كشف جمجمه كوچك‌ترين دايناسور جهان در كهربا
صد ميليون سال پيش، در اواسط دوران مزوزوئيك، زمين سكونتگاه انواع مختلف دايناسورها بود. ديرينه‌شناسان با توجه به كشفيات جديد خود فكر مي‌كنند كوچك‌ترين دايناسور عصر مزوزوئيك حتي از مرغ مگس‌خوار زنبوري، كوچك‌ترين پرنده‌اي كه امروزه زندگي مي‌كند نيز كوچك‌تر بوده است. جمجمه‌ي دايناسور جديد كه درون كهربايي ۹۹ ميليون ساله در ميانمار كشف شده است، تنها ۱/۷ ميلي‌متر طول دارد. اوكانر جينگمي، درمورد اين پژوهش مي‌گويد:
من با ديدن اين نمونه در بهت فرو رفتم. اين، براي يك ديرينه‌شناس عجيب است. ما هرگزي چيزي مانند آن نديده بوديم.
پژوهشگران موجود تازه را Oculudentavis khaungraae ناميده‌اند كه به‌معناي پرنده‌ي دندان‌چشم است. موجود عجيب مذكور نه كاملا شبيه پرنده و نه دايناسور بوده است. اما سرنخ‌هايي وجود دارد كه قدري درمورد سبك زندگي او مي‌گويد. براي مثال، دندان‌هايش نشان مي‌دهند كه اين دايناسور كوچك شكارچي بوده و مدخل چشمش كاملا باريك است كه ورود نور را محدود مي‌كند و نشان مي‌دهد كه احتمالا در طول روز فعال بوده است. علاوه‌بر‌اين، اگرچه دايناسور بسيار كوچك بوده، استخوان‌هايش به طرز شگفت‌آوري داراي استحكام بالا بوده است. اوكانر مي‌گويد:
از انديشه متخصصين ما، اين واقعيت كه جمجمه بسيار يكپارچه است، اين واقعيت كه جانور تعداد زيادي دندان و چشم‌هاي برجسته‌ي بزرگي داشته است، همه نشان مي‌دهند كه با اينكه اندازه‌ي كوچكي داشته، يك شكارچي بوده و احتمالا از حشرات ريز تغذيه مي‌كرده است.
با توجه به تمام اين يافته‌ها، مي‌توان گفت اوكولودنتاويس در گروه خاص خود قرار مي‌گيرد و خويشاوند مرغ مگس‌خوار مدرن نيست زيرا اين پرندگان از شهد گياهان تغذيه كرده و دندان‌هايشان نيز مانند دندان‌هاي فسيل كشف‌شده نيست. براين‌اساس، پژوهشگران فكر مي‌كنند موجوداتي مانند مرغ مگس‌خوار مسير تكاملي ديگري را پيموده‌اند. پژوهشگران وزن اين موجود را دو گرم تخمين زده‌اند و مي‌گويند اندازه‌ي آن احتمالا يك‌ششم اندازه‌ي كوچك‌ترين پرنده‌اي بوده كه تاكنون فسيل آن كشف شده است. راجر بنسون، ديرينه‌شناس دانشگاه آكسفورد كه در اين پژوهش مشاركتي نداشته است، مي‌گويد:
اين امر نشان مي‌دهد كه اين پرندگان احتمالا مدت كوتاهي پس از شكل‌گيري در اواخر دوره‌ي ژوراسيك (كه از حدود ۲۱۰ تا ۱۴۵ ميليون سال پيش طول كشيده است)، به اين اندازه‌ي كوچك بدن رسيده‌اند. درمقابل، وزن كوچك‌ترين دايناسورها صدها بار بيشتر بوده است.
شايد اوكولودنتاويس يكي از جانوراني باشد كه در پله‌ي سنگي ميان دايناسورها و پرندگان مي‌ايستد. به‌گفته‌ي بنسون، اين موجود پردار مي‌تواند در ميانه‌ي راه درخت تكاملي بين پرندگان كرتاسه و كهن‌بال (دايناسور پرنده‌ي نمادين عصر ژوارسيك) قرار گيرد.
ويژگي‌هاي عجيبي مانند شكل و اندازه‌ي دندان‌ها و كاسه‌ي چشم نيز وجود دارد كه نه در پرندگان و نه در دايناسورها، ديده نشده است. درواقع اين ويژگي‌ها بيشتر شبيه ويژگي‌هاي مارمولك‌ها است. پژوهشگران در مقاله‌ي خود مي‌نويسند:
تقريبا تمام اين ويژگي‌هاي ريخت‌شناسي غيرعادي را مي‌توان به‌عنوان آثار كاهش اندازه‌ي بدن تفسير كرد.
براي مثال، چشم‌هاي اين موجود را درانديشه متخصصين بگيريد. موقعيت و اندازه‌ي كاسه‌ي چشمان او احتمالا نشان‌دهنده‌ي استراتژي ديگري براي افزايش اندازه‌ي چشم بدون افزايش اندازه‌ي حفره‌ي چشم بوده است. اين بدان معنا است كه اين دايناسور كوچك فاقد ديد دو چشمي بوده كه ويژگي خاص يك شكارچي به شمار مي‌رود.
گرفتارشدن در كهربا احتمالا تنها راه حفظ يك موجود ريز به‌عنوان فسيل است. بافت‌هاي نرم و اسكلت شكننده‌ي موجودات ريز معمولا در ديگر رسوبات حفظ نمي‌شوند، بنابراين براي مطالعه‌ي كاهش اندازه‌ي موجودات، كهربا نقطه‌ي شروع خوبي است. اوكانر مي‌گويد:
اگر به‌خاطر كهربا نبود، ما درمورد اين موجود كوچك اصلا دانشي كسب نمي‌كرديم. كشف اين كُنام اكولوژيكي كوچك كه هرگز از وجود آن خبر نداشتيم، باورنكردني است.
نتايج اين پژوهش در مجله‌ي Nature منتشر شده است.
هم انديشي ها