران را جذب كرده و منابعي براي آن‌ها مهيا كند. بنابراين از دست دادن درختان انفرادي نيز مي‌تواند تاثير شديدي روي تنوع زيستي محلي داشته باشد.

از دست دادن درختان توازن اقليمي را برهم خواهد زد

اقليم زمين نيز در كوتاه‌مدت و بلندمدت دچار تغيير شديدي خواهد شد. درختان با عمل كردن به‌عنوان پمپ‌هاي بيولوژيكي روي چرخه‌هاي آب نقش دارند: آن‌ها آب را از خاك مي‌گيرند و با تبديل آن به بخار، آن را وارد اتمسفر مي‌كنند. جنگل‌ها ازطريق انجام اين كار، در تشكيل ابر و بارندگي مشاركت مي‌كنند. درختان همچنين با به دام انداختن آب و ايجاد مانع دربرابر جريان سريع آن به‌سمت رودخانه‌ها و درياچه‌ها از وقوع سيل پيشگيري مي‌كنند و از جوامع ساحلي دربرابر امواج طوفان محافظت مي‌كنند. آن‌ها خاك را در محل خود حفظ مي‌كنند و مانع از شسته شدن خاك به‌وسيله‌ي باران مي‌شوند. ساختارهاي ريشه‌اي درختان نيز به رشد جوامع ميكروبي كمك مي‌كنند. بدون درختان، مناطقي كه قبلا جنگل بوده، خشك‌تر و مستعد به خشكسالي‌هاي شديد خواهد شد. وقتي باران در اين مناطق ببارد، سيلاب حاصل از آن فاجعه‌بار خواهد بود.

حذف درختان به‌معناي از دست دادن مقادير عظيمي از زمين و وارد شدن آن به اقيانوس است.

علاوه‌بر نقش واسطه‌اي كه درختان در چرخه‌ي آب دارند، داراي اثر خنك‌كننده‌ي محلي هستند. آن‌ها سايه‌هايي را فراهم مي‌كنند كه دماي خاك را حفظ مي‌كند و به‌علت رنگ تيره‌اي كه دارند، به‌جاي منعكس كردن گرما، آن را جذب مي‌كنند. آن‌ها همچنين طي فرايند تبخير و تعرق، انرژي حاصل از تابش خورشيد را درجهت مسير تبديل آب به بخار هدايت مي‌كنند. اگر تمام اين اثرات خنك‌كنندگي از دست برود، بيشتر مناطقي كه پيش از اين داراي درخت بوده‌اند، به‌سرعت گرم‌تر خواهند شد. پرودلو و همكارانش در مطالعه‌ي ديگري دريافتند كه حذف كامل يك قطعه‌ي جنگلي ۲۵ كيلومتر مربعي موجب مي‌شود كه دماي سالانه‌ي محلي در مناطق گرمسيري حداقل ۲ درجه و در مناطق معتدل ۱ درجه‌ي سانتيگراد بالاتر رود.

براساس گزارش IPCC، جنگل‌زدايي نقش مهمي در انتشار جهاني كربن دارد

در مقياس جهاني، درختان با ذخيره‌ي كربن و برداشت كربن‌دي‌كسيد اتمسفر با گرم شدن حاصل از تغييرات اقليمي مبارزه مي‌كنند. براساس گزارشي كه در ماه اوت به‌وسيله‌ي مجمع بين‌المللي تغييرات اقليمي (IPCC) منتشر شد، در حال حاضر، ۱۳ درصد از انتشارات جهاني كربن ناشي از جنگل‌زدايي است و به‌طور كلي تغيير متخصصي زمين مسئول ۲۳ درصد از انتشارات كربني است. پائولو ددوريكو، استاد علوم زيست‌محيطي دانشگاه كاليفرنيا مي‌گويد:

با نابودي تمامي درختان روي زمين، اكوسيستم‌هاي جنگلي پيشين به‌جاي محلي براي جذب كربن، تنها به محلي براي وارد كردن كربن‌دي‌اكسيد به اتمسفر تبديل خواهد شد.

