تفاوت بين عفونت ويروسي و عفونت باكتريايي چيست
باكتري‌ها موجودات پروكاريوتي هستند كه در اكثر زيستگاه‌هاي روي زمين يافت مي‌شوند. آن‌ها ميكروارگانيسم‌هاي تك‌سلولي هستند. باكتري‌ها مي‌توانند در شرايط سختي مانند چشمه‌هاي اسيدي داراي آب جديد، زباله‌هاي راديواكتيو و در اعماق پوسته‌ي زمين زندگي كنند. باكتري‌ها با اتصال به سطوح مختلف، جمعيت‌هاي متراكمي به نام زيست‌لايه را تشكيل مي‌دهند.
باكتري‌ها بسيار متنوع بوده و اشكال و ويژگي‌هاي ساختاري بسيار مختلفي دارند. باكتري‌ها مي‌توانند درون يا روي بدن انسان زندگي كنند. فقط تعداد انگشت‌شماري از باكتري‌ها در انسان‌ها موجب بروز عفونت مي‌شوند. اين باكتري‌ها را باكتري‌هاي پاتوژن يا باكتري‌هاي بيماري‌زا مي‌نامند.
برخي از اشكال رايج ويروس‌ها (سمت راست) و باكتري‌ها (سمت چپ)
ويروس ذره‌اي است كه خصوصيات يك موجود زنده را نداشته و بنابراين، زنده درانديشه متخصصين گرفته نمي‌شود. ويروس‌ها تنفس و متابوليسمي از خود نشان نمي‌دهند. يك ويروس از ماده‌اي ژنتيكي از جنس DNA يا RNA تشكيل شده است كه به‌وسيله‌ي يك هسته‌ي پروتئيني پوشانده شده است. ويروس‌ها معمولا عواملي عفوني هستند كه براي تكثير خود نياز به يك ميزبان دارند. آن‌ها تمام اشكال حيات شامل جانوران، گياهان، باكتري‌ها و آركياها را آلوده مي‌كنند. ويروس‌ها تقريبا در تمام اكوسيستم‌هاي روي زمين يافت مي‌شوند. آن‌ها فراوان‌ترين موجوديت بيولوژيكي روي زمين هستند. همچون باكتري‌ها، آن‌ها نيز بسيار متنوع بوده و داراي اشكال و ويژگي‌هاي مختلفي هستند. ويروس‌ها زندگي انگلي دارند، به اين معنا كه براي رشد خود وابسته به سلول‌ها يا بافت‌هاي زنده هستند. ويروس‌ها مي‌توانند به سلول‌هاي ميزبان حمله كرده و با استفاده از اجزاي اين سلول‌هاي رشد و تكثير پيدا كنند. برخي از ويروس‌ها به‌عنوان بخشي از چرخه‌ي زندگي خود، موجب مرگ سلول‌هاي ميزبان مي‌شوند.
تفاوت بين باكتري‌ها و ويروس‌ها
اگرچه باكتري‌ها و ويروس‌ها هر دو آنقدر كوچك هستند كه بدون استفاده از ميكروسكوپ ديده نمي‌شوند اما اختلاف بين آن‌ها بسيار زياد است. باكتري‌ها موجودات نسبتا پيچيده و تك‌سلولي هستند كه بسياري از آن‌ها داراي يك ديواره‌ي سخت و يك غشاي نازك و لاستيك‌مانندي هستند كه در اطراف مايع درون سلول قرار گرفته است. آن‌ها مي‌توانند به‌تنهايي توليدمثل كنند. ركوردهاي فسيلي نشان مي‌دهد كه باكتري‌ها حدود ۳/۵ ميليارد سال است كه وجود دارند. باكتري‌ها در ميحط هاي مختلفي مانند گرما و سرماي شديد زندگي مي‌كنند. بيشتر باكتري‌ها بي‌ضرر بوده و برخي حتي به هضم غذا و تخريب ميكروب‌هاي بيماري‌زا، مبارزه با سلول‌هاي سرطاني و فراهم كردن مواد مغذي ضروري كمك مي‌كنند. كمتر از يك درصد از باكتري‌ها موجب بروز بيماري در انسان مي‌شوند.
ويروس‌ها كوچك‌تر هستند: بزرگ‌ترين ويروس‌ها، از كوچك‌ترين باكتري‌ها نيز كوچك‌تر هستند. همه‌ي آن‌ها داراي يك پوشش پروتئيني و هسته‌اي از مواد ژنتيكي از جنس DAN يا RNA هستند. برخلاف باكتري، ويروس بدون ميزبان زنده نمي‌ماند. آن‌ها فقط با چبسيدن به سلول‌هاي ميزبان مي‌توانند خود را تكثير كنند. در بيشتر موارد، ويروس‌ها براي توليد ويروس‌هاي جديد، سلول ميزبان را مجددا برنامه‌ريزي مي‌كنند تا زماني‌كه درنهايت سلول متلاشي شده و مي‌ميرد. در موارد ديگر، سلول‌هاي طبيعي را به سلول‌هاي بدخيم يا سرطاني تبديل مي‌كنند. همچنين برخلاف باكتري‌ها، بيشتر ويروس‌ها موجب بيماري مي‌شوند و نسبت‌به سلول‌هايي كه به آن‌ها حمله مي‌كنند، كاملا اختصاصي هستند. براي مثال ويروس‌هاي خاصي به سلول‌هاي موجود در كبد، سيستم تنفسي يا خون حمله مي‌كنند. در برخي موارد نيز ويروس‌ها، باكتري‌ها را مورد هدف قرار مي‌دهند.
نحوه‌ي انتشار عفونت‌هاي باكتريايي
بسياري از عفونت‌هاي باكتريايي مسري هستند يعني مي‌توانند از فردي به فرد ديگر انتقال پيدا كنند. راه‌هايي زيادي براي انتقال اين عفونت‌ها وجود دارد، ازجمله:
- تماس نزديك با فردي كه داراي عفونت باكتريايي است مانند لمس كردن و بوسيدن
- يعات بدن فرد آلوده به‌خصوص تماس جنسي يا تنفس در هوايي كه يك فرد آلوده در آن سرفه يا عطسه كرده است
- انتقال از مادر به فرزند در طول دوران بارداري يا زايمان
- تماس با سطوح آلوده
علاوه‌بر انتشار فرد به فرد، عفونت‌هاي باكتريايي مي‌توانند ازطريق حشرات آلوده نيز منتقل شوند. مصرف غذا يا آب آلوده نيز منجر به بروز عفونت مي‌شود.
عفونت‌هاي باكتريايي شايع
برخي از عفونت‌هاي باكتريايي رايج عبارت‌اند از:
- گلودرد استرپتوكوكي
- عفونت مجاري ادراري
- مسموميت غذايي باكتريايي
- سوزاك
- سل
- مننژيت باكتريايي
- سلوليت
- بيماري لايم
- كزار
نحوه‌ي انتشار عفونت‌هاي ويروسي
مانند عفونت‌هاي باكتريايي، بسياري از عفونت‌هاي ويروسي نيز مسري هستند. آن‌ها مي‌توانند ازطرق مختلفي از فردي به فرد ديگر منتقل شوند:
- تماس نزديك با فردي كه دچار يك عفونت ويروسي است
- يعات بدن فردي كه دچار عفونت ويروسي است
- انتقال از مادر به فرزند طي دوران بارداري يا زايمان
- تماس با سطوح آلوده
عفونت‌هاي ويروسي نيز ازطريق نيش حشرات آلوده يا درنتيجه‌ي مصرف غذا يا آب آلوده منتقل مي‌شوند
عفونت‌هاي ويروسي شايع
برخي از انواع عفونت‌هاي ويروسي رايج عبارت‌اند از:
- آنفلوآنزا
- سرماخوردگي معمولي
- گاستروآنتريت ويروسي
- آبله مرغان
- سرخك
- مننژيت ويروسي
- زگيل‌ها
- نقص ايمني انسان (HIV)
- هپاتيت ويروسي
- تب زيكا
- تب نيل غربي
سرماخوردگي
سرماخوردگي مي‌تواند موجب گرفتگي يا آبريزش بيني، گلودرد و تب كم شود، اما آيا يك عفونت باكتريايي يا ويروسي است؟
سرماخوردگي معمولي به‌وسيله‌ي ويروس‌هاي مختلفي ايجاد مي‌شود، اگرچه اغلب راينو ويروس‌ها مقصر هستند. كار زيادي درزمينه‌ي درمان سرماخوردگي نمي‌توانيد، انجام دهيد بلكه فقط بايد منتظر بمانيد و از داروهاي بدون نسخه براي كمك به تسكين علائم خود استفاده كنيد. در بعضي موارد، يك عفونت باكتريايي ثانويه ممكن است در جريان يا پس از سرماخوردگي ايجاد شود. موارد رايج عفونت‌هاي باكتريايي ثانويه عبارت‌اند از:
- عفونت سينوس‌ها
- عفونت‌هاي گوش
- ذات‌الريه
وجود علائم زير نشان‌دهنده‌ي درگير شدن شدن با يك عفونت باكتريايي ثانويه است:
۱. وجود علائمي كه تا بيش از ۱۰ تا ۱۴ روز ادامه دارد
۲. وجود علائمي كه طي چند روز به‌جاي بهتر شدن، شروع به بدتر شدن مي‌كنند
۳. وجود تب بالا (نسبت‌به تبي كه در يك سرماخوردگي معمولي وجود دارد)
آيا رنگ مخاط معيار تعيين‌كننده‌ي نوع عفونت (باكتريايي يا ويروسي) است؟
براي تعيين نوع عفونت نمي‌توان روي رنگ مخاط تكيه كرد. يك باور قديمي وجود دارد كه مي‌گويد مخاط سبز نشان‌دهنده‌ي وجود يك عفونت باكتريايي است كه نياز به درمان آنتي‌بيوتيكي دارد. اگرچه مخاط سبز حاصل موادي است كه به‌وسيله‌ي سلول‌هاي ايمني و در پاسخ به مهاجم خارجي آزاد مي‌شود. عوامل زيادي ازجمله ويروس‌ها، باكتري‌ها يا حتي آلرژي‌هاي فصلي مي‌توانند موجب ايجاد مخاط سبز شوند.
ميكروب‌هاي عفونت‌زاي معده
وقتي شما دچار علائمي مانند تهوع، اسهال يا گرفتگي شكم هستيد، احتمالا دچار نوعي عفونت ميكروبي معده شده‌ايد. اما آيا اين عفونت ناشي از يك باكتري يا ويروس است؟ عفونت‌هاي ميكروبي معده معمولا دو نوع هستند:
۱. گاستروآنتريت كه عفونت مجراي گوارش است. اين عفونت ناشي از تماس با مدفوع يا استفراغ فردي است كه به آن عفونت مبتلا است.
۲. مسموميت غذايي نوع ديگري از عفونت مجراي گوارش است كه ناشي از مصرف غذا يا مايعات آلوده است.
گاستروآنتريت و مسموميت غذايي مي‌توانند هم به‌وسيله‌ي ويروس‌ها و هم باكتري‌ها ايجاد شوند. صرف‌انديشه متخصصين از علت، در اغلب موارد با مراقبت خوب علائم طي يكي دو روز برطرف مي‌شود. اگرچه علائمي كه بيش از سه روز طول بكشد و منجر به اسهال خوني يا كم‌آبي شديد بدن شود، ممكن است نشان‌دهنده‌ي عفونت شديدتري باشد كه نياز به درمان سريع دارد.
نحوه‌ي تشخيص عفونت‌ها
گاهي اوقات پزشك براساس تاريخچه‌ي پزشكي و علائم مي‌تواند اشكال بيمار را تشخيص دهد. به‌عنوان مثال، بيماري‌هايي مانند سرخك يا آبله مرغان داراي علائم بسيار مشخصي هستند كه با يك معاينه‌ي ساده‌ي جسمي قابل تشخيص هستند. علاوهبراين، اگر شيوع بيماري خاصي در آن زمان وجود داشته باشد، پزشك احتمال ابتلا به آن بيماري را در تشخيص خود درانديشه متخصصين مي‌گيرد. يك مثال آنفلوآنزا است كه داراي شيوع فصلي است و درمواقعي از سال افراد زيادي را درگير مي‌كند.
اگر پزشك بخواهد بداند چه نوع ارگانيسمي موحب بيماري شده است، نمونه‌اي از بيمار گرفته و از آن براي كشت و شناسايي عامل بيماري‌زا استفاده مي‌شود. نمونه بسته به حدس پزشك درمورد عامل بيماري‌زا از خون، مخاط يا خلط، ادرار، مدفوع، پوست يا مايع مغزي نخاعي (CSF) تهيه مي‌شود.
وقتي ميكروارگانيسم كشت داده مي‌شود، به پزشك اين امكان را مي‌دهد كه بتواند مشخص كند چه چيزي موجب بيماري شده است. درمورد يك عفونت باكتريايي، اين كار مي‌تواند در زمينه‌ي تعيين نوع آنتي‌بيوتيك مؤثر نيز سودمند باشند.
كدام عفونت‌ها با آنتي‌بيوتيك درمان مي‌شوند؟
آنتي‌بيوتيك‌ها داروهايي هستند كه براي درمان عفونت‌هاي باكتريايي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. انواع مختلفي از آنتي‌بيوتيك‌ها وجود دارد اما همه‌ي آن‌ها درجهت توقف رشد و تكثير باكتري‌ها عمل مي‌كنند. آن‌ها دربرابر عفونت‌هاي ويروسي مؤثر نيستند.
اگرچه آنتي‌بيوتيك‌ها فقط بايد براي درمان عفونت‌هاي باكتريايي مورد مصرف قرار گيرند، اما بسياري از بيماران هنگام ابتلا به عفونت‌هاي ويروسي اصرار بر مصرف آن‌ها دارند. اين امر خطرناك است زيرا تجويز افراطي آنتي‌بيوتيك‌ها مي‌تواند منجر به بروز مقامت آنتي‌بيوتيكي شود. مقاومت آنتي‌بيوتيكي زماني رخ مي‌دهد كه باكتري قدرت مقاومت دربرابر آنتي‌بيوتيك‌هاي خاصي را به دست مي‌آورد. اين امر موجب مي‌شود كه درمان بسياري از عفونت‌هاي باكتريايي دشوار شود.
اگر براي درمان عفونت باكتريايي فردي آنتي‌بيوتيك تجويز شود، لازم است كه او كل دوره‌ي درمان را كامل كند حتي اگر پس از چند روز مصرف دارو احساس كند حالش بهتر شده است. قطع مصرف دارو مانع از كشته شدن همه‌ي باكتري‌هاي بيماري‌زا مي‌شود.
مقاومت ضدميكروبي
مقاومت آنتي‌بيