ماسكها نماد رايج دنياگيري كوويد ۱۹ هستند كه تاكنون حدود ۳۵ ميليون نفر را بيمار كرده و جان بيش از يك ميليون نفر را گرفته است. در بيمارستان‌ها و مراكز مراقبت‌هاي بهداشتي ديگر، استفاده از ماسك‌هاي درجه پزشكي به‌وضوح انتقال ويروس SARS-CoV-2 را كاهش مي‌دهد؛ اما درمورد انواع ماسك‌هاي مورد استفاده‌ي عموم، داده‌ي منظمي در دست نيست.
علم از استفاده از ماسك حمايت مي‌كند و مطالعات اخير نشان مي‌دهند كه ماسكها از طرق مختلف موجب نجات جان انسان مي‌شوند: آن‌ها احتمال انتقال و ابتلا به ويروس كرونا را كاهش مي‌دهند و درصورت ابتلا به بيماري، ممكن است شدت عفونت را كاهش دهند. اما شواهد درمورد ميزان تأثير و زمان مناسب استفاده از آن‌ها قطعيت كمتري دارد. انواع مختلفي از ماسكها وجود دارد كه در محيط‌هاي مختلف استفاده مي‌شود. مباحثي درمورد تمايل افراد براي پوشيدن يا استفاده‌ي صحيح از آن‌ها وجود دارد. حتي پاسخ دادن به اين سؤال كه چه نوع مطالعه‌اي مي‌تواند اثر بخشي آن‌ها را به‌طور قطعي ثابت كند، دشوار است.
در آغاز دنياگيري، متخصص كارشناسان پزشكي فاقد شواهد خوبي درمورد نحوه‌ي انتشار SARS-CoV-2 بودند و به‌اندازه‌ي كافي علم نداشتند تا بتوانند براي عموم مردم توصيه‌هاي جدي درمورد پوشيدن ماسك ارائه دهند. ماسك استاندارد براي استفاده در محيط‌هاي مراقبت‌هاي بهداشتي ماسك‌هاي تنفسي N95 است كه با هدف فيلتر كردن ۹۵ درصد از ذرات معلق موجود در هوا با اندازه‌ي ۰/۳ ميكرومتر و بيشتر، طراحي شده است. با گسترش دنياگيري، كمبود اين ماسك‌هاي تنفسي پيش آمد و موجب طرح اين سؤال شد: آيا عموم مردم بايد از ماسك جراحي يا ماسك پارچه‌اي استفاده كنند؟
كيت گرابوفسكي، اپيدميولوژيست بيماري‌هاي عفوني در دانشكده پزشكي جانز هاپكينز، مي‌گويد: «اين‌ها مواردي است كه معمولا در كارآزمايي‌هاي باليني متوجه آن‌ها مي‌شويم. اما زماني براي انجام اين كار نداشتيم.» بنابراين دانشمندان به مطالعات مشاهده‌اي و آزمايشگاهي تكيه كرده‌اند. همچنين شواهد غيرمستقيمي از بيماري‌هاي عفوني ديگر وجود دارد. گرابوفسكي مي‌گويد: «با درانديشه متخصصين گرفتن همه‌ي موارد، من متقاعد شده‌ام كه ماسكها اثر دارند.»
اعتماد به ماسكها در ماه جون با انتشار اخباري درباره‌ي دو آرايشگر در ميسوري كه آزمايش آن‌ها براي كوويد ۱۹ مثبت شده بود، افزايش يافت. اين دو فرد هنگام كار از پوشش صورت پنبه‌اي دولايه يا ماسك جراحي استفاده مي‌كردند. اگرچه آن‌ها عفونت را به اعضاي خانواده‌ي خود منتقل كردند، به انديشه متخصصين مي‌رسيد مشتريان آن‌ها در امان مانده باشند.
سرنخ‌هاي ديگري درمورد اثربخشي ماسكها از اجتماعات گسترده حاصل شد. در اعتراضات «جان سياه‌پوستان مهم است» در آمريكا، بيشتر حاضران ماسك پوشيده بودند. به‌انديشه متخصصين نمي‌رسيد اين رويدادها موجب افزايش عفونت‌ها شده باشد، اما ويروس كرونا در اواخر ماه جون در اردويي تابستاني در جورجيا كه در آن كودكان شركت‌كننده ملزم به استفاده از ماسك نشده بودند، به‌شدت منتشر شد. البته در اين مورد بايد به چند نكته توجه داشت: معترضان در فضاي باز حضور داشتند كه خطر انتقال كوويد ۱۹ در آن كمتر است؛ درحالي‌كه شركت‌كنندگان در اردو هنگام شب از خوابگاه‌هاي مشتركي استفاده مي‌كردند. علاوه‌بر‌اين، از آن‌جايي كه بسياري از افراد غيرمعترض در جريان اجتماعات در خانه‌هاي خود مانده بودند، اين مسئله ممكن است انتقال ويروس را در جامعه كاهش داده باشد.
تجزيه‌و‌تحليل‌هاي دقيق‌تر به شواهد مستقيم افزود. مطالعه‌ي پيش‌چاپي در اوايل ماه آگوست، نشان مي‌داد افزايش هفتگي نرخ مرگ‌و‌مير در مكان‌هايي كه در آن‌ها استفاده از ماسك معمول بود، در‌مقايسه با مناطق ديگر چهار برابر پايين‌تر بود. مطالعه‌ي ديگري اثر دستور استفاده از ماسك را در مناطق مختلف آمريكا در ماه‌هاي آوريل و مه مطالعه كرد. پژوهشگران تخمين زدند كه استفاده از ماسك رشد موارد كوويد ۱۹ را تا ۲ درصد در روز كاهش داده است. آن‌ها مي‌گويند دستور استفاده از ماسك ممكن است از حدود ۴۵۰ هزار مورد عفونت پيشگيري كرده باشد. جرمي هوارد از دانشگاه سانفرانسيسكو در كاليفرنيا، مي‌گويد مجبور نيستيد محاسبات پيچيده‌اي انجام دهيد تا متوجه شويد استفاده از ماسك اثر دارد.
اما چنين مطالعاتي متكي بر اين فرضيات هستند كه دستور پوشيدن ماسك اجرا مي‌شود و مردم به‌درستي از آن‌ها استفاده مي‌كنند. علاوه‌بر‌اين، استفاده از ماسك غالبا هم‌زمان با تغييراتي ديگري مانند محدوديت در تجمعات است. گرابوفسكي مي‌گويد با حذف محدوديت‌ها، مطالعات مشاهده‌اي ممكن است بتواند اثر ماسك را از اثر مداخلات ديگر جدا كند.
اگرچه دانشمندان نمي‌توانند بسياري از متغيرهاي مخدوش‌كننده در جوامع انساني را كنترل كنند، در مطالعات حيواني قادر به كنترل متغيرهاي مختلف هستند. پژوهشگراني به سرپرستي كوك يانگ يون از دانشگاه هنگ‌كنگ همسترهاي عفوني و سالم را در قفس‌هاي مجاور قرار دادند و ديواره‌هايي از جنس ماسك جراحي برخي از حيوانات را از ديگران جدا مي‌كرد. طبق مقاله‌ي منتشرشده در ماه مه، بدون مانع، حدود دوسوم از حيوانات سالم دچار SARS-CoV-2 شدند؛ اما فقط حدود ۲۵ درصد از حيوانات محافظت‌شده به‌وسيله‌ي مواد ماسك عفوني شدند و مواردي كه عفوني شدند نسبت به همسايگانشان كه ديواره‌ي ماسكي اطرافشان نبود، به بيماري خفيف‌تري مبتلا شدند. اين يافته‌ها نيز نشان مي‌دهد ماسك از فرد استفاده‌كننده و همچنين از ديگران محافظت مي‌كند.
مونيكا گاندي، پزشك بيماري‌هاي عفوني در دانشگاه كاليفرنيا در سانفرانسيسكو، مي‌گويد:
استفاده از ماسك نه‌تنها از شما دربرابر عفونت محافظت مي‌كند، بلكه از بيماري شديد نيز پيشگيري مي‌كند.
گاندي يكي از نويسندگان مقاله‌اي است كه در اواخر ماه جولاي منتشر شد و حاكي‌از آن بود كه استفاده از ماسك باعث كاهش مقدار ويروسي مي‌شود كه فرد ممكن است دريافت كند و اين امر منجر به عفونت‌هاي خفيف‌تر يا حتي بدون علامت مي‌شود. وي پيشنهاد كرد كه مقدار ويروس بيشتر منجر به پاسخ التهابي تهاجمي‌تري مي‌شود.
پل ديگارد، ويروس‌شناس دانشگاه ادينبورگ، مي‌گويد:
اين ايده كه قرار گرفتن درمعرض ويروس بيشتر منجر به عفونت بدتر مي‌شود، كاملا منطقي و علت ديگري براي پوشيدن ماسك است.
گاندي به مزيت احتمالي ديگري نيز اشاره مي‌كند:
اگر افراد بيشتري به موارد خفيف مبتلا شوند، ممكن است به تقويت ايمني در سطح جمعيت بدون افزايش بار بيماري شديد و مرگ كمك كند.
مباحثه ماسكها ارتباط نزديكي با سؤال مباحثه‌برانگيز ديگري دارد: ويروس چگونه در هوا سفر مي‌كند و عفونت را منتشر مي‌كند؟ لحظه‌اي كه فرد نفس مي‌كشد يا حرف مي‌زند، عطسه يا سرفه مي‌كند، اسپري ريزي از ذرات مايع را وارد هوا مي‌كند. بعضي از آن‌ها بزرگ و حتي قابل مشاهده هستند و به آن‌ها قطرات گفته مي‌شود. برخي ديگر ميكروسكوپي هستند و به آن‌ها هواپخش يا آئروسل گفته مي‌شود. ويروس‌ها روي اين ذرات سوار مي‌شوند. اندازه‌ي ذرات، رفتار آن‌ها را تعيين مي‌كند. قطره‌ها مي‌توانند در هوا پرتاب شوند و روي چشم، بيني يا زبان فرد مجاور فرود آيند و موجب عفونت شوند. اما نيروي جاذبه سريعا آن‌ها را به‌سمت پايين مي‌كشد. برعكس، هواپخش‌ها مي‌توانند براي چند دقيقه تا چند ساعت در هوا معلق بمانند و مانند دود سيگار در فضاي اتاق فاقد تهويه پراكنده شوند.
پيامد اين امر ازانديشه متخصصين توانايي ماسك براي پيشگيري از انتقال كوويد ۱۹ چيست؟ قطر خود ويروس چيزي حدود ۰/۱ ميكرومتر است. اما از آن‌جايي كه ويروس به‌تنهايي بدن را ترك نمي‌كند، لازم نيست كه ماسك براي مؤثر بودن مانع چنين ذرات كوچكي باشد. مورد مهم‌تر، هواپخش‌ها و قطرات حامل پاتوژن‌ها هستند كه داراي اندازه‌اي از حدود ۰/۲ ميكرومتر تا صدها ميكرومتر هستند. خوزه لوئيس خيمنز، شيميدان دانشگاه كلرادو، بولدر مي‌گويد بيشتر آن‌ها داراي قطر ۱ تا ۱۰ ميكرومتر هستند و مي‌توانند به‌مدت زيادي در هوا بمانند.
تصوير تايم‌لپس نشان مي‌دهد كه چگونه قطرات سرفه‌ي فردي كه ماسك N95 داراي دريچه‌ي خروج هواي بازدم را پوشيده است، پخش مي‌شود
دانشمندان هنوز مطمئن نيستند كه كدام اندازه از ذرات در انتقال كوويد ۱۹ بيشترين اهميت را دارد. بسياري بر اين باورند كه انتقال بدون علامت در دنياگيري كوويد ۱۹ نقش اصلي را دارد كه نشان مي‌دهد ويروس‌ها معمولا سوار بر قطرات حاصل از سرفه و عطسه حركت نمي‌كنند. با اين استدلال، هواپخش‌ها مي‌توانند ابزار اصلي انتقال باشند. بنابراين، ارزش دارد كه مطالعه كنيم كدام ماسكها دربرابر هواپخش‌ها ممانعت ايجاد مي‌كنند.
حتي ماسك‌هاي تنفسي N95 در دنياي واقعي از امتياز ۹۵ درصد خود مقداري عقب هستند و درواقع حدود ۹۰ درصد از هواپخش‌هاي داراي حداقل اندازه‌ي ۰/۳ ميكرومتر را فيلتر مي‌كنند. طبق پژوهشي منتشرنشده، ماسك‌هاي N95 كه دريچه‌ي بازدم ندارند، نسبت مشابهي از هواپخش‌هاي خروجي را مسدود مي‌كنند. در مروري از مطالعات مشاهده‌اي، پژوهشگران تخمين مي‌زنند كه ماسك‌هاي جراحي و پارچه‌اي معادل آن‌ها، در محافظت از فرد استفاده‌كننده ۶۷ درصد مؤثر هستند.
لينسي مار مهندس محيط‌زيست در دانشگاه ويرجينياتك در بلكسبرگ و همكارانش در كار منتشرنشده‌اي، دريافتند كه حتي يك تي‌شرت پنبه‌اي دربرابر نيمي از هواپخش‌هاي استنشاق شده و تقريبا ۸۰ درصد از هواپخش‌هاي بازدم‌شده‌ي داراي اندازه‌ي ۲ ميكرومتر ممانعت مي‌كند. او مي‌گويد درمورد هواپخش‌هاي ۴ تا ۵ ميكرومتر، تقريبا هر پارچه‌اي مي‌تواند دربرابر اين ذرات در هر دو جهت بيش از ۸۰ درصد ممانعت ايجاد كند. او مي‌افزايد چند لايه پارچه مؤثرتر است و هرچه بافت آن محكم‌تر باشد، بهتر است. مطالعه‌ي ديگري نشان داد كه ماسك‌هاي داراي لايه‌هايي از مواد مختلف (مانند پنبه و ابريشم) درمقايسه‌با ماسك‌هايي كه فقط از يك ماده ساخته شده‌اند، در گرفتن هواپخش‌ها عملكرد بهتري دارند.
كريستين بن پژوهشگر بهداشت جهاني در دانشگاه جنوبي دانمارك با مهندسان دانماركي كار كرد تا طرح ماسك پارچه‌اي دولايه‌ي آن‌ها را آزمايش كند. به‌گفته‌ي بن، ماسك آن‌ها تنها دربرابر ۱۱ تا ۱۹ درصد از هواپخش‌هاي تا ۰/۳ ميكرومتر ممانعت ايجاد مي‌كرد. اما به‌گفته‌ي مار و خيمنز، ازآن‌جا كه بيشترين انتقال احتمالا ازطريق ذرات داراي اندازه‌ي حداقل يك ميكرومتر رخ مي‌دهد، ممكن است تفاوت واقعي در كارآيي ماسك‌هاي N95 و ماسك‌هاي ديگر زياد نباشد.
اريك وستمن، پژوهشگر دانشكده پزشكي دانشگاه دوك در دورهام در كاروليناي شمالي، نويسنده‌ي همكار مطالعه‌اي است كه در ماه آگوست منتشر شد و روشي را براي آزمايش كارآيي ماسكها ارائه كرده بود. تيم او از دوربين‌هاي موبايل هوشمند و ليزر براي مقايسه‌ي عمكرد ۱۴ ماسك جراحي و پارچه‌اي مختلف ازانديشه متخصصين ممانعت دربرابر قطرات هنگام صحبت كردن استفاده كرد. وي با اشاره به عملكرد ماسك‌هاي پارچه‌اي و جراحي گفت:
من اطمينان داشتم كه بسياري از ماسك‌هايي كه استفاده مي‌كنيم، اثر دارند.
اما به‌انديشه متخصصين مي‌رسيد گترهاي نازك پلي‌استر و اسپندكس گردن (شال‌هاي گردن كشساني كه مي‌توانند تا روي بيني و دهان كشيده شوند) واقعا اندازه‌ي قطرات آزادشده را كاهش مي‌دهند كه به‌گفته‌ي وستمن، بدتر از اين است كه چيزي نپوشيم. البته، مار و گروهش ازجمله دانشمنداني بودند كه با آزمايش‌ها خود پاسخ دادند و نشان دادند گترهاي گردن بيشتر قطرات بزرگ را مهار مي‌كنند.
بازيكنان بيس‌بال آمريكا در جريان شيوع آنفولانزاي ۱۹۱۸، حين بازي ماسك مي‌پوشيدند
پرسش‌هاي مربوط به ماسكها فراتر از زيست‌شناسي، همه‌گيرشناسي و فيزيك است. رفتار انسان ازانديشه متخصصين نحوه‌ي عملكرد ماسكها در دنياي واقعي نقش مهمي دارد. مايكل اوسترهولم مدير مركز پژوهش‌هاي بيماري‌هاي عفوني و سياست در دانشگاه مينه‌سوتا مي‌گويد: «من نمي‌خواهم فردي كه عفوني است در منطقه‌ا‌ي پرازدحام درحالي‌كه يكي از اين پوشش‌هاي پارچه‌اي را پوشيده است، احساس اطمينان كند.» برخي شواهد نشان مي‌دهد پوشيدن ماسك ممكن است موجب شود كه فرد استفاده‌كننده از ماسك و اطرافيان او در رعايت اقدامات ديگري مانند فاصله‌گيري اجتماعي بهتر عمل كنند. شايد ماسك مسئوليت مشترك آن‌ها را يادآور شود.
در كشور آمريكا، استفاده از ماسك از اواخر ماه ژوئيه در حد ۵۰ درصد ثابت مانده است كه البته نسبت‌به ماه‌هاي مارس و آوريل ۳۰ درصد افزايش يافته است. تئو ووس پژوهشگر سياست‌هاي بهداشت در دانشگاه واشينگتن مي‌گويد: «موارد بسيار بيشتري وجود دارد كه ما مي‌خواهيم بدانيم. اما باتوجه‌به اينكه پوشيدن ماسك مداخله‌اي ساده و ارزان با اثر بالقوه‌ي زياد است، چه كسي نمي‌خواهد از آن استفاده كند؟»
آنچه مردم را بيشتر سردرگم مي‌كند، مطالعات مباحثه‌برانگيز و پيام‌هاي مختلط است. مطالعه‌اي در ماه آوريل نشان داد كه ماسكها بي‌تأثير هستند كه البته در ماه جولاي استرداد شد. مورد ديگري در ماه جون منتشر شد كه از پوشيدن ماسك حمايت مي‌كرد اما دانشمندان روش انجام مطالعه را مورد انتقاد قرار دادند.
سازمان جهاني بهداشت و مركز كنترل و پيشگيري از بيماري‌ها ابتدا از توصيه استفاده گسترده از ماسك خودداري كردند كه تاحدودي به خاطر ترس از كمبود لوازم مورد نياز كاركنان مراقبت‌هاي بهداشتي بود. در ماه آوريل، مركز كنترل و پيشگيري از بيماري توصيه كرد كه وقتي نمي‌توانيد فاصله فيزيكي را رعايت كنيد، ماسك بزنيد. سازمان جهاني بهداشت نيز در ماه جون اين توصيه را ارائه كرد.
گروه كريستين بن درحال ثبت‌نام حدود ۴۰ هزار نفر از گينه‌بيسائو هستند و به‌طور تصادفي نيمي از خانوارها را براي دريافت ماسك‌هاي پارچه‌اي دولايه انتخاب مي‌كنند. اين تيم سپس افراد را به‌مدت چند ماه مورد پيگيري قرار مي‌دهد تا نرخ استفاده از ماسك را با نرخ بيماري شبه كوويد ۱۹ مقايسه كند. هر خانوار مشاوره‌اي درمورد چگونگي محافظت از خود دربرابر كوويد ۱۹ دريافت خواهد كرد (كساني كه در گروه كنترل قرار دارند اطلاعاتي درمورد استفاده از ماسك دريافت نمي‌كنند.)
برخي دانشمندان مي‌گويند براي ديدن نتايج مطالعه‌ي مذكور هيجان زده‌اند. اما ديگران نگرانند كه چنين آزمايش‌هايي بي‌فايده بوده و از جمعيتي آسيب‌پذير بهره‌برداري مي‌كنند. اريك توپول، مدير مؤسسه تحقيقات اسكريپس در لا هويا در كاليفرنيا مي‌گويد: «شما نمي‌توانيد كارآزمايي‌هاي تصادفي را درمورد همه چيز انجام دهيد و در مواردي نبايد اين كار را انجام دهيد.» همان‌طور كه گاهي پژوهشگران باليني مي‌گويند چترهاي نجات نيز هرگز در كارآزمايي كنترل‌شده تصادفي آزمايش نشده‌اند. اما بن از كار خود دفاع مي‌كند و توضيح مي‌دهد كه افراد گروه كنترل نيز از اطلاعات مرتبط با كوويد ۱۹ بهره‌مند مي‌شوند و در پايان مطالعه ماسك دريافت مي‌كنند. او مي‌گويد باتوجه‌به چالش توليد و توزيع ماسك، گروه او تحت هيچ شرايطي نمي‌تواند به تعداد كافي ماسك براي همه‌ي افراد مطالعه تهيه كند.
گاندي در رابطه با استفاده از ماسك مي‌گويد:
اين تنها راه‌حل نيست؛ اما فكر مي‌كنم ركن بسيار مهمي از كنترل دنياگيري است.
همان‌طور كه ديگارد مي‌گويد:
ماسكها اثر دارند اما خطاناپذير نيستند. بنابراين فاصله‌ي خود را با ديگران حفظ كنيد.
هم انديشي ها