آيا امكان انتشار ويروس كرونا پس از واكسيناسيون وجود دارد؟
در تاريخ ۱۸ دسامبر، سازمان غذا و داروي آمريكا مجوز استفاده‌ي اضطراري واكسن كوويد ۱۹ مدرنا را صادر كرد. اين واكسن دومين موردي است كه در آمريكا تأييد مي‌شود و برخي افراد اولين دوز آن روز دوشنبه دريافت كردند. اين نقطه عطف تأثيرگذاري است؛ زيرا واكسن‌هاي مدرنا و فايزر با سرعت بي‌سابقه‌اي ساخته شدند و به انديشه متخصصين مي‌رسد در محافظت از افراد در برابر ابتلا به موارد علامت‌دار كوويد ۱۹، بيش از ۹۰ درصد مؤثر باشند (حداقل در كارآزمايي‌هاي باليني).
اما مسئله‌ي نامشخص آن است كه آيا واكسن‌هاي كوويد ۱۹ مانع از اين مي‌شوند كه افراد واكسينه‌شده بدون احساس بيماري، حامل ويروس باشند و ناخواسته آن را به ديگران منتقل كنند. اين بدان معنا است كه در شرايط فعلي حتي اگر واكسن را دريافت كنيد، بايد همچنان از ماسك استفاده كنيد، فاصله اجتماعي را رعايت كنيد و اقدامات احتياطي ديگر را انجام بدهيد. جفري بتني، استاد ميكروبيولوژي، ايمونولوژي و پزشكي گرمسيري دانشكده پزشكي و علوم بهداشتي دانشگاه واشينگتن كه روي واكسن‌هاي بيماري‌هاي انگلي و HIV كار مي‌كند، مي‌گويد:
چندان بعيد نيست واكسني داشته باشيد كه از ابتلاي شما به بيماري شديد محافظت كند؛ اما بتوانيد عفوني شويد و بدون بيمار شدن آن را منتشر كنيد. اميدواريم واكسن‌هاي ساخته‌شده از انتقال جلوگيري كنند؛ اما هنوز اطلاعات كافي در اين مورد نداريم.
يكي از دلايلي كه ويروس كروناي جديد (SARS-CoV-2) گسترش فراواني پيدا مي‌كند، اين است كه افراد ممكن است چند روز پيش از اينكه احساس ناخوشي كنند، بتوانند ويروس را به ديگر انتقال دهند و در مواردي هرگز علائم بيماري را بروز نمي‌دهند. سوزانا ناگي، استاديار دانشكده پزشكي دانشگاه دوك كه متخصص بيماري‌هاي عفوني است، مي‌گويد:
نرخ بالاي شيوع بدون علامت كوويد ۱۹، تا اين حد در عفونت‌هاي ديگر شايع نيست. در آنفلوانزا بيماري بدون علامت وجود دارد؛ اما نه در سطحي كه در SARS-CoV-2 شاهد آن هستيم. اين امر موجب افزايش اهميت درك اين موضوع مي‌شود كه آيا واكسن‌هاي كوويد ۱۹ از عفونت بدون علامت پيشگيري مي‌كنند.
بسياري از واكسن‌ها (از جمله واكسن‌هاي هپاتيت A و B، سرخك، آبله مرغان و ويروس پاپيلوم انساني) هم از بيماري و هم از انتقال پاتوژن به ديگران ممانعت مي‌كنند. ناگي مي‌گويد: «به‌طوركلي معتقديم اگر واكسني داشته باشيد كه از بيماري پيشگيري كند، احتمالا از عفونت نيز پيشگيري مي‌كند؛ اما نمي‌توان اطمينان كامل داشت.»
برخي از عوامل بيماري‌زا مي‌توانند براي مدت‌زمان كوتاهي بدون ايجاد بيماري فرد واكسينه‌شده را عفوني كنند و در بدن او تكثير شوند كه مثال‌هايي در اين مورد عبارتند از باكتري‌هايي كه موجب مننژيت و سياه سرفه مي‌شوند. بتني مي‌گويد چنين اشكالي براي واكسن‌هاي درحال ساخت براي بيماري‌هاي انگلي نظير مالاريا، شيستوزميازيس و عفونت كرم قلابدار وجود دارد. او مي‌گويد: «واكسن از مردم در برابر جدي‌ترين علائم باليني بيماري محافظت مي‌كند؛ اما عفونت را كاملا متوقف نمي‌كند. ممكن است فرد به عفونت خفيفي مبتلا باشد؛ اما بتواند بيماري را منتشر كند.»
اينكه آيا واكسن مي‌تواند از عفونت پيشگيري كند تا حدودي به مكانيسم عمل آن بستگي دارد. بسياري از واكسن‌هاي كوويد ۱۹ از جمله واكسن‌هاي مدرنا و فايزر، پروتئين‌هاي اسپايك ويروس را هدف قرار مي‌دهند كه روي سطح ويروس قرار گرفته‌اند و كمك مي‌كنند ويروس به سلول متصل و وارد آن شود. ناگي مي‌گويد: «ما در مورد ساخت آنتي‌بادي و پاسخ ايمني مستقيم عليه پروتئين اسپايك صحبت مي‌كنيم؛ بنابراين اميدواريم كه واكسن بتواند از عفونت پيشگيري كند.»
چندين سازنده واكسن داده‌هاي اوليه‌اي گزارش كرده‌اند كه نشان مي‌دهد واكسن كوويد آن‌ها عفونت‌هاي بدون علامت را كاهش مي‌دهد. طي كارآزمايي‌هاي مرحله آخر واكسن كوويد دانشگاه آكسفورد و آسترازنكا، برخي شركت‌كنندگان به‌طور هفتگي تحت آزمايش كوويد ۱۹ قرار مي‌گرفتند. به يك گروه به‌طور تصادفي دوز اوليه‌ي پاييني از واكسن داده شد و پس از آن دوز دوم را كامل دريافت كردند. عفونت‌هاي بدون علامت در اين گروه واكسينه‌شده نسبت به افرادي كه در گروه دارونما قرار داشتند، كمتر بود. پژوهشگران هنوز درحال مطالعه اين موضوع هستند كه چرا گروه با دوز پايين از اين انديشه متخصصين بهتر از گروه دوز كامل عمل كردند.
در كارآزمايي‌هاي مدرنا، پژوهشگران قبل از تزريق هر كدام از دوزهاي واكسن، به‌منظور آزمايش كوويد از شركت‌كنندگان نمونه‌گيري كردند. اين شركت در ۱۵ دسامبر گزارش كرد كه ۳۸ تن از داوطلباني كه دارونما را دريافت كرده بودند، بدون نشان دادن علائم كوويد ۱۹ قبل از دريافت دوز دوم، آزمايش مثبت داشتند كه اين رقم در گروهي كه واكسن را دريافت كرده بودند، فقط ۱۴ نفر بود. ناگي مي‌گويد:
اين امر احتمالا بدان معنا است كه واكسن خطر انتقال را نيز كاهش مي‌دهد؛ اگرچه براي تأييد اين موضوع به مطالعه‌هاي بيشتري نياز است. ممكن است واكسن كاملا از عفونت پيشگيري كند يا شايد دوره‌ي عفونت را كوتاه كند و فرد براي مدت كوتاهي ناقل ويروس باشد.
ممكن است با رواج بيشتر كيت‌هاي تست خانگي كوويد ۱۹ پرداختن به اين سؤال ساده‌تر شود. ناگي مي‌گويد در كارآزمايي‌هاي باليني پيگيري، پژوهشگران از افراد مي‌خواهند روزانه از خود نمونه‌گيري كنند و سپس رديابي مي‌كنند كه دفعات مثبت شدن آزمايش افراد واكسينه‌شده چقدر است و آيا آن‌ها ويروس را به ديگر اعضاي خانواده خود منتقل مي‌كنند.
چندين سازنده دارو از جمله مدرنا و فايزر در حال برنامه‌ريزي براي آزمايش خون شركت‌كنندگان براي وجود آنتي‌بادي‌هايي هستند كه بخشي از ويروس را تشخيص مي‌دهند كه هدف واكسن نبوده است. چنين آنتي‌بادي‌هايي نشان مي‌دهند كه آيا فرد پس از دريافت واكسن، عفوني شده است.
بتني مي‌گويد روش ديگر براي پي بردن به اين موضوع كه واكسن‌هاي كوويد ۱۹ تا چه حد از انتقال ويروس ممانعت مي‌كنند، اين است كه منطقه‌اي كه در آن واكسيناسيون به‌طور گسترده انجام مي‌شود، مورد نظارت قرار داد تا مشخص شود آيا عفونت افراد واكسينه‌نشده نيز كاهش پيدا مي‌كند. چنين وضعيتي پس از عرضه اولين واكسن فلج اطفال در سال ۱۹۵۵ رخ داد. دانشمندان در سال بعد، موارد كمتري از عفونت را نسبت‌به حد انتظار شاهد بودند؛ زيرا تعداد كافي از كودكان مصونيت كسب كرده بودند كه ويروس نمي‌توانست به‌راحتي به كساني كه واكسن را دريافت نكرده بودند، دسترسي پيدا كند.
در آمريكا واكسن كوويد ۱۹ فقط چند هفته است كه در دسترس قرار گرفته و انتظار نمي‌رود تا بهار آينده به كل جمعيت برسد. رسيدن به ايمني جمعي مدتي طول خواهد كشيد. همچنين مشخص نيست چه درصدي از مردم بايد واكسن را دريافت كنند تا به اين مرحله برسيم؛ زيرا ايمني جمعي به عوامل متعددي بستگي دارد؛ از جمله اينكه سرعت انتشار ويروس در جوامع مختلف چقدر است و واكسن‌ها در پيشگيري از انتشار ويروس جديد چقدر مؤثر هستند. ناگي مي‌گويد:
ما تازه به واكسن دسترسي پيدا كرده‌ايم و بنابراين، براي چند ماه آينده احتمالا هنوز در حال مطالعه سؤال‌هايي در مورد نقش واكسن در انتقال و نياز به تداوم اقدامات بهداشت عمومي هستيم. در شرايط كنوني و تا زماني كه به ايمني كافي در جامعه برسيم و درمورد انتقال دانش بيشتري به دست آوريم، پاسخ مثبت است. بنابراين زماني كه برايتان ممكن است، واكسن را دريافت كنيد و همچنان ماسك بزنيد.
هم انديشي ها