تلاش دانشمندان MIT براي هك كردن روياها

در يك‌سوم از كل زندگي كه درحال خواب مي‌گذرانيم، ذهن ما در سرزمين ناشناخته‌ي ناخودآگاه اقامت دارد. ما خواب مي‌بينيم اما علت آن را كاملا نمي‌دانيم. درحالي‌كه اين آميزه‌هاي شبانه‌ي تصوير و داستان‌، مدت زمان طولاني است كه توجه انسان را به خود جلب كرده است، علم مدرن تا حد زيادي معتقد است كه خواب‌ها تأثيري روي زندگي روزمره ندارند. گرچه در آزمايشگاه خواب مؤسسه‌ي فناوري ماساچوست (MIT)، گروه كوچكي از پژوهشگران طرز فكر ديگري دارند و درحال ايجاد فناوري‌هايي هستند كه مي‌خواهند با استفاه از آن‌ها و براي اثبات ارزش روياها، ناخودآگاه را مورد كاوش قرار دهند. آدام هوروويتس، دانشجوي دكتري گروه رابط‌هاي سيال در آزمايشگاه رسانه‌ي MIT مي‌گويد:

رويا ديدن درست مانند فكر كردن در شب است. وقتي وارد آن مي‌شويد، صبح در حالت متفاوتي خارج مي‌شويد. اما ما درمورد تجربه‌ي انتقال اطلاعات يا افكاري كه آن را هدايت مي‌كنند، سوالي نپرسيده‌ايم.

هوروويتس و همكارانش به‌دنبال يافتن پاسخ اين سؤال هستند و اميدوار هستند آن را پيدا كنند. در حالي‌كه پژوهش‌هاي گذشته نشان داده است كه روياها ممكن است به تثبيت حافظه، تنظيم عواطف و سلامت روان كمك كنند، آزمايشگاه خواب در تلاش است تا در اين راستا قدمي پيش‌تر برود. پژوهشگران به‌جاي مطالعه ساده‌ي نقش روياها در زندگي، مي‌خواهند كه ببينيد وقتي در آن‌ها مداخله مي‌كنند، چه اتفاقي مي‌افتد. براي انجام اين كار، آزمايشگاه خواب كه در سال ۲۰۱۷ به‌عنوان بخشي از گروه رابط‌هاي سيال آزمايشگاه رسانه‌ي MIT راه‌اندازي شد، درحال توسعه‌ي دستگاه‌هاي پوشيدني متن‌بازي است كه به طرق مختلفي روياها را رديابي كرده و با آن‌ها تعامل برقرار مي‌كنند.

مردم نمي‌دانند كه يك‌سوم از زندگي آن‌ها، يك سومي است كه مي‌توانند در آن خود را تغيير داده، سازماندهي كرده يا بهتر كنند. تقويت حافظه يا افزايش خلاقيت يا بهبود خلق‌و‌خو در روز آينده يا بهبود عملكرد در امتحان، همه‌ي اين‌ها كارهاي مهمي هستند كه مي‌توانيد در خواب انجام دهيد.

ابزار اصلي هوروويتس در آزمايشگاه خواب، دورمينو است كه وسيله‌ي دستكش‌مانندي است كه براي تقويت خلاقيت ازطريق بردن فرد به حالت هيپناگوژيا طراحي شده است. هيپناگوژيا حالت نيمه‌شفاف بين بيداري و خواب است؛ زماني‌كه افكار ما از بند واقعيت رها شده و شروع به روياشدن مي‌كنند. دورمينو به‌منظور دسترسي متخصصان به تفكر سيال و تداعي آزادانه، به گسترش، اثربخشي و تسخير اين وضعيت انتقالي كمك مي‌كند.

اصل هدايت‌گر پشت‌صحنه‌ي دورمينو چيز جديدي نيست. گفته مي‌شود افراد خلاقي مانند توماس اديسون، نيكولا تسلا و سالوادور دالي درحالي‌كه گوي فولادي در دست داشتند، چرت مي‌زدند تا وقتي كه گوي از دستشان رها شده و به زمين مي‌افتاد، در حالت هيپناگوژيا بيدار شوند. در اين سرزمين مرزي ميان خودآگاه و ناخودآگاه، ذهن خلاق آن‌ها مي‌توانست باز شود.

دورمينو توپ فولادي را متناسب با قرن ۲۱ به‌روزرساني مي‌كند. درحالي‌كه حسگرهايي اطراف مچ دست و انگشتان متخصص قرار دارند، دستگاه تُن عضلاني، ضربان قلب و رسانايي پوست را دنبال مي‌كند تا مراحل مختلف خواب را تشخيص دهد. وقتي متخصص وارد مرحله‌ي هيپناگوژيا مي‌شود، دستگاه يك نشانه‌ي صوتي از پيش ضبط‌شده را اجرا مي‌كند كه معمولا از يك كلمه تشكيل شده است و هرچيزي را كه متخصص ممكن است در پاسخ بگويد، ضبط مي‌كند. هوروويتس در آزمايش ۵۰ نفره‌اي با دورمينو دريافت كه محتواي نشانه‌ي صوتي به‌طور موفقيت‌آميزي خود را در خواب افراد نشان مي‌دهد. براي مثال، اگر كلمه ببر بود، متخصصان گزارش مي‌كردند كه خواب ببر ديدند. اما علاوه‌بر تغيير محتواي خواب، هوروويتس متوجه شد كه اين گسترش و تعامل با حالت هيپناگوژيك باعث بهبود عملكرد فرد در وظايف خلاقانه مي‌شود.

جوديت آمورس، يكي ديگر از پژوهشگران آزمايشگاه خواب درحال كار روي تغيير محتواي روياها ازطريق دسترسي به سطح عميق‌تري از ناخودآگاه ازطريق بويايي است. پروژه‌ي او كه بيواسنس (BioEssence) نام دارد، يك ابزار پوشيدني منتشركننده‌ي رايحه است كه ضربان قلب و امواج مغزي را مورد نظارت قرار مي‌دهد تا مراحل خواب را رديابي كند. وقتي متخصصان به مرحله‌ي N3 برسند كه با تثبيت حافظه همراه است، دستگاه بوي از پيش تعيين‌شده‌اي را آزاد مي‌كند كه متخصص آن را با يك رفتار آموخته‌شده يا حافظه مرتبط مي‌كند. با بوييدن آن بو در هنگام خواب، ذهن ناخودآگاه آن حافظه را تقويت مي‌كند. برخلاف آغازگرهاي شنيداري يا لمسي، احتمال اينكه بو فرد را از خواب بيدار كند، كمتر است.

آمورس مي‌گويد:

حس بويايي جالب است زيرا مستقيما به حافظه و بخش‌هاي عاطفي مغز (آميگدال و هيپوكامپ) مرتبط مي‌شود و دروازه‌ي بسيار جالبي براي دستيابي به بهزيستي است.

آمورس درحال كار روي پژوهشي است كه نشان دهد بيواسنس مي‌تواند به‌عنوان ابزاري براي تغيير خاطرات نابهنجار مرتبط با تروما يا PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) مورد استفاده قرار گيرد. او مي‌گويد با به جريان انداختن بوهاي داراي ارتباط مثبت طي كابوس‌هاي شبانه، مي‌توانيد بدون اينكه در حالت هشياري كامل باشيد، بهبود پيدا كنيد.

درحالي‌كه چشم‌انداز تقويت رويا ممكن است به شما جلوه‌هايي از تلقين بدهد، درواقع، بسيار ساده است. به زماني فكر كنيد كه صداي زنگ هشدار را با خواب خود ادغام مي‌كنيد يا وقتي كسي سعي دارد شما را بيدار كند، روياي لرزيدن خانه را مي‌بينيد. اين تمايل طبيعي به روايت‌كردن محيط پيرامون خود در خواب است كه آزمايشگاه خواب از آن استفاده مي‌كند. هوروويتس مي‌گويد:

ما در روياها، هر ورودي حسي را به بخشي از يك داستان تبديل مي‌كنيم.

بااين‌حال، در دنياي پژوهش‌هاي خواب، همه درمورد ايده‌ي دستكاري خواب‌ها براي گرفتن نتيجه‌ي مثبت در بيداري هيجان‌زده نيستند. دكتر روبين نيمان، روانشناس و متخصص خواب مركز پزشكي يكپارچه دانشگاه آريزونا معتقد است كه اهميت و قدرت روياها، در توانايي شكوفايي خود‌به‌خودي آن‌ها نهفته است. او مي‌گويد:

هك ‌كردن روياها مبتني‌بر اين فرض است كه ناخودآگاه فاقد هوش است و حياتي ندارد. ناخودآگاه نوع ديگري از هوش است. ما مي‌توانيم از آن ياد بگيريم. مي‌توانيم به‌جاي غلبه‌بر آن و به‌جاي اينكه آن را مديريت كنيم و سعي كنيم در مسيرهايي كه مي‌خواهيم آن را هدايت كنيم، با آن گفت‌وگو داشته باشيم.

نيمان هچنين درمورد اين مسئله سؤال دارد كه اين كار چه تأثيري روي خواب مي‌گذارد. از اين گذشته، حالت هيپناگوژيك پلي كوتاه ميان بيداري و خواب است. او مي‌گويد:

اگر آن را طولاني كرده يا مختل كنيم، ممكن است باعث شويم كه فرد ازانديشه متخصصين رفتن به خواب با اشكال مواجه شود.

درحالي‌كه پژوهشگران آزمايشگاه خواب اعتقاد ندارند كه اين مداخله، روي مدت خواب ديدن اثري داشته باشد، درك مي‌كنند كه ايده‌ي هك‌كردن رويا و كنترل آن ممكن است كمي وحشت‌آور باشد. آن‌ها با ايجاد پروژه‌ي ويدئويي به‌نام پيله (Cocoon) كه ماشين خوابي را به تصوير مي‌كشد كه مي‌تواند به‌طور كامل ذهن ناخودآگاه را تقويت كند، به اين مسئله پرداخته‌اند. در اين ويدئو فردي نشان داده مي‌شود كه زير گنبدي شيشه‌اي خود را جمع كرده است و با سيم‌ها و دستگاه‌هاي كوچكي پوشانده شده است، درحالي‌كه در نماي نزديك چشماش، رنگ‌هاي رويايي جلوه مي‌كند. آمورس مي‌گويد:

ما مي‌خواستيم كه اين محركي براي آغاز مباحثه درمورد اخلاقيات مهندسي رويا باشد.

گرچه ويدئوي مذكور شامل تمام دستگاه‌هاي واقعي و متخصصدي تقويت خواب ازجمله دورمينو و بيواسنس مي‌شود، به اين واقعيت اشاره دارد كه بيشتر فناوري‌هايي كه با ذهن ناخودآگاه تعامل برقرار مي‌كنند، اين كار را به روشي انجام مي‌دهند كه حس مي‌كنيم از كنترل ما خارج است. درحالي‌كه ايده‌ي مهندسي روياها به مرز استبداد اين نوع ادغام انسان و فناوري نزديك است، هوروويتس و آمورس مي‌گويند آزمايشگاه خواب قصد ندارد تمام جنبه‌هاي فضاي خواب را كنترل كند بلكه مي‌خواهد براي دسترسي بيشتري به آن فضا مهيا كند تا درك عميق‌تري از خويش به دست آوريم. هوروويتس مي‌گويد:

اين كمتر شبيه اين است كه: مي‌خواهم چيزي را نقشه‌يابي كنم تا بتوانم آن را كنترل كنم. بيشتر مانند اين است كه: مي‌خواهم به شما عينكي براي تماشا بدهم و شما هر كاري مي‌خواهيد با آن انجام دهيد. من علاقه‌اي به ايجاد ابزارهايي كه مردم را از خودشان دورتر كند، ندارم. اين قطعا هدف نيست.

آمورس هم با بياني ساده مي‌گويد:

اين درمورد آگاه‌شدن درمورد توانايي‌هايي است كه داراي آن هستيم.

البته انكوباسيون روياها چندين دهه قدمت دارد و پژوهشگران و روانشناسان از فناوري‌هاي سطح پايين براي تأثير گذاشتن روي روياها براي اهداف پژوهشي يا براي كمك به افراد براي بازنويسي كابوس‌هاي شبانه استفاده كرده‌اند.

آزمايشگاه خواب قصد دارد فناوري را ايجاد كند كه بتواند اين تكنيك‌ها را استانداردسازي و مردمي كند تا هم دانشمندان و هم مردم از آن‌ها استفاده كنند. با كمك سخت‌افزار و نرم‌افزار متن‌باز آن‌ها، هر كسي مي‌تواند دورمينو و بيواسنس خاص خود را بسازد، خواه گروهي پژوهشي باشد كه به مطالعه‌ي هيپناگوژيا مشغول باشد يا افرادي كه مي‌خواهند الهام ساكن در روياهاي خود را هك كنند.

در همين حين، هوروويتس و آمورس درتلاش هستند تا دستگاه‌هاي خود را به دست پژوهشگران ديگر برسانند تا رواج و سهولت پژوهش‌هاي خواب افزايش پيدا كند. دكتر ديردري بارت، استاد دانشگاه هاروارد و پژوهشگر خواب درحال طراحي مطالعه‌اي با استفاده از دورمينو است تا ببيند كه ‌آيا حالت هيپناگوژيك مي‌تواند به هنرمندان حرفه‌اي كمك كند تا به سطح عميق‌تري از خلاقيت دسترسي پيدا كنند. اما فراتر از اين مطالعه‌ي خاص، بارت درمورد چشم‌انداز ابزارهاي ارزان، يكپارچه و در دسترس براي پژوهش‌هاي خواب هيجان زده است. او مي‌گويد:

نكته‌ي جالب درمورد اين گروه آن است كه آن‌ها درحال ساختن دستگاه‌هايي هستند كه بسيار ارزان و قابل استفاده در خانه است و حالت طبيعي خواب را بر هم نمي‌زند و اين امكان را فراهم مي‌كند كه پژوهش روي افراد بيشتري و با هزينه كمتري انجام شود. بدون اينكه افراد را به آزمايشگاه بكشانيم، مي‌توانيم درمورد آن‌چه به‌طور طبيعي در روياها رخ مي‌دهد، داده‌هاي بيشتري جمع‌آوري كنيم.

اين همان چيزي است كه هوروويتس نيز به‌دنبال آن است. به‌جاي ايجاد فناوري كه بتواند خواب را كنترل كند، او و پژوهشگران آزمايشگاه خواب، به‌دنبال يك فناوري هستند كه به آن‌ها كمك كند به روياها و هرچه ممكن است به‌دنبال آن‌ها بيايد، دسترسي آزاد داشته باشند.