او پيش‌بيني مي‌كند كه با گذشت زمان، ما شاهد انتشار ۴۵۰ گيگاتن كربن به اتمسفر خواهيم بود؛ بيش از دو برابر مقدار كربني كه انسان‌ها در حال حاضر توليد مي‌كنند. براي مدت كوتاهي، اين اثر با گياهان كوچك‌تر و علفزارها جبران مي‌شود. اما اگرچه گياهان كوچك‌تر سريع‌تر از درختان كربن را به دام مي‌اندازند، ولي سرعت انتشار آن از سوي آن‌ها نيز بيشتر است. سرانجام، شايد طي چندين دهه، اين گياهان ديگر نخواهند توانست مانع از گرم شدن آينده شوند. ددوريكو مي‌گويد:

جدول زماني بستگي به مكان شما دارد زيرا تجزيه‌ي مواد آلي در مناطق گرمسيري نسبت‌به شمالگان بسيار سريع‌تر است. اما وقتي كه كربن‌دي‌اكسيد وارد اتمسفر شود، ديگر فرقي نمي‌كند كه از كجا آمده باشد.

كروثر مي‌گويد، همانطور كه تجزيه‌ي مواد آلي به آرامي موجب انفجار بمب ساعتي كربن مي‌شود، زمين به سياره‌اي بسيار گرم‌تر تبديل خواهد شد. مقادير عظيم كربن نيز وارد اقيانوس‌ها شده و موجب اسيدي شدن شديد اقيانوس و از بين رفتن بيشتر موجودات زنده موجود در آب خواهد شد.

درختان با جذب گرما به خنك شدن اقليم محلي كمك مي‌كنند. بدون آن‌ها، دما سريعا شروع به افزايش خواهد كرد

قبل از عملي‌شدن گرمايش فاجعه‌بار جهاني، جوامع بشري نيز از اين اتفاق كاملا متاثر خواهند شد. افزايش دما، اختلال در چرخه‌ي آب و از دست دادن سايه، موجب تلف شدن ميلياردها انسان و دام خواهد شد. فقر و مرگ به‌سوي ۱/۶ ميليارد مردمي كه درحال حاضر براي معيشت خود وابسته به جنگل‌ها هستند و محصولات آن را به‌عنوان غذا و دارو برداشت مي‌كنند، روانه خواهد شد. با نبود چوب، مردم زيادي ازانديشه متخصصين پخت‌و‌پز و گرم كردن خانه‌ي خود دچار اشكال خواهند شد. در سرتاسر جهان، افرادي كه كارشان وابسته به درختان است، چه آن‌هايي كه به قطع درخت مشغولند، چه كساني كه كاغذ مي‌سازند يا پرورش‌دهندگان ميوه و نجارها، ناگهان شغل خود را از دست مي‌دهند و اقتصاد جهاني ويران مي‌شود. بخش الوار به‌تنهايي براي ۱۳/۲ ميليون نفر اشتغال ايجاد كرده است و براساس گزارش بانك جهاني، هرساله ۶۰۰ ميليارد دلار آمريكا توليد مي‌كند.

از بين رفتن درختان ازانديشه متخصصين سلامتي نيز پيامدهاي نامطلوبي به‌همراه دارد. درختان با جذب آلاينده‌ها و به دام انداختن ذرات موجود در هوا موجب تميز شدن هوا مي‌شوند. طبق محاسبات پژوهشگران سرويس جنگل آمريكا، درختان فقط در كشور آمريكا هرساله حدود ۱۷/۴ ميليون تن از آلودگي هوا را حذف مي‌كنند كه ارزش اين كار ۶/۸ ميليارد دلار است. در نتيجه‌ي اين تاثير، جان حداقل ۸۵۰ نفر نجات پيدا مي‌كند و از بروز حداقل ۶۷۰ هزار مورد اشكال تنفسي حاد پيشگيري مي‌شود.

درختان با گرفتن ذرات موجود در هوا آلودگي هوا را كاهش مي‌دهند

ددوريكو توضيح مي‌دهد كه ما ممكن است شاهد شيوع بيماري‌هاي نادر يا جديدي نيز باشيم كه از گونه‌هايي منتقل مي‌شود كه ما به‌طور طبيعي با آن‌ها تماسي نداريم. او و همكارانش متوجه شدند كه انتقال ابولا به انسان‌ها در نقاطي كه جنگل‌ها قطعه قطعه شده‌اند، بيشتر است. او مي‌گويد كه از بين رفتن ناگهاني جنگل مي‌تواند باعث افزايش موقتي در مواجهه‌ي انسان با عفونت‌هاي مشترك بين انسان و حيوان مانند ابولا، ويروس نيپا و ويروس نيل غربي و نيز بيماري‌هايي مانند مالاريا و تب دنگي شود كه به وسيله‌ي پشه‌ها منتشر مي‌شوند.

