عوارض جانبي ناچيز واكسن‌هاي كرونا ممكن است درواقع بسيار جدي باشد
پژوهشگران واكسن دانشگاه آكسفورد و شركت داروسازي آسترازنكا روز دوشنبه نتايج حاصل از كارآزمايي مرحله‌ي اول/دوم را اعلام كردند كه نشان مي‌دهد محصول آن‌ها شايد بتواند بدون ايجاد آسيبي جدي، دربرابر عفونت ايمني ايجاد كند. هفته‌ي گذشته نيز، نتايج مشابهي در مقياس كوچك‌تري براي واكسن كانديداي ديگري گزارش شد كه حاصل همكاري شركت مادرنا و مؤسسه‌ي ملي بهداشت آمريكا است.
همان‌طوركه اين دو گروه و گروه‌هاي ديگر در حال رفتن به مرحله‌ي نهايي آزمايش هستند، ضروري است مردم درك روشن و متوازني از اين پژوهش‌ها داشته باشند؛ اما در‌اين‌باره شروع خوبي نداشته‌ايم. شواهدي كه تاكنون حاصل شده است، نشان مي‌دهد تحت‌تأثير تبليغ درباره‌ي موفقيت و پيشرفت اين گروه‌ها قرار گرفته و از توجه به مسائل مهم بازمانده‌ايم. رسانه‌هاي اصلي و مطبوعات پزشكي به عوارض جانبي بالقوه‌ي اين دو واكسن توجهي زيادي نكرده‌اند؛ خصوصا خطر عوارض جانبي ناگواري كه حتي اگر تهديدكننده زندگي نباشند، در روند زندگي افراد اختلال ايجاد مي‌كنند. اين نوع تبليغات شديد فقط به ايجاد تصورات نادرست منتج نشده؛ بلكه ممكن است موجب شيوع هراس از واكسن نيز شود.
ماه مه، سي‌ان‌ان در گزارشي گروه آكسفورد را به‌عنوان «تهاجمي‌ترين گروه ازانديشه متخصصين ترسيم گلگون‌ترين تصوير از محصول خود» توصيف مي‌كند؛ بنابراين، مباحثه را با آن‌ها آغاز مي‌كنيم. تصوير آكسفورد واقعا چقدر گلگون است؟ مطمئنا اين موضوع واقعيت دارد كه واكسن مذكور از قابليت محافظت دربرابر كوويد ۱۹ بهره مي‌برد؛ اما عوارضي نيز وجود دارد. براي مثال، پس از اينكه اولين كارآزمايي باليني براي اين واكسن در ماه آوريل آغاز شد، پژوهشگران بخش جديدي به مطالعه اضافه كردند كه در آن افراد هر ۶ ساعت يك بار و تا ۲۴ ساعت پس از تزريق استامينوفن استفاده مي‌كنند. اين مسئله در بازاريابي آن‌ها عنوان نشده است و مباحثهي درباره‌ي اين اقدام غيرعادي در پوشش رسانه‌ها در اوايل تابستان مشاهده نشد. روزنامه‌ها فقط گفتند واكسن در ميمون‌هاي رزوس بي‌خطر بود و عوارض جانبي در آن‌ها به‌همراه نداشت. اگرچه اين سيگنالي نگران‌كننده بود، اثر اين واكسن روي انسان‌ها چگونه است؟ آيا قرار بود استامينوفن تب و سردرد و كسالت يا تمام موارد مذكور را كاهش دهد؟
گروه آكسفورد نيز استامينوفن را به شركت‌كنندگان كارآزمايي پيشرفته‌ي مرحله‌ي سوم مي‌دهد كه اكنون در برزيل در حال انجام است. در مطالعه‌ي مهم ديگر درباره‌ي واكسن كه ۱۰ هزار نفر در بريتانيا را شامل مي‌شود، اگر دچار آلرژي يا وضعيتي باشيد كه با مصرف استامينوفن بدتر شود، نمي‌توانيد در آزمايش شركت كنيد. اگرچه در كارآزمايي همان گروه كه در آفريقاي‌جنوبي انجام مي‌شود، سخني از داروي اضافي به‌ميان نيامده است.
روزنامه‌نگاران مي‌توانستند ماه‌ها پيش بر اين مسئله پافشاري كنند. اولين افرادي كه واكسن‌ها را دريافت مي‌كنند، با دقت انتخاب مي‌شوند تا احتمال بروز واكنش منفي در آن‌ها حداقل باشد. اگر واكسن آكسفورد روي آن‌ها اثر بدي داشته باشد، ممكن است براي ساير ما هم خوب نباشد. البته يكي‌دو روز درد موجب نمي‌شود كسي از دريافت واكسن مؤثر كوويد ۱۹ اجتناب كند؛ اما اگر قرار باشد چنين چيزي پيش آيد، بايد براي آن آماده باشيم.
در بيانيه‌ي مطبوعاتي مربوط به نتايج كارآزمايي‌هاي واكسن آكسفود، به افزايش فراواني عوارض جانبي اندك در ميان شركت‌كنندگان اشاره مي‌شود. اگرچه مطالعه مقاله‌ي واقعي نشان مي‌دهد اين چرخش بازاريابي محسوب مي‌شود كه از آن زمان در گزارش‌هاي رسانه‌اي تكرار شده است (عباراتي مانند «عوارض جانبي جزئي» در مطالب منتشرشده در نيويورك‌تايمز، وال‌استريت ژورنال، رويترز و... ديده مي‌شود).
بله، واكنش‌هاي خفيف به‌مراتب از واكنش‌هاي شديد رايج‌تر بودند؛ اما عوارض متوسط يا شديد نيز رايج بود (به‌اندازه‌اي بد كه در زندگي روزمره اختلال ايجاد كند يا به مراقبت‌هاي پزشكي نياز داشته باشد). تقريبا يك‌سوم از افرادي كه واكسن كوويد ۱۹ را دريافت مي‌كردند و استامينوفن مصرف نمي‌كردند، دچار لرز شديد، خستگي مفرط، سردرد، كسالت يا تب شدند. نزديك ۱۰ درصد از افراد دچار حداقل ۳۸ درجه تب شدند و بيش از يك‌چهارم از افراد درد عضلاني متوسط يا شديد را تجربه كردند. اين ارقام در گروه جوان و سالم رقم چشمگيري محسوب مي‌شود و استامينوفن در بيشتر اين اشكالات كمك چنداني نمي‌كند.
نويسندگان مقاله واكسن را به‌عنوان قابل‌قبول و قابل‌تحمل معرفي مي‌كنند؛ اما هنوز نمي‌دانيم اين واكسن چقدر براي بيشتر مردم پذيرفتني خواهد بود. اگر روزنامه‌نگاران طرح سؤالات سخت‌تر را شروع نكنند، شرايط كاملي براي پيام‌رساني ضدواكسن ايجاد خواهد كرد.
مسئله‌ي هشداردهنده‌ي ديگري نيز وجود دارد: كارآزمايي‌هاي باليني براي ديگر واكسن‌هاي كوويد ۱۹ داراي گروه دارونما هستند؛ يعني شركت‌كنندگاني كه تزريق محلول نمكي دريافت مي‌كنند؛ اگرچه تنها يكي از كارآزمايي‌هاي واكسن آكسفورد اين رويكرد را دنبال مي‌كند. در موارد ديگر، درمان آزمايشي با واكسن مننژيت مقايسه مي‌شود. دلايل قانع‌كننده‌اي براي اين كار وجود دارد: تزريقات غيردارونما ممكن است علامت‌هاي نشانگر دريافت واكسن فعال (مانند واكنش پوستي) را تقليد مي‌كند و موجب مي‌شود كارآزمايي واقعا كورتر شود؛ اما استفاده از آن‌ها با اين ترديدها نيز همراه مي‌شود كه مضرات ناشي از واكسن جديد در ميان مضرات حاصل از واكسن قديمي پنهان شود كه در گروه كنترل استفاده مي‌شود.
پوشش‌هاي رسانه‌اي واكسن مادرنا نيز به‌صورت تغذيه‌ي قطره‌اي از داده‌هاي انتخابي ۱۹ مه، مادرنا يافته‌هاي مثبت و تكه‌تكه‌اي درباره‌ي نتايج موقت اولين كارآزمايي انساني ارائه كرد. اين شركت پس‌از‌آن با تبليغاتي كه كرده بود، حدود ۳۰ ميليون دلار از سهام خود را فروخت. با مقاله‌ي هفته‌ي گذشته‌ي مادرنا، نتايج همان گروه از افراد درنهايت رسما منتشر شد.
در همين زمان، اين گروه براي كارآزمايي باليني مرحله‌ي سوم ۳۰ هزار نفر را ثبت‌نام كرد كه در آن قرار شد افراد دو تزريق ۱۰۰ ميكروگرمي از واكسن كوويد ۱۹ را دريافت كنند. براساس بيانيه‌ي مطبوعاتي ماه مه، عارضه‌ي جانبي جدي‌اي براي افراد در آن گروه از دُز خاص وجود نداشت؛ اما مقاله‌ي هفته‌ي گذشته، كل نتايج را نشان مي‌دهد: با دريافت دُز دوم واكسن، هركدام از شركت‌كنندگان نشانه‌هاي سردرد يا لرز يا خستگي شديد را نشان مي‌دادند و حداقل در ۸۰ درصد موارد، اين اشكالات به‌اندازه‌اي بود كه فعاليت‌هاي روزانه‌ي آن‌ها را با اختلال روبه‌رو كند. دراين‌ميان، يكي از شركت‌كنندگان خصوصا دربرابر دُز زياد واكسن واكنش شديدي نشان داده بود. وي گفت: «اگر واكنش‌ها حتي نصف چيزي باشد كه براي برخي از اين واكسن‌ها رايج بود، پس از رسيدن واكسن به اجتماع، فروش آن دشوار مي‌شود و تعداد زيادي از مردم تمايلي به تزريق دوم نخواهند داشت.»
درحال‌حاضر در جامعه‌ي آمريكا، اطلاعات نادرست و بي‌اعتمادي فراواني درباره‌ي واكسن‌هاي به‌سرعت در حال پيگيري كوويد ۱۹ وجود دارد. در اين هفته، پيش‌چاپ جديدي از كين اون‌ووك و همكارانش نشان داد حتي تعداد بسياري از پرستاران در هنك‌گنگ درباره‌ي دريافت اين واكسن‌ها ترديد دارند. نويسندگان مقاله مي‌گويند ممكن است به‌زودي به واكسني برسيم؛ اما جوامع آمادگي پذيرش آن را ندارند. اگر شواهد مرتبط با مضرات واكسن آشكارا ارائه نشود، اين ترديدها از بين نخواهد رفت. بهتر است درباره‌ي عوارض استفاده از واكسن شفافيت داشته باشيم؛ در‌غير‌اين‌صورت چرا بايد به متخصص كارشناسان اعتماد كرد.
هم انديشي ها