ردپاهاي كشف شده در بيابان باستاني؛ اولين شاهد حضور انسان خردمند در عربستان

نوع بشر حداقل ۳۰۰ هزار سال پيش از قاره‌ي آفريقا منشا گرفت. براساس شواهد فسيلي جنوب يونان و سرزمين شام مي‌دانيم كه برخي از اعضاي اوليه گونه‌ي ما حدود ۲۰۰ هزار سال و سپس دوباره بين ۱۲۰ هزار تا ۹۰ سال پيش از آفريقا خارج شدند. آن‌ها احتمالا قبل از حركت به سمت شمال به سرزميني با اقليم مديترانه‌اي، از شبه‌جزيره سينا كه تنها پل خشكي متصل‌كننده‌ي آفريقا به مناطق ديگر جهان بود، عبور كردند. اما مشخص نبود انسان‌ها در چه نقطه‌اي پس از عبور از شبه‌جزيره سينا به سمت جنوب متمايل شده و به عربستان سعودي امروزي رسيدند. همچنين غالبا چنين فرض مي‌شد كه آن‌ها مسيري ساحلي را دنبال كردند و از سرزمين‌هاي بياباني كنوني اجتناب كردند. يافته‌هاي فسيلي پيشين نشان مي‌دهد چنين نبوده است و انسان‌ها حداقل ۸۵ هزار سال پيش به قلب عربستان سفر كردند. پژوهشي جديد اين تاريخ را به عقب‌تر مي‌برد.

اخيرا پژوهشگران ردپاهاي انسان و حيوانات ديگر را در سطح درياچه‌اي باستاني در بيابان نَفود عربستان سعودي پيدا كرده‌اند كه قدمت آن‌ها به حدود ۱۲۰ هزار سال مي‌رسد. اين يافته‌ها، قديمي‌ترين شواهد درمورد حضور انسان خردمند در شبه‌جزيره عربستان بوده و نشان‌دهنده‌ي اهميت عربستان ازانديشه متخصصين درك بشر در دوران پيش از تاريخ هستند.

مكان‌هاي مهم خروج انسان خردمند از آفريقا (ستاره‌هاي قرمز). بيابان نفود داخل مستطيل سياه نشان داده شده است

بيابان نفود در عربستان امروزي تقريبا در ۵۰۰ كيلومتري جنوب شرقي شبه‌جزيره سينا واقع شده است. امروزه بيابان‌هاي عربي از غير قابل سكونت‌ترين محيط‌هاي جهان هستند. با اين شرايط، آن‌ها موانع صعب‌العبوري براي عبور انسان‌هاي ماقبل تاريخ يا پستانداران بزرگ بوده‌اند. تصور كنيد روي پاهاي خود در بياباني به‌شدت خشك ايستاده‌ايد و فقط ابزارهاي سنگي داريد. آيا مي‌توانيد از آنجا عبور كنيد؟ احتمالا نه.

تجزيه‌و‌تحليل‌هاي علمي نشان مي‌دهد در بيشتر طول تاريخ اخير سرزمين عربستان ازانديشه متخصصين اقليمي شبيه امروز بوده است: بيش از اندازه خشك و صعب‌العبور. اما شواهدي نيز وجود دارد كه نشان مي‌دهد در برخي از دوران‌ها در گذشته بيابان‌ها به مراتع سرسبز تبديل مي‌شدند و داراي منابع آب شيرين بودند. احتمالا اين مراحل سبز كوتاه بوده و بيش از چند هزار سال داوم نداشته‌اند. با‌اين‌حال، فرصتي براي انسان‌ها و حيوانات ديگر فراهم آورده‌اند تا به چشم‌انداز سبز جديدي سفر كنند. از رسوبات درياچه مي‌دانيم بيابان نفود يكي از مناطقي بوده است كه در گذشته به‌صورت دوره‌اي به منطقه‌ي جذاب‌تري تبديل مي‌شد و ردپاهاي جديد اثبات مي‌كند انسان‌هاي اوليه از اين فرصت استفاده كرده‌اند.

اولين ردپاي انسان در درياچه اي باستاني (Alathar) در عربستان كشف شد

پژوهشگران با استفاده از تاريخ‌گذاري به روش لومينسانس تخمين زدند كه ردپاهاي كشف‌شده مربوط به ۱۰۲ هزار تا ۱۳۲ هزار سال پيش است. پژوهشگران براساس شواهد منطقه‌اي گسترده‌تر درزمينه‌ي افزايش بارندگي، مي‌گويند آن‌ها تقريبا مربوط به حدود ۱۲۰ هزار سال پيش هستند كه آخرين دوره‌ي ميان‌يخچالي ناميده مي‌شود. درحدود اين دوران سيستم‌هاي رودخانه‌اي وسيع در سراسر صحراي بزرگ آفريقا گسترش يافت و آثاري از دوران پارينه‌سنگي در امتداد آن‌ها ديده مي‌شود.

گرچه نمي‌توان با اطمينان گفت كدام گونه از انسان‌ها اين آثار را از خود برجاي گذشته‌اند، پژوهشگران احتمال مي‌دهند آثار كشف‌شده مربوط به انسان خردمند باشد. انسان خردمند در همين زمان در سرزمين شام كه در ۷۰۰ كيلومتري شمال بيابان نفود واقع شده است، حضور داشته است. نئاندرتال‌ها در اين دوره در شام نبودند و تا چند هزار سال بعد وقتي شرايط خنك‌تري بر منطقه حاكم شد، به اين سرزمين بازنگشتند. تخمين‌ هيكل انسان‌ها براساس ردپاهاي آن‌ها با انسان‌هاي خردمند مطابقت بيشتري دارد.

پژوهشگري درحال جستجوي ردپاها روي رسوبات درياچه‌اي باستاني در عربستان

علاوه‌بر ردپاهاي انسان، آثاري از ردپاهاي مربوط به فيل، اسب و شتر نيز يافت شد. اين ردپاها كه متيو استوارت از مؤسسه ماكس پلانك آن‌ها را مورد مطالعه قرار داده است، اطلاعات جديد زيادي را درمورد تعاملات ماقبل تاريخ ميان انسان‌ها، حيوانات و محيط فراهم مي‌كند. ردپاها نوع منحصر‌به‌فردي از شواهد فسيلي هستند، زيرا تصويري دقيق در زمان ارائه مي‌دهند كه معمولا نشانگر چند ساعت يا چند روز است. اين ميزان وضوح را نمي‌توانيم از آثار ديگر به دست آوريم. آن‌ها همچنين به ما اجازه مي‌دهند تا رفتار صاحبان آن‌ها را درك كنيم. درك چنين چيزي با استفاده از فسيل‌ها ميسر نيست. به كمك اين آثار مي‌توانيم ارتباط ميان انسان‌ها و پستانداران بزرگ ديگر را در لحظه‌ي دقيقي ازانديشه متخصصين زمين‌شناسي درك كنيم.

تجزيه‌و‌تحليل‌هاي زيست‌محيطي روي رسوبات درياچه نشان مي‌دهند كه درياچه حاوي آب آشاميدني بوده است. انواع ردپاهاي كشف‌شده روي رسوبات نشان مي‌دهد كه انسان‌ها، فيل‌‌ها، شترها و اسب‌ها در زمان يكساني از اين منبع استفاده مي‌كردند. حركات انسان و پستانداران بزرگ مي‌تواند با آب شيرين مرتبط بوده باشد و الگوي ردپاها نشان مي‌دهد كه هر دو روي بستر درياچه وقتي به‌طور موقت در معرض قرار گرفته بود، به جستجوي غذا پرداخته‌اند. انسان‌ها ممكن است با دنبال كردن پستانداران بزرگ براي شكار به اين منطقه كشيده شده باشند.

فسيل‌هاي حيواني در رسوبات درياچه باستاني

درنتيجه‌ي مطالعه‌ها و تجزيه‌و‌تحليل فسيل‌هاي كشف‌شده از اين محوطه ابزارهاي سنگي يا آثاري كه نشان‌دهنده‌ي سكونت دائمي باشد، پيدا نشده است. براين‌اساس، به‌انديشه متخصصين مي‌رسد صاحبان ردپاها براي مدت كوتاهي از درياچه بازديد كرده بودند و قبل از ادامه‌ي سفر آنجا را به‌دنبال منابعي مورد جست‌وجو قرار داده‌اند. مشخص نيست چه اتفاقي براي افرادي كه اين ردپاها را برجاي گذاشته‌اند، افتاده است. شايد آن‌ها همراه‌با ديگر انسان‌هاي خردمند اوليه مردند يا با بازگشت شرايط خشك به اين سرزمين‌ها به محيط‌هاي مساعدتر عقب‌نشيني كردند.