فشار خون بالا: علائم، پيشگيري و درمان آن

وقتي قلب مي‌تپد، خون را به سرتاسر بدن پمپ مي‌كند تا انرژي و اكسيژن بافت‌هاي بدن تأمين شود. با حركت خون، فشاري بر ديواره‌ي رگ‌هاي خوني وارد مي‌شود. شدت اين فشار همان فشار خون است. فشار خون در تمام زمان‌ها يكسان نيست. زماني‌كه فرد در حال ورزش است يا هيجان زده مي‌شود، فشار خون بالا مي‌رود. وقتي كه فرد در حال استراحت باشد، ميزان فشار خون او پايين‌تر است. فشار خون همچنين مي‌تواند درنتيجه‌ي افزايش سن، مصرف داروهاي خاص و تغيير در وضعيت زندگي نيز تغيير كند.

نگاهي گذرا به ساختار قلب

قلب از چهار حفره يعني دو دهليز و دو بطن تشكيل شده‌ است. خوني كه اكسيژن آن توسط بافت‌هاي بدن گرفته شده‌ است، ازطريق گردش خون سياهرگي به سمت راست قلب باز مي‌گردد. اين خون درون بطن راست پمپ مي‌شود و سپس به ريه‌ها مي‌رود، جايي كه كربن‌دي‌اكسيد آن آزاد شده و دوباره اكسيژن‌گيري سپس خون اكسيژن‌دار شده به سمت چپ قلب بر مي‌گردد و وارد دهليز چپ مي‌شود و از آنجا به بطن چپ مي‌ريزد؛ جايي كه خون از آنجا به درون آئورت و جريان سرخرگي فرستاده مي‌شود.

فشار خون ايجاد‌شده در سرخرگ‌ها توسط انقباض بطن چپ، فشار خون سيستولي است. پس از اينكه بطن چپ كاملاً منقبض شد، به حالت انبساط برگشته و دوباره با خونِ آمده از دهليز چپ پر مي‌شود. فشار موجود در سرخرگ‌ها در اين زمان كه بطن چپ در حال پر شدن است، افت مي‌كند و اين همان فشار خون دياستولي است. ديواره‌ي دهليزي-بطني دو قسمت قلب را كاملاً از هم جدا مي‌كند. اين دو بخش از قلب هيچگاه با هم ارتباطي ندارند مگر اينكه اشكال ديواره‌اي وجود داشته باشد. خون تنها ازطريق ريه‌ها از سمت راست به سمت چپ منتقل مي‌شود. اگرچه خود حفره‌ها هم‌زمان با هم كار مي‌كنند؛ دو دهليز با هم منقبض مي‌شوند و انقباض دو بطن هم هم‌زمان صورت مي‌گيرد.

فشار خون بالا چيست؟

اگر فشار خون بيش از حد بالا باشد، نيروي زيادي به سرخرگ‌ها و قلب وارد مي‌شود. فشار خون بالا با عنوان هايپرتنشن (hypertension) نيز شناخته مي‌شود. اگر فشار خون بالا تحت درمان قرار نگيرد و كنترل نشود، مي‌تواند موجب بروز اشكالات جدي سلامتي شود. اين اشكالات شامل نارسايي قلبي، از دست دادن بينايي، سكته و بيماري كليه مي‌شود.

فشار خون چگونه اندازه‌گيري مي‌شود؟

معمول از يك بازوبند ويژه به همراه يك موبايل پزشكي براي اندازه‌گيري فشار خون استفاده مي‌شود. فشار خون به‌صورت دو عدد ثبت مي‌شود: فشار خون سيستولي و فشار خون دياستولي.

فشار خون سيستولي: عدد اولي؛ فشار موجود در سرخرگ‌ها وقتي قلب مي‌زند و سرخرگ‌ها پر از خون مي‌شوند.

فشار خون دياستولي: عدد دوم؛ فشار موجود در سرخرگ‌ها وقتي كه قلب در حال استراحت بين ضربان‌ها است.

در دستورالعمل‌هاي جديد انجمن قلب آمريكا در خصوص فشار خون بالا، فشار خون ۱۳۰ روي ۸۰ ميلي‌متر جيوه به‌عنوان آستانه‌ي فشار خون بالا تعيين شده‌ است (قبلا ۱۴۰/۹۰ بوده‌ است). هر فردي كه براي مدتي داراي اين وضعيت باشد، گفته مي‌شود كه دچار فشار خون بالا است.

