برخي واكسن‌هاي كوويد ۱۹ موجب آسيب‌پذيري دربرابر ويروس ايدز مي‌شوند؟

گروهي از پژوهشگران كه در سال ۲۰۰۷ متوجه شدند يك واكسن آزمايشي HIV، خطر عفونت ويروس ايدز را در برخي افراد افزايش داده بود، هشدار مي‌دهند كه كانديداهاي واكسن كوويد ۱۹ مي‌توانند حساسيت دربرابر HIV را افزايش دهند. اين نگراني‌ها در شرايط رقابت براي ساخت واكسني براي مهار دنياگيري ويروس كرونا ظاهر شده است اما اكنون پژوهشگران داستاني هشدارآميز را مطرح مي‌كنند چراكه كارآزمايي‌هاي كانديداهاي مذكور ممكن است به‌زودي در مناطقي مانند آفريقاي جنوبي كه در آن‌ها همه‌گيري HIV مشهود است، آغاز شود.

در برخي از واكسن‌هاي تأييدشده و آزمايشي نوعي آدنوويروس به‌كار رفته است كه مي‌تواند موجب سرماخوردگي شود اما اغلب بي‌ضرر است. در كارآزمايي بدفرجام واكسن HIV از سويه‌ي مهندسي‌شده‌اي از آدنوويروس‌ها به‌نام آدنوويروس ۵ (Ad5) استفاده شد تا ژن كدكننده‌ي پروتئين سطحي ويروس ايدز را وارد بدن كند.

در چهار واكسن كوويد ۱۹ كانديدا كه اكنون در چندين كشور ازجمله آمريكا در كارآزمايي‌هاي باليني قرار دارند، Ad5 به‌طور مشابهي به‌عنوان وكتوري براي انتقال ژن پروتئين سطحي ويروس عامل دنياگيري يعني SARS-CoV-2 عمل مي‌كند. دو مورد از اين واكسن‌ها وارد كارآزمايي‌هاي مرحله‌ي سوم در روسيه و پاكستان شده‌اند.

در شماره‌ي اخير لنست (۱۹ اكتبر)، پژوهشگران با گزارش تجربه‌ي خود از يك كارآزمايي كنترل‌شده با دارونماي واكسن ايدز كه STEP نام داشت، درمورد اين كانديداهاي واكسن هشدار مي‌دهند. تجزيه‌و‌تحليل موقت STEP نشان مي‌داد كه مرداني كه قبل از دريافت واكسن به‌طور طبيعي به Ad5 آلوده شده بودند، دربرابر ويروس ايدز آسيب‌پذيري بيشتري پيدا كردند.

واكسن مذكور كه به‌وسيله‌ي شركت مرك ساخته شده بود، اميد اصلي جستجوي ۲۰ ساله‌ براي واكسني بود كه بتواند با HIV مقابله كند. اما پس از ظاهر شدن نتايج STEP، اين اميد از بين رفت. لارنس كوري يكي از نويسندگان همكار نامه‌ي منتشرشده در لنست، مي‌گويد او و همكارانش اين مسئله را علني كردند زيرا واكسن‌هاي كوويد ۱۹ مبتني‌بر Ad5 ممكن است به‌زودي در جمعيت‌هاي داراي شيوع بالاي HIV و بنابراين خطر بالاتر عفونت غيرمنتظره درجريان كارآزمايي باليني آزمايش شوند.

نتيجه‌ي معكوس كارآزمايي STEP (كه كارايي واكسن مارك را در افراد درمعرض خطر بالاي ابتلا به عفونت HIV در قاره‌ي آمريكا و استراليا ارزيابي مي‌كرد)، در مطالعه‌ي ديگري تحت عنوان Phambili كه باز هم مربوط به همان واكسن بود، ظاهر شد. اين آزمايش به‌طور هم‌زمان در آفريقاي جنوبي درحال انجام بود و به‌علت داده‌هاي STEP زودتر از موعد متوقف شد.

علاوه‌بر كانديدهاي واكسن كوويد ۱۹ مبتني‌بر Ad5، چندين واكسن پيشتاز ديگر ازجمله واكسن‌هاي ساخته‌شده به‌وسيله‌ي شركت جانسون اند جانسون و واكسن آسترازنكا و دانشگاه آكسفورد از آدنوويروس‌هاي ديگري به‌عنوان وكتور استفاده مي‌كنند. هيچ مدركي وجود ندارد كه نشان دهد هريك از اين آدنوويروس‌ها خطر عفونت HIV را افزايش مي‌دهند.

از بين كانديداهاي واكسن كوويد ۱۹ مبتني‌بر Ad5، واكسن شركت چيني كن‌سينو بيش از همه پيشرفت كرده است. در گزارشي در لنست كه در ماه مه منتشر شد، پژوهشگران اين شركت احتمال افزايش خطر عفونت HIV به‌واسطه‌ي وكتور مورداستفاده‌ي خود را تصديق كردند و گفتند كه در كارآزمايي‌هاي خود اين موضوع را مورد توجه قرار خواهند داد. واكسن كوويد ۱۹ شركت كن‌سينو درحال آزمايش در كارآزمايي‌هاي كارآيي در روسيه و پاكستان است و انتظار دارد كه مشاركت بيش از ۴۰ هزار نفر را جلب كند و شركت درحال مباحثه درمورد آغاز مطالعات خود در عربستان، بزريل، شيلي و مكزيك است.

چين قبلا واكسني را كه كن‌سينو عليه ابولا ساخته است و در آن از وكتور Ad5 استفاده مي‌شود، تأييد كرده است. يو ژوئفنگ، مديرعامل كن‌سينو مي‌گويد كه خطر افزايش حساسيت دربرابر HIV ممكن است محدود به واكسن‌هاي مبتني‌بر Ad5 باشد كه يكي از پروتئين‌هاي ويروس ايدز را توليد مي‌كنند. واكسن ابولاي اين شركت در جمعيتي در سيرالئون مورد آزمايش قرار گرفت كه به‌گفته‌ي وي داراي شيوع بالاي HIV بود و اگر اشكالي در اين رابطه وجود داشت، احتمال تشخيص آن بالا بود.

مؤسسه تحقيقات گاماليا در روسيه نيز يك كانديداي واكسن كوويد ۱۹ دارد كه از تركيبي از وكتورهاي Ad5 و Ad26 استفاده مي‌كند و اكنون در كارآزمايي كارآيي در آن كشور قرار دارد.

هفته‌ي گذشته، شركت ايميونيتي‌بيو تأييد سازمان غذا و داروي آمريكا را براي آغاز كارآزمايي‌هاي انساني واكسن كوويد ۱۹ كه از Ad5 به‌عنوان وكتور استفاده مي‌كند، دريافت كرد. اولين كارآزمايي در نيوپورت بيچ كاليفرنيا انجام خواهد شد اما پاتريك سون‌شيونگ، مديرعامل شركت مي‌گويد اميدوار است بتواند آن را در آفريقاي جنوبي نيز يعني همان جايي كه او در آن بزرگ شد و به دانشكده پزشكي رفت، آزمايش كند. وي نتايج مطالعه‌ي STEP را بسيار مبهم مي‌خواند و تأكيد مي‌كند كه واكسن Ad5شركت ايميونيتي‌بيو چهار ژن حذف‌شده دارد كه موجب كاهش پاسخ ايمني دربرابر ويروس مي‌شود. 

سون‌شيونگ تأكيد مي‌كند كه واكسن آزمايشي كوويد ۱۹ اين شركت برخلاف كانديداهاي ديگر كه از يك وكتور آدنوويروس استفاده مي‌كند، دو ژن مختلف SARS-CoV-2 را ارائه مي‌دهد و بنابراين ممكن است محافظت بيشتري دربرابر عفونت يا بيماري فراهم كند.

گلندا گري، پزشك متخصص اطفال كه رئيس شوراي تحقيقات پزشكي آفريقاي جنوبي است و رئيس پروتكل كارآزمايي Phambili بوده است، در چندين گفت‌وگو با تيم ايميونيتي‌بيو شركت كرده است. گري مي‌گويد: «وقتي سون‌شيونگ با آفريقاي جنوبي تماس گرفت، ما كاملا نگران بوديم. همه‌ي ما كه در Phambili مشاركت داشتيم و از آنچه در آن مورد اتفاق افتاد، آسيب‌ديده بوديم، پرسيديم كه آيا اشتياقي براي انجام چنين كاري در آفريقاي جنوبي وجود دارد؟» گري مي‌گويد اما پس از چند ماه مشورت، آفريقاي جنوبي به اين نتيجه رسيد كه بايد كارآزمايي كوچكي از واكسن در افراد داراي خطر پايين‌تر عفونت HIV انجام شود.

گري مي‌گويد از پيشنهاد ايميونيتي‌بيو براي اجازه دادن به اين كشور براي توليد محصول قدرداني مي‌كند. او مي‌گويد ما در آفريقاي جنوبي درگير دنياگيري كوويد ۱۹ هستيم و نمي‌دانيم كه آيا هرگز به مجموعه واكسن‌هاي كنوني دسترسي پيدا خواهيم كرد. وي تأكيد مي‌كند كه تصميم براي حركت رو به جلو بايد برعهده‌ي دانشمندان و مسئولان و كميته‌هاي اخلاق آفريقاي جنوبي باشد.