ويروس كرونا چگونه باعث مرگ مي‌شود؟

ويروس عامل بيماري كوويد ۱۹ كه SARS-CoV2 نام گرفته است، تاكنون حدود ۴۰۰ هزار نفر را در سرتار جهان آلوده كرده است. هرچند اين تعداد، مواردي هستند كه صرفا تاكنون شناسايي شده‌اند و احتمالا تعداد واقعي مبتلايان بسيار بيشتر از اين رقم است. ويروس جديد كه تاكنون جان حدود ۱۷ هزار نفر را گرفته، با گسترس سريع با اغلب نقاط دنيا به همه‌گيري جهاني منجر شده است. اكنون اين پرسش مطرح مي‌شود كه كرونا پس از ورود به بدن، چگونه موجب مرگ افراد مي‌شود؟

ويروس كرونا جديد يك عامل بيماري‌زاي تنفسي است؛ بدين معنا كه مي‌تواند وارد سيستم تنفسي شده و به آن حمله كند. دستگاه تنفسي سيستمي است كه از بيني آغاز شده و به ريه‌ها مي‌رسد و به شما اجازه مي‌دهد اكسيژن را وارد بدن كرده و كربن‌دي‌اكسيد را از آن خارج كنيد. ويروس‌هاي تنفسي مختلفي در دنيا وجود دارند، مانند:ٰ آدنوويروس‌ها، رينو ويروس‌ها، ويروس سين‌سيشيال تنفسي (RSV)، آنفلوانزا و ويروس‌هاي كروناي ديگر. مجراي تنفسي محيط مناسبي براي اين ويروس‌ها است و برخي از آن‌ها معمولا در بخش فوقاني دستگاه تنفس مي‌مانند؛ درحالي‌كه برخي ديگر ممكن است وارد بخش تحتاني دستگاه تنفسي شوند. ويروس كرونا جديد مي‌تواند به هر دو بخش دستگاه تنفسي نفوذ كند.

بايد درانديشه متخصصينداشت كه چون صرفا دو نوع ويروس مختلف با ‌عنوان ويروس‌هاي تنفسي درانديشه متخصصينگرفته مي‌شوند، بدين مفهوم نيست كه از جهات ديگر نيز به يكديگر شباهت دارند. ويروس‌هاي مختلفي كه موجب سرماخوردگي معمولي مي‌شوند از جمله چهار نوع ويروس كرونا ديگر (OC43، HKU1، NL63 و 229E)، نسبت‌به ويروس كرونا جديد رفتار بسيار متفاوتي دارند. همچنين، ويروس جديد همانند ويروس آنفلوانزا نيست. كرونا جديد زماني وارد دستگاه تنفسي شما مي‌شود كه قطرات تنفسي حاوي ويروس را تنفس كنيد. اين عفونت معمولا از بيني، همان عضوي آغاز مي‌شود كه بسياري از مردم عادت دارند به آن دست بزنند؛ درنتيجه هرگز با دست آلوده، صورت خود را لمس نكنيد. ظاهر ويروس مانند يك توپ ماساژ خاردار است.

نمايشي از ويروس SARS-CoV2 كه موجب همه‌گيري جهاني كوويد ۱۹ شده است

برجستگي‌هاي موجود روي سطح ويروس (اسپايك) از پروتئين تشكيل شده‌ است. اين برجستگي‌هاي پروتئيني كليد توانايي ويروس براي حمله به سلول‌هاي دستگاه تنفسي هستند. آن‌ها به ويروس كمك مي‌كنند تا ACE2 را پيدا كرده و به آن متصل شود. ACE2 پروتئيني است كه روي سطح سلول‌هاي شما وجود دارد و ويروس مي‌تواند از آن براي ورود به سلول استفاده كند. اين ويروس از آنزيمي كه فورين نام داشته و در سلول‌هاي شما وجود دارد، استفاده كرده و اسپايك‌ها را به دو نيمه تقسيم مي‌كند. اين امر به هدايت ويروس به درون سلول كمك مي‌كند. وقتي ويروس وارد سلول مي‌شود، سياستش متوقف نمي‌شود. اين ويروس ماشين‌آلات سلول‌هاي شما را براي ساخت نسخه‌هايي از خود مي‌ربايد. نسخه‌هاي زيادي از ويروس ساخته مي‌شود و ويروس ممكن است به سلول‌هاي پوشش مجراي تنفسي حمله كرده و به آن‌ها آسيب برساند. آن‌ها ممكن است قبل از اينكه سيستم ايمني متوجه شود كه اتفاقي افتاده است، وارد سلول‌ها شوند. علت آن است كه سيستم ايمني شما احتمالا هرگز پيش از اين چيزي مانند SARS-CoV2 نديده است و فرصتي براي شناسايي و ايجاد سلاح عليه آن نداشته است.

نتايج يك مطالعه نشان داده است كه ۱۷/۹ درصد از افراد آلوده در جريان عفونت كوويد ۱۹ داراي هيچ‌گونه علائمي نيستند. علائم دستگاه تنفس فوقاني مي‌تواند شامل، تب، گلودرد، گرفتگي بيني و سرفه‌ي خشك باشد. همان‌طور كه سازمان جهاني بهداشت گزارش كرده است، علائم به‌طور متوسط ۵ تا ۶ روز پس از وارد شدن ويروس به بدن آغاز مي‌شود. اين زمان داراي دامنه‌اي از يك تا ۱۴ روز است.

ممكن است تا اين‌جا چنين فكر كنيد كه كرونا جديد، ويروسي مخرب است اما در قياس با ديگر عوامل بيماري‌زاي خطرناك، چندان هم وحشتناك نيست. هرچند براي درصد زيادي از موارد، عفونت ناشي از ابتلا به كرونا و آسيب آن به بخش فوقاني دستگاه تنفس محدود مي‌شود، بهتر است درباره‌ي زمان ورود عفونت به درخت تنفسي و ريه‌ها نيز بدانيد. تنگي نفس، درد يا تنگي قفسه سينه، سرفه‌ي عميق‌تر و ديگر اشكالات تنفسي مي‌تواند نشانه‌ي اين باشند كه ويروس راه خود را به مجراي تنفسي تحتاني باز كرده است. اين علائم مي‌تواند ناشي‌از التهاب درخت تنفسي باشد كه درخت برونشي نيز ناميده مي‌شود: مجموعه‌اي از لوله‌ها كه هوا را وارد ريه و از آن‌ خارج مي‌كنند. ويروس ممكن است در درخت تنفسي متوقف نشود. در انتهاي مجراي تنفسي مجموعه‌اي از ساختارهاي بالون‌مانند وجود دارد. اين ساختارهاي غشايي همان كيسه‌هاي هوايي يا آلوئول‌هاي تنفسي هستند كه با هوايي كه تنفس مي‌كنيد، پر مي‌شوند. نمايشي از اين ساختارها در شكل زير نشان داده است:

همان‌طور كه در تصوير مشاهده مي‌كنيد، كيسه‌هايي هوايي با شبكه‌اي از رگ‌هاي خوني در ارتباط هستند كه به رنگ قرمز و آبي نشان داده شده است. اين رگ‌هاي خوني، خوني را كه حاوي اكسيژن كم و كربن‌دي‌اكسيد بالا است، از ساير قسمت‌هاي بدن به ريه مي‌آورند. كيسه‌هاي هوايي محل تبادل اين گازها هستند و در آنجا اكسيژني كه تنفس مي‌كنيد با كربن‌دي‌كسيد موجود در خون مبادله مي‌شود. كربن‌دي‌دكسيد وارد كيسه‌هاي هوايي شده و مي‌تواند طي عمل بازدم ازطريق بيني و دهان خارج شود. خوني كه اكسيژن گرفته است به ساير قسمت‌هاي بدن مي‌رود تا اكسيژن مورد نياز سلول‌ها را تأمين كند.

وقتي آلوئول‌هاي شما به درستي كار نكنند، بدن تهي از اكسيژن شده و قادر نيست از كربن‌دي‌اكسيد رهايي پيدا كند. پس از چنين اتفاقي، همه‌چيز به‌سرعت به‌سمت سراشيبي مي‌رود. اگر ويروس به ريه‌ها و كيسه‌هاي هوايي برسد، مي‌تواند موجب بروز ذات‌الريه شود. ذات‌الريه زماني اتفاق مي‌افتد كه كيسه‌هاي هوايي ملتهب شده و پر از مايعات و مواد زائد مي‌شوند. اين اتفاق ممكن است در يك يا هر دو ريه رخ دهد. بروز ذات‌الريه نشان‌دهنده‌ي جدي بودن عفونت است. اگر درمورد ابتلا به آن مشكوك هستيد، لازم است فورا به پزشك مراجعه كنيد. البته بدون استفاده از دستگاه اشعه‌ي ايكس نمي‌توانيد با اطمينان بگوييد كه دچار ذات‌الريه شده‌ايد. بنابراين، از علائم احتمالي نظير تب بالا و لرزي كه ممكن است همراه‌با تكان‌خوردن باشد، سرفه همراه‌با مخاط سبز، زرد يا خوني، درد قفسه سينه، تنگي نفس و ديگر اشكالات تنفسي مرتبط آگاه باشيد. همچنين ممكن است احساس خستگي كنيد، اشتهاي خود را از دست داده و گاهي عرق كنيد. اگر دچار كبودي يا گيجي شديد، نشانه‌ي آن است كه شايد اكسيژن كافي در ريه‌هاي خود نداشته باشيد. كبودي نشانه‌ي خطرناكي است كه به مراجعه‌ي فوري به پزشك نياز دارد.

اشكال ديگر آن است كه درحالي‌كه سيستم ايمني درحال مبارزه با ويروس جديد است، ميكروب‌هاي ديگري مانند باكتري‌ها مي‌توانند وارد ريه‌ها شده و ويراني به بار آورند. اين مهاجمان جديد مي‌توانند با غفلت سيستم دفاعي، سبب بروز عفونت‌هاي ثانويه‌اي شوند كه به‌سرعت بدن را درگير مي‌كنند. چنين عفونت‌هايي مي‌توانند مرگبار باشند و با ادامه‌ي آسيب به ريه‌ها، ممكن است دچار سندرم زجر تنفسي يا ديسترس تنفسي حاد (ARDS) شويد كه چنان آسيب گسترده‌اي به ريه‌ها وارد مي‌شود كه ديگر قادر تبادل گاز نيستند. اگر آسيب به‌حدي برسد كه ريه‌ها ديگر نتوانند به‌طور مؤثر گازها را مبادله كنند، دچار نارسايي تنفسي شده و براي كمك به تنفس به دستگاه تنفس مصنوعي نياز خواهيد داشت. در چنين مواردي، دستگاه تنفس مصنوعي چيزي اختياري نبوده و براي زنده ماندن، امري حياتي است. به همين دليل پزشكان درحال‌حاضر درمورد كمبود دستگاه تنفس مصنوعي نگران هستند؛ زيرا با كمبود آن مردم جان خود را از دست خواهند داد.

با شيوع بيماري كوويد ۱۹ در سرتاسر جهان، دستگاه‌هاي تنفس مصنوعي مانند آنچه در تصوير مي‌بينيد، ممكن است به‌شدت مورد نياز باشد

اتصال به دستگاه تنفس مصنوعي بدترين چيزي نيست كه مي‌تواند رخ دهد. سيستم ايمني مي‌تواند بيش از اين نيز پيش برود. اشكال واقعي زماني رخ مي‌دهد كه سيستم ايمني شروع به ارسال مواد شيميايي و سلول‌هايي نه‌تنها به ريه‌ها بلكه به تمام قسمت‌هاي بدن مي‌كند. در اين وضعيت دامنه‌ي تخريب، فراتر از منطقه‌ي ريه گسترش مي‌يابد. مركز كنترل و پيشگيري از بيماري، سپسيس را به‌عنوان پاسخ افراطي بدن به يك عفونت توصيف مي‌كند. اين يك وضعيت اضطراري مرگبار است. فشار خون شروع به كاهش كرده و اندام‌ها دچار نارسايي مي‌شوند. در اين وضعيت، احتمالا نقطه‌ي بازگشتي دركار نيست. بيشتر افراد مبتلا به كوويد ۱۹ اين مسير را طي نمي‌كنند.

براساس گزارش مأموريت مشترك سازمان جهاني بهداشت و چين درمورد بيماري كوويد ۱۹، تقريبا ۸۰ درصد از افرادي كه ابتلاي آن‌ها با آزمايش تأييد مي‌شود، بيماري خفيف تا متوسطي دارند. بيماري خفيف معمولا حدود دو هفته ادامه دارد. اگرچه براساس اين گزارش، ۱۳/۸ درصد از افرادي كه بيماري آن‌ها به‌وسيله‌ي آزمايش تأييد مي‌شد، دچار حالت شديد بيماري بودند. بهبودي از اين وضعيت، اگر رخ دهد، ۳ تا ۶ هفته طول مي‌كشد. متاسفانه خطر مرگ همچنان وجود دارد.

بنابراين، درصورت ابتلا به كوويد ۱۹، احتمال مرگ چقدر است؟ در گزارش هفتگي نرخ مرگ‌و‌مير مركز كنترل و پيشگيري از بيماري كه در تاريخ ۱۸ مارس منتشر شد، داده‌هاي مربوط به ۴۲۲۶ مورد كوويد ۱۹ مورد مطالعه قرار گرفته بود كه از تاريخ ۱۶ مارس به اين مركز گزارش شده بودند. از اين موارد، ۲۴۴۹ نفر از بيماران داراي اين دامنه‌هاي سني بودند: ۶ درصد ۸۵ سال و بيشتر، ۲۵ درصد بين ۶۵ تا ۸۴ سال، ۱۸ درصد بين ۵۵ تا ۶۴ سال، ۱۸ درصد بين ۴۵ تا ۵۴ سال، ۲۹ درصد بين ۲۰ تا ۴۴ سال و ۵ درصد بين صفر تا ۱۹ سال. نرخ مرگ‌و‌مير به‌طور قابل‌توجهي در افراد داراي سن ۸۵ و بالاتر بيشتر بود و ۱۰ تا ۲۷ درصد از آن‌ها زنده نمي‌ماندند. اين رقم بسيار بالا به‌انديشه متخصصين مي‌رسد اما به‌خاطر داشته باشيد كه اين‌ها مواردي بودند كه تشخص داده شده و به مركز كنترل و پيشگيري از بيماري گزارش شده بودند.

پزشك ۴۰ ساله‌اي كه در بخش فوريت‌هاي پزشكي سيستم بهداشت و درمان اورگرين هلث در واشنگتن كار مي‌كرد، دچار بيماري كوويد ۱۹ شده و در شرايط بحراني قرار دارد

بدون آزمايش گسترده‌تر، مشخص نيست كه هم‌اكنون واقعا چه تعداد مورد كوويد ۱۹ در جهان وجود دارد. ميزان مرگ‌و‌مير موارد براي افراد داراي سن ۶۵ تا ۸۴ سال برابر ۳ تا ۱۱ درصد بود كه پايين‌تر بوده اما باز هم قابل‌توجه است. نرخ مرگ‌و‌مير موارد براي افراد ۵۵ تا ۶۴ ساله بين ۱ تا ۳ درصد و براي افراد ۲۰ تا ۵۴ سال، كمتر از يك درصد بود. در ميان قربانيان، هيچ فرد داراي سن ۲۰ سال و كمتر ديده نشد. تاكنون، نرخ مرگ‌و‌مير موارد كه در بخش‌هاي مختلف جهان برآورد شده است، تاحدي متفاوت بوده است. تدروس آدهانوم، مدير كل سازمان جهاني بهداشت در جلسه‌ي مطبوعاتي كه در تاريخ ۳ مارس برگزار شد، گفت:

در سطح جهان، حدود ۳/۴ درصد از موارد گزارش‌شده‌ي كوويد ۱۹ جان باخته‌اند.

مطالعه‌اي كه هم‌اكنون براي مجله‌ي Nature Research درحال مطالعه است، داده‌هاي عمومي در دسترس درباره‌ي موارد تأييد آزمايشگاهي شده‌ي عفونت‌هاي كوويد ۱۹ را در سرزمين اصلي چين مورد تجزيه‌و‌تحليل قرار داده است و احتمال مرگ در اثر عفونت پس از توسعه‌ي علائم را ۱/۴ درصد برآورد كرده است. بنابراين براي حل اين اختلاف در نرخ مرگ‌و‌مير موارد گزارش‌شده به داده‌ها و مطالعات بيشتري نياز است. باين‌حال، تمام اين برآوردها بسيار بالاتر از نرخ مرگ‌و‌مير آنفلوانزاي فصلي است كه معمولا پايين‌تر از ۰/۱ درصد است. ويروس كرونا جديد ممكن است از اين انديشه متخصصين كه يك ويروس تنفسي است و مي‌تواند موجب مرگ شود، شباهت‌هايي با ويروس آنفلوانزا داشته باشد، اما آنفلوانزا نيست.