علل فشار خون بالا

اگر فردي داراي فشار خون بالا باشد، بدان معنا است كه ديواره‌ي سرخرگ‌هاي او تحت فشار بيشتري هستند. علل سبب‌ساز فشار خون بالا شامل موارد زير مي‌شوند:

سن: هرچه سن فرد بالاتر مي‌رود، احتمال ابتلا به فشار خون بيشتر مي‌شود.

سابقه‌ي خانوادگي: اگر فردي داراي خويشاوند نزديك مبتلا به فشار خون باشد، شانس ابتلاي خود او به اين اشكال هم اندكي بيشتر است. در مطالعه‌ا‌ي جديد پژوهشگران ژنوم انسان را به‌دنبال يافتن ژن‌هايي كه روي فشار خون تأثير گذارند، مورد جست‌وجو قرار دادند. آن‌ها ۲/۵ ميليون واريانت ژنتيكي مربوط به ۳۴ هزار فرد را مورد مقايسه قرار دادند و موفق به يافتن ۸ واريانت ژنتيكي مرتبط با فشار خون شدند. تصور مي‌شود ژن‌هاي شناسايي‌شده از روش‌هاي مختلفي روي فشار خون تأثير داشته باشند: براي مثال ازطريق توليد مواد شيميايي به نام استروئيدها يا تأثير روي چگونگي تنظيم فشار خون توسط رگ‌هاي خوني. هرچند تأثير هر كدام از اين ژن‌ها به‌تنهايي ناچيز است؛ ولي اثر تركيبي آن‌ها مي‌تواند به‌طور قابل‌توجهي موجب افزايش خطر سكته يا حمله قلبي در فرد شود.

دما: در يك پژوهش ۸۸۰۱ فرد بالاي ۶۵ سال مورد مطالعه قرار گرفت و مشخص شد كه مقادير فشار خون سيستولي و دياستولي در طول سال و براساس دما دچار تغيير قابل‌توجهي مي‌شود. زماني‌كه هوا گرم‌تر بود، فشار خون پايين‌تر مي‌آمد و وقتي هوا سرد مي‌شد، فشار خون در اين افراد بالا مي‌رفت.

قوميت: احتمال بروز فشار خون بالا در ميان مردم داراي ريشه‌ي آفريقايي يا آسياي جنوبي در مقايسه با افراد داراي اصالت قفقازي يا بوميان آمريكايي، بيشتر است.

چاقي و اضافه وزن: احتمال ابتلاي به فشار خون بالا در افراد داراي اضافه وزن در مقايسه با افراد داراي وزن نرمال بيشتر است.

برخي از جنبه‌هاي مربوط به جنسيت: به‌طور كلي فشار خون بالا در ميان مردان بالغ نسبت به زنان بالغ بيشتر است، هرچند بعد از ۶۰ سالگي ميزان حساسيت مردان و زنان برابر مي‌شود.

بي‌تحركي: عدم ورزش و داشتن سبك زندگي ساكن موجب افزايش خطر ابتلا به فشار خون مي‌شود.

سيگار كشيدن: مصرف سيگار موجب مي‌شود كه رگ‌هاي خوني تنگ شده و فشار خون افزايش يابد. سيگار كشيدن همچنين باعث كم شدن اكسيژن خون مي‌شود بنابراين قلب براي جبران اين وضعيت، سريع‌تر خون را پمپاژ مي‌كند كه اين امر هم موجب افزايش فشار خون خواهد شد.

مصرف الكل: افرادي كه به‌طور پيوسته الكل مصرف مي‌كنند، داراي فشار خون سيتولي بالاتري نسبت به ديگر افراد هستند. سطوح فشار خون سيستولي در اين افراد در حدود ۷ ميلي‌متر جيوه بيش از افرادي است كه الكل مصرف نمي‌كنند.

مصرف مقادير زياد نمك: شيوع فشار خون بالا در جوامعي كه در آن‌ها مردم از نمك زيادي استفاده نمي‌كنند، نسبت به جوامعي كه مقادير زيادي نمك مصرف مي‌كنند، كمتر است.

رژيم غذايي حاوي چربي زياد: بسياري از متخصصان سلامت مي‌گويند يك رژيم غذايي حاوي چربي زياد موجب افزايش خطر فشار خون بالا مي‌شود هرچند اكثر متخصصان رژيم غذايي بر اين امر تأكيد مي‌كنند كه اشكال مقدار چربي نيست بلكه نوع چربي است. چربي‌هاي داراي منشا گياهي نظير آووكادو، مغزها، روغن زيتون و روغن‌هاي امگا براي سلامتي خوب هستند. چربي‌هاي اشباع كه در غذاهاي داراي منشا حيواني، معمول هستند و نيز چربي‌هاي ترانس براي سلامتي مضر هستند.

استرس رواني: استرس خصوصا در طولاني‌مدت مي‌تواند تأثير جدي روي فشار خون داشته باشد.

ديابت: افراد ديابتي در خطر ابتلا به فشار خون بالا هستند. در بين افراد مبتلا به ديابت نوع يك، قند بالاي خون يك عامل خطرساز براي بروز فشار خون بالا است. كنترل مؤثر و پايدار قند خون با استفاده از انسولين، خطر بلندمدت ايجاد فشار خون در اين افراد را كم مي‌كند. افراد مبتلا به ديابت نوع دو نيز درنتيجه‌ي قند خون بالا و عوامل ديگري نظير اضافه وزن، داروهاي خاص و برخي از بيماري‌هاي قلبي‌عروقي درمعرض خطر افزايش فشار خون قرار دارند.

پسوريازيس: ابتلا به پسوريازيس با خطر بالاتر فشار خون بالا و ديابت همراه است. پسوريازيس يك بيماري خودايمني است كه به شكل لكه‌هاي زخم‌مانند قرمز روي پوست ظاهر مي‌شود.

تغييرات فشار خون طي دوران بارداري

با پيشرفت بارداري، فشار خون فرد ممكن است تغيير كند يا به سطوح پيش از بارداري برگردد. دلايل اين موضوع عبارت‌اند از:

در بيشتر موارد اين فشار خون افزايش يافته طي بارداري، پس از زايمان ناپديد خواهد شد. در مواردي كه فشار خون همچنان بالا مي‌ماند، پزشك داروهايي براي بازگرداندن فشار خون به سطوح نرمال تجويز خواهد كرد.

علايم و نشانه‌هاي فشار خون بالا

بيشتر افراد داراي فشار خون بالا هيچ علامتي را نشان نمي‌دهند به‌همين‌دليل، به فشار خون بالا، قاتل خاموش نيز گفته مي‌شود. البته وقتي فشار خون به حدود ۱۸۰/۱۱۰ ميلي‌متر جيوه مي‌رسد، يك وضعيت اضطراري پزشكي به نام فشار خون بحراني پيش مي‌آيد.

علايم فشار خون بحراني عبارت‌اند از:

علايم فشار خون بالا در كودكان:

علايم فشار خون بالا در نوزادان و كودكان بسيار كم سن:

افرادي كه فشار خون بالاي آن‌ها تشخيص داده مي‌شود، بايد به‌طور منظم فشار خون خود را مورد نظارت قرار دهند.

عوارض جانبي فشار خون بالا

اگر فشار خون بالا درمان نشود و تحت كنترل در نيايد، فشار اضافي كه به ديواره‌ي سرخرگ‌ها وارد مي‌شود، مي‌تواند منجر به آسيب رگ‌هاي خوني (بروز بيماري‌هاي قلبي‌عروقي ) و اندام‌هاي حياتي شود. ميزان آسيب بستگي به دو عامل دارد: شدت فشار خون و مدت زماني‌كه بدون درمان باقي‌ مانده‌است.

برخي از عوارض احتمالي فشار خون بالا عبارت‌اند از:

اگر فشار خون بالا تحت درمان قرار نگيرد، مي‌تواند موجب افزايش خطر حمله قلبي شود. رسوب چربي، كلسترول و ديگر مواد درون سرخرگ‌ها پلاك ناميده مي‌شود. با گذشت زمان پلاك‌ها سخت شده و موجب تنگ ‌شدن سرخرگ‌ها مي‌شوند. تنگ‌ شدن سرخرگ‌ها به مفهوم اين است كه براي راندن خون در شبكه‌ي رگ‌هاي خوني به فشار بيشتري نياز است. وقتي پلاك تشكيل شده در ديواره سرخرگ، از ديواره جدا مي‌شود، يك لخته‌ي خون در اطراف پلاك ايجاد مي‌شود. از آن جايي كه پلاك‌ها يا لخته‌هاي خوني موجب مي‌شوند كه در ذخيره خوني قلب اختلال ايجاد شود يا مجراهاي قلب مسدود شود، مي‌توانند موجب بروز حمله‌ي قلبي شوند.