پژوهش‌هاي زيادي نشان مي‌دهند كه درختان و طبيعت براي رفاه رواني ما مفيد هستند؛ براي مثال، اداره‌ي حفاظت از محيط زيست ايالت نيويورك براي تقويت سلامت عمومي ازجمله كاهش استرس، افزايش سطح انرژي و بهبود خواب، پياده‌روي در جنگل را توصيه مي‌كند. همچنين به‌انديشه متخصصين مي‌رسد كه درختان به بهبود بدن كمك كنند: مطالعه‌ي مشهوري كه در سال ۱۹۸۴ منتشر شد، نشان مي‌داد بيماراني كه عمل جراحي را گذرانده‌اند، اگر مانديشه متخصصينه‌ي سبزي درمقابل خود داشته باشند، نسبت‌به كساني كه ديواري آجري را پيش روي خود مي‌بينند، سريع‌تر از بيمارستان مرخص مي‌شوند. پژوهش‌هاي جديدتر نشان داده‌اند كه گذراندن زمان در اطراف چمن و درختان موجب كاهش علائم كودكان مبتلا به اختلال كم‌توجهي-بيش‌فعالي مي‌شود و مطالعات متعددي نيز ارتباط مثبت بين فضاي سبز و عملكرد كودكان در مدرسه را تاييد كرده‌اند. درختان حتي ممكن است در مبارزه با جرم موثر باشند: نتايج يك مطالعه نشان داد كه ۱۰ درصد افزايش در پوشش درختان با ۱۲ درصد كاهش در ارتكاب جرم در بالتيمور همراه بود. كتي ويليس، استاد تنوع زيستي در دانشگاه آكسفورد مي‌گويد:

با گذراندن زمان در محيط جنگلي، مي‌توان از بسياري از اشكالات جسمي و رواني كاست. به‌همين علت است كه «حمام جنگل» اكنون در ژاپن يك نسخه‌ي پزشكي است.

درختان نقش محوري در بسياري از فرهنگ‌ها دارند. اگر آن‌ها از بين بروند، اين مردمان بسيار اندوهگين خواهند شد

از دست دادن درختان ازانديشه متخصصين فرهنگي نيز تاثير نامطلوبي خواهد داشت. درختان جزء خاطرات كودكي ما هستند و نيز در هنر، موسيقي، شعر و ادبيات جايگاه ويژه‌اي دارند. آن‌ها در اديان باستاني مورد توجه قرار داشتند و نيز نقش مهمي در اديان امروزي دارند. بودا پس از ۴۹ روز نشستن زير درخت بودا به روشنگري رسيد. هندوها زير درختان انجير مقدس به عنوان نمادي از ويشنو، به عبادت مشغول مي‌شوند. در تورات و عهد عتيق، خدا درختان را در روز سوم آفرينش و حتي قبل از آفرينش انسان‌ها و حيوانات خلق مي‌كند و در انجيل، عيسي روي يك صليب چوبي از دنيا مي‌رود. لومن مي‌گويد:

بسياري از مردم، جنگل‌ها را با علامت دلار مي‌بييند اما ما هرگز براي اهميت معنوي جنگل‌ها يك ارزش پولي تعيين نكرده‌ايم.

همه‌ي چيزي كه بايد گفت اين است كه انسان در جهاني بدون درخت بايد براي زنده ماندن تلاش كند. سبك زندگي شهرنشيني و غربي به‌سرعت به خاطره‌اي از گذشته تبديل خواهد شد و بسياري از ما دراثر گرسنگي، گرما، خشكسالي و سيلاب خواهيم مرد. لومن معتقد است كه جوامع بازمانده احتمالا آن‌هايي هستند كه به‌طور سنتي مي‌دانند در محيط‌هاي بدون درخت چگونه زندگي كنند؛ مانند بوميان استراليا. ازطرف ديگر، كروثر گمان مي‌كند كه زندگي تنها در وضعيت‌هايي امكان‌پذير خواهد بود كه با زندگي كه در حال حاضر ما با آن آشنا هستيم، فاصله‌ي بسياري خواهد داشت. او مي‌گويد:

حتي اگر ما بتوانيم در جهاني بدون درخت زندگي كنيم، چه كسي آن را مي‌خواهد؟ اين سياره، به‌علت ويژگي غير قابل توصيفي كه آن را با نام زندگي مي‌شناسيم، با هر چيزي ديگري كه در حال حاضر در جهان ما آن را مي‌شناسيم، تفاوت دارد و بدون درختان تقريبا همه‌چيز با اشكال روبه‌رو خواهد شد.