تشخيص فشار خون بالا

استفاده از دستگاه اندازه‌گيري فشار خون: بيشتر مردم اين دستگاه را ديده‌اند. اين دستگاه از بازوبند‌ي تشكيل شده‌ است كه دور بازو بسته مي‌شود و قابل باد كردن است. زماني‌كه بازوبند پر از باد باشد، دربرابر جريان خون ممانعت بوجود مي‌آورد. يك مانومتر (فشارسنج) جيوه‌اي يا مكانيكي فشار خون را اندازه‌گيري مي‌كند. معمولا از يك دستگاه اندازه‌گيري فشار خون معمولي به همراه يك موبايل پزشكي استفاده مي‌شود. اگر از دستگاه ديجيتال براي اين كار استفاده شود، تمام اندازه‌گيري‌ها با استفاده از حسگرهاي الكتريكي انجام خواهد شد. يك اندازه‌گيري فشار خون براي تشخيص فشار خون بالاي يك بيمار كافي نيست. فشار خون افراد ممكن است در طول روز تغيير كند. حتي ملاقات با پزشك هم مي‌تواند به‌علت ايجاد استرس و اضطراب در بيمار، موجب بالا رفتن فشار خون شود. از آن جايي كه تعريف فشار خون بالا به‌صورت افزايش مكرر فشار خون تعريف مي‌شود، لازم است كه طي يك دوره، چندين بار فشار خون اندازه‌گيري شود. قرائت صحيح فشار خون بسيار مهم است زيرا فشار خون ممكن است تا زماني‌كه به حد خطرناكي بالا نرفته باشد، علامتي نداشته باشد. در مواردي ممكن است به بيمار توصيه شود كه فشار خون خود را در منزل نيز اندازه‌گيري كند. يكي از دلايلي كه ممكن است پزشك از بيمار بخواهد فشار خون خود را در منزل اندازه‌گيري كند اين است كه مي‌خواهد بداند آيا پس از مصرف داروهاي خاص يا در زمان‌هاي خاصي از روز ، فشار بيمار بالا مي‌رود يا نه. اگر فشار خون اندازه‌گيري شده در منزل بيش از حالت معمول بود، بايد ۵ دقيقه‌ي ديگر يك اندازه‌گيري انجام شود تا از دقت خوانش اطمينان حاصل شود.

دستگاه‌هاي اندازه‌گيري فشار خون خودكار: راحت‌ترين و دقيق‌ترين راه براي اندازه‌گيري فشار خون در منزل استفاده از يك نمايشگر فشار خون به همراه بازوبند مربوط به اندازه‌گيري فشار خون است. دستورالعمل‌هاي مربوط به استفاده از هر دستگاهي ممكن است مقداري متفاوت باشد و فرد بايد به دقت آن‌ها را مورد مطالعه قرار دهد. اگر فهميدن دستورالعمل‌ها دشوار باشد مي‌توان از يك پزشك يا داروخانه براي راهنمايي كمك خواست. استفاده از يك دستگاه با كيفيت بسيار مهم است زيرا اندازه‌گيري‌هاي غيردقيق مي‌تواند منجر به تغييرات غيرضروري و مضر در داروها يا درمان شود. دستگاه‌هاي مختلفي براي اين كار در بازار موجود است و فرد بايد در مورد انتخاب نوع و برند آن با پزشك خود مشورت كند. مطالعه‌ي جزوه رايگان راهنماي اندازه‌گيري فشار خون مي‌تواند در اين زمينه مفيد باشد.

آزمايش‌هاي مربوط به تشخيص فشار خون بالا

آزمايش‌ها خون و ادرار: علل پشت صحنه فشار خون بالا ممكن است مربوط به كلسترول، سطوح بالاي پتاسيم، قند خون، عفونت، اشكال در عملكرد كليه و موارد ديگر باشد. پروتئين يا خون موجود در ادرار مي‌تواند نشان‌دهنده آسيب وارده به كليه باشد. ميزان گلوكز بالا در خون نيز مي‌تواند نشان‌دهنده‌ي ديابت باشد.

تست ورزش: اين مورد بيشتر براي افراد داراي فشار خون مرزي استفاده مي‌شود. اين آزمايش معمولا شامل ركاب زدن روي يك دوچرخه‌ي ثابت يا راه رفتن روي يك تردميل است. در يك آزمايش ورزشي گاهي اشكالاتي مشخص مي‌شوند كه در وضعيت استراحت قابل تشخيص نيستند. در همان زمان تصويربرداري از ذخيره‌ي خون قلب نيز ممكن است، انجام شود.

الكتروكارديوگرام (EGG) يا نوار قلب: در اين آزمايش فعاليت الكتريكي قلب مطالعه مي‌شود. اين آزمايش بيشتر در مورد بيماراني كه درمعرض خطر بالاي اشكالات قلبي مانند فشار خون بالا و سطوح بالاي كلسترول هستند، به كار مي‌رود. الكتروكارديوگرام اوليه خط پايه يا خط ايزوالكتريك ناميده مي‌شود. با مقايسه‌ي الكتروكارديوگرام‌هاي بعدي با خط پايه، تغييراتي كه ممكن است ناشي از بيماري سرخرگ كرونري (CAD) يا ضخيم شدن ديواره‌ي قلب باشد، مشخص مي‌شود.

هولترمونيتورينگ (Holter monitoring): بيمار يك دستگاه الكتروكارديوگراف سيار همراه خود حمل مي‌كند كه براي حدود ۲۴ ساعت، به الكترودهايي كه روي سينه او قرار دارند، متصل مي‌ماند و در طول اين مدت فعاليت الكتريكي قلب او ثبت مي‌شود.

اكوكارديوگراف: در اين دستگاه از امواج فراصوت براي مطالعه قلب در حال تپش استفاده مي‌شود. پزشك قادر به تشخيص اشكالاتي همچون ضخيم شدن ديواره‌ي قلب، نقص دريچه‌هاي قلب، لخته‌هاي خوني و وجود مايع اضافي در اطراف قلب خواهد بود.

استفاده از اپليكيشن‌هاي اندازه‌گيري فشار خون: مچ‌بندها و اپليكيشن‌هايي وجود دارند كه ادعا مي‌كنند فشار خون را اندازه‌گيري مي‌كنند اما اين نتايج اغلب غيردقيق بوده و به انداز‌ه‌ي كافي قابل اعتماد نيستند كه بتوانند سلامتي يك فرد را مورد نظارت قرار دهند. البته اپليكيشن‌هايي كه نتايج فشار خون بيمار در آن‌ها ثبت مي‌شود، مي‌تواند براي افرادي كه نياز به آزمايش‌هاي منظم فشار خون دارند، مفيد باشند. ثبت مجموعه‌اي از فشار خون‌هاي اندازه‌گيري شده در اين اپليكيشن‌ها، مي‌تواند به پزشك در درك روند فشار خون بيمار و توصيه‌ي درمان كمك كند.

درمان فشار خون بالا

فشار خون اندكي بالارفته: اگر فشار خون فقط كمي بالا رفته باشد و خطر بروز بيماري‌هاي قلبي‌عروقي در بيمار كم باشد، ممكن است فقط توصيه‌هايي در زمينه‌ي ايجاد تغييراتي در سبك زندگي كافي باشد.

فشار خون بالارفته تا حد متوسط: اگر فشار خون مقدار متوسطي بالا رفته باشد، خطر بروز بيماري‌هاي قلبي‌عروقي طي ده سال آينده، حدود ۲۰ درصد خواهد بود و پزشك احتمالاً داروهايي تجويز خواهد كرد و نيز توصيه‌هايي براي ايجاد تغييراتي در سبك زندگي خواهد داشت.

فشار خون شديدا بالارفته: اگر سطوح فشار خون ۱۸۰/۱۱۰ يا بيشتر باشد، پزشك فرد بيمار را به يك متخصص ارجاع خواهد داد.

تغييرات در سبك زندگي كه مي‌تواند به كاهش فشار خون كمك كند

در ادامه توصيه‌هايي در مورد تغييراتي در سبك زندگي كه مي‌تواند به كاهش فشار خون كمك كند، آورده شده‌ است. توجه داشته باشيد كه قبل از انجام تغييرات بزرگ در سبك زندگي، بايد با پزشك مشورت كرد.

ورزش منظم: ورزش به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقيقه، پنج روز در هفته معمولا فشار خون يك فرد را ۴ تا ۹ ميلي‌متر جيوه پايين مي‌آورد. فعاليت بدني منظم موجب قوي‌تر شدن قلب مي‌شود. يك قلب قوي‌تر مي‌تواند خون بيشتري را با صرف انرژي كمتري پمپ كند. اگر قلب بتواند با كار كمتري خون را پمپ كند، نيروي وارده بر سرخرگ‌ها كاهش مي‌يابد و فشار خون نيز كم مي‌شود. البته قبل از شروع هر برنامه‌ي مربوط به فعاليت بدني بايد با پزشك مشورت كرد (در صورت داشتن فشار خون بالا). ورزش بايد مطابق با نياز و وضعيت سلامتي فردي كه دچار فشار خون بالا است، باشد. رمز موفقيت يك برنامه‌ي ورزشي اين است كه منظم باشد.

كاهش وزن: حتي كاهش وزن متوسط نيز مي‌تواند داراي تأثير معني‌داري روي كاهش فشار خون باشد. فرد داراي اضافه وزن، هرچه به وزن ايده‌ال خود نزديك‌تر شود، فشار خون او بيشتر كاهش پيدا مي‌كند. وقتي فرد وزن كم مي‌كند، تأثير داروهاي فشار خون روي بيشتر مي‌شود. كم كردن دور كمر بيشترين تأثير را دارد. رسيدن به يك وزن سالم، نيازمند رسيدگي به عواملي از جمله رژيم غذايي و داشتن حداقل ۷ ساعت خواب با كيفيت در طول هر شب است.

انجام تكنيك‌هاي آرامش‌بخش: در يك مطالعه نشان داده شد كه ورزش تاي‌چي (tai chi) به ميزان قابل توجهي به تقويت توانايي ورزشي، كاهش فشار خون و بهبود سطوح كلسترول، تري‌گليسريدها، انسولين و پروتئين واكنشي C در افراد درمعرض خطر بيماري‌هاي قلبي كمك مي‌كند. پروتئين واكنشي C، پروتئيني حلقوي است كه در پلاسماي خون ديده مي‌شود و سطح آن در پاسخ به التهاب افزايش مي‌يابد.

خواب: فقدان خواب كافي مي‌تواند موجب افزايش خطر ابتلا به فشار خون شود. براي افراد بزرگسال توصيه مي‌شود كه خواب نبايد كمتر از ۷ ساعت و بيشتر از ۸ ساعت باشد. در سال ۲۰۰۸ مطالعه‌اي منتشر شد كه نشان مي‌داد افرادي كه داراي خوابي خارج از محدود‌ي ۸-۷ ساعت هستند، با افزايش فشار خون مواجه مي‌شوند.

رژيم غذايي: مديريت رژيم غذايي مي‌تواند راه موثري براي پيشگيري و درمان فشار خون بالا باشد. مؤسسه‌ي ملي سلامت آمريكا (NIH) يك رژيم غذايي با نام دش (DASH) را براي كنترل فشار خون معرفي كرده‌است. اين رژيم غذايي توسط انجمن قلب آمريكا (AHA) نيز توصيه شده‌ است. اين رژيم غذايي مبتني بر مصرف ميوه‌ها، سبزيجات، مغزها، دانه‌ها، لوبياها و محصولات لبني كم‌چرب است.

كاهش مصرف نمك: حتي يك كاهش متوسط در ميزان مصرف نمك، مي‌تواند موجب كاهش ۲ تا ۸ ميلي‌متر جيوه در فشار خون شود. بيشتر افرادي كه فشار خون بالاي آن‌ها تشخيص داده شده‌ است، بازهم نمك را به ميزاني بيش از سطوح توصيه‌شده مصرف مي‌كنند.

درمان‌هاي دارويي فشار خون بالا

در حال حاضر چندين داروي ضد فشار خون در بازار موجود است. كنترل بيماري در برخي از افراد ممكن است به تركيبي از چند دارو نياز داشته باشد. برخي از افراد هم ممكن است براي كنترل فشار خون به مصرف مداوم دارو نياز داشته باشند. اگر فردي بتواند فشار خون خود را در يك دوره‌ي زماني رضايت‌بخش تحت كنترل درآورده و درمعرض خطر سكته يا بيماري‌هاي قلبي‌عروقي قرار نگرفته‌باشد، ممكن است پزشك قطع مصرف دارو را تأييد كند.

داروهاي مورد استفاده براي درمان و كنترل فشار خون بالا:

مهاركننده‌هاي آنزيم تبديل‌كننده آنژيوتانسين : مهاركننده‌هاي آنزيم تبديل‌كننده آنژيوتانسين از عمل برخي از هورمون‌ها نظير آنژيوتانسين دو جلوگيري مي‌كنند. آنزيم آنژيوتانسين دو موجب تنگ شدن سرخرگ‌ها و افزايش حجم خون و درنهايت افزايش فشار خون مي‌شود. افراد داراي سابقه‌ي بيماري‌هاي قلبي، زنان باردار يا افرادي كه مبتلا به يك بيماري هستند كه روي تأمين خون كليه‌ها اثر مي‌گذارد، نبايد از اين دارو استفاده كنند. پزشكان ممكن است آزمايش خوني براي تعيين اينكه آيا آن بيمار داراي اشكال كليه است يا نه، تجويز كنند. مهاركننده‌هاي آنزيم آنژيوتانسين دو مي‌توانند موجب كاهش خون‌رساني به كليه‌ها شوند، بنابراين بايد به‌طور منظم آزمايش‌هاي خوني در اين زمينه انجام شود.

عوارض جانبي مهاركننده‌هاي آنزيم تبديل‌كننده آنژيوتانسين:

برخي بيماران ممكن است عوارض جانبي برايشان بسيار ناخوشايند يا طولاني باشد. در چنين مواردي پزشكان دارويي را از گروه آنتاگونيست‌هاي گيرنده آنژيوتانسين دو تجويز خواهند كرد. در اين حالت عوارض جانبي چندان معمول نيست ولي ممكن است شامل سرگيجه، سردرد و افزايش سطح پتاسيم خون باشد.

مسدودكننده‌هاي كانال كلسيم (CCBs): اين داروها موجب كاهش كلسيم در رگ‌هاي خوني مي‌شوند. كاهش كلسيم موجب شل شدن عضلات صاف رگ‌هاي خوني شده و درنتيجه‌ قدرت انقباض كمتر آن‌ها و گشاد شدن سرخرگ‌ها مي‌شود. اگر سرخرگ‌ها گشادتر شوند، فشار خون افت خواهد كرد. بيماران داراي سابقه‌ي بيماري‌هاي قلبي يا اشكالات مربوط به گردش خون نبايد از اين نوع داروها استفاده كنند.

عوارض جانبي داروهاي مسدود كننده كانال كلسيم:

ديورتيك‌هاي تيازيدي: ديورتيك‌هاي تيازيدي با تأثير روي كليه‌ها موجب مي‌شوند كه سديم و آب از بدن خارج شود. نتيجه‌ي اين امر، كاهش حجم خون و درنهايت كاهش فشار خون است. اين‌ داروها اغلب نخستين انتخاب دارويي در درمان فشار خون بالا هستند.

عوارض جانبي ديورتيك‌هاي تيازيدي:

بيماراني كه از ديورتيك‌هاي تيازيدي استفاده مي‌كنند بايد براي نظارت بر سطوح پتاسيم و قند خون به‌طور منظم آزمايش‌هاي خون و ادرار انجام دهند. به بيماران داراي سن ۸۰ سال و بيشتر ممكن است داروي اينداپاميد (لوزول) داده شود كه نوع خاصي از ديورتيك‌هاي تيازيدي است كه به كاهش مرگ ناشي از سكته، نارسايي قلبي و برخي از ديگر بيماري‌هاي قلبي عروقي كمك مي‌كند.

بلوك كننده‌هاي بتا : بلوك كننده‌هاي بتا زماني به‌طور وسيع در درمان فشار خون بالا مورد استفاده قرار مي‌گرفتند اما در حال حاضر به‌علت اينكه اين داروها نسبت به ديگر داروهاي موجود، اثرات جانبي بيشتري دارند، تنها زماني تجويز مي‌شوند كه داروهاي ديگر روي بيمار تأثيري نداشته باشند. اين داروها ضربان قلب را كم مي‌كنند و با كم كردن فشار اعمال شده از سوي قلب منجر به كاهش فشار خون مي‌شوند.

عوارض جانبي بلوك كننده‌هاي بتا:

احتمال بروز اثرات جانبي زير هم وجود دارد هر چند شيوع كمتري دارند:

مهار كننده‌هاي آنزيم رنين: آليسكيرن (نام‌هاي ديگر: تكتورنا و راسيلز) موجب كاهش توليد رنين مي‌شود. رنين آنزيمي است كه در كليه‌ها ساخته مي‌شود. رنين در توليد پروتئين آنژيوتانسين يك نقش دارد. آنژيوتانسين يك به هورمون آنژيوتانسين دو كه موجب تنگ شدن رگ‌هاي خوني مي‌شود، تبديل مي‌شود. آليسكيرن از توليد آنژيوتانسين يك جلوگيري مي‌كند بنابراين سطح آنژيوتانسين يك و آنژيوتانسين دو پايين مي‌آيد. اين امر موجب گشاد شدن رگ‌هاي خوني و درنهايت كاهش فشار خون مي‌شود.

عوارض جانبي آليسكيرن

وضعيت و روند فشار خون بالا در جهان

شيوع كلي فشار خون بالا در جهان در افراد بالغ داراي ۲۵ سال و بيشتر، در سال ۲۰۰۸ در حدود ۴۰ درصد بوده است. نسبت جمعيت داراي فشار خون بالا يا فشار خون كنترل نشده در فاصله‌ي سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۸ كاهش پيدا كرده بود. اگرچه به‌علت رشد جمعيت و سالخوردگي تعداد افراد داراي فشار خون بالاي كنترل‌نشده از ۶۰۰ ميليون در سال ۱۹۸۰ به ۱ ميليارد در سال ۲۰۰۸ رسيد. در بين مناطق تحت نظارت سازمان جهاني بهداشت، شيوع افزايش فشار خون در آفريقا از همه‌ي مناطق بيشتر و چيزي حدود ۴۶ درصد براي هر دو جنس بوده‌است. كم‌ترين شيوع فشار خون در اين مناطق مربوط به آمريكاها بود كه ميزان شيوع اين بيماري در دو جنس در اين مناطق برابر ۳۵ درصد گزارش شده‌ است. از لحاظ وضعيت درآمد، شيوع فشار خون بالا در كشورهاي داراي درآمد پايين، بيشتر (۴۰ درصد) و در كشورهاي داراي درآمد بالا، كمتر (۳۵ درصد) بوده‌است. طبق گزارش انجمن قلب آمريكا، در آمريكا حدود ۸۵ ميليون فرد داراي فشار خون بالا وجود دارند، يعني چيزي حدود يك سوم افراد بالاي ۲۰ سال. مؤسسه ملي بهداشت آمريكا برآورد مي‌كند كه در حدود دو سوم افراد بالاي ۶۵ سال در آمريكا داراي فشار خون بالا هستند.

وضعيت ايران از انديشه متخصصين فشار خون بالا

براساس نتايج يك مطالعه انجام‌شده در تهران كه در آن عوامل خطرساز بيماري‌هاي قلبي‌عروقي مورد مطالعه قرار گرفته بود، ۷۸ درصد مردان و ۸۰ درصد زنان حداقل يكي از عوامل خطرساز بيماري‌هاي قلبي‌عروقي را دارا بودند. فشار خون بالا در ۲۰/۴ درصد افراد بالغ و ۱۲/۷ درصد كودكان و نوجوانان مشاهده مي‌شد. همچنين فشار خون بالا و پايدار در نسل جوان‌تر يعني بچه‌هايي كه به مدرسه مي‌رفتند، در حال افزايش بود. در مطالعه‌اي كه توسط وزارت بهداشت انجام شد، شيوع ۲۵ درصدي بيماري فشار خون بالا در ميان افراد ۶۴-۲۵ سال ديده شد. از طرف ديگر فشار خون بالا مهم‌ترين عامل خطرساز بيماري‌هاي قلبي‌عروقي در ميان ايرانيان گزارش شده‌ است. در پژوهش‌هايي نيز شيوع فشار خون بالا در مناطق شهري و روستايي استان‌هاي گيلان و اصفهان مورد مقايسه قرار گرفت و نشان داده شد كه ميزان فشار خون‌ سيستولي و دياستولي در مناطق روستايي و كوهستاني در هر دو استان كمتر از مناطق شهري بود.

براساس اطلاعات دردسترس از كشور ايران، آگاهي از بيماري، درمان و كنترل فشار خون در اين كشور به‌طور كلي پايين است. مطالعات برآورد كرده‌اند كه ميزان آگاهي از بيماري و درمان فشار خون بالا در ايرانيان به ترتيب برابر ۵۰ و ۳۵ درصد است. ازطريق يادگيري بيماران و پزشكان مي‌توان در كشور ايران هم فشار خون را همچون ديگر كشورها كنترل كرد. البته در سال‌هاي اخير با اجراي دستورالعمل‌هاي ملي، برنامه‌هاي يادگيريي عمومي، سياست‌گذاري، افزايش آگاهي، پيشگيري و درمان مؤثر فشار خون بالا، نتايج قابل توجهي حاصل شده‌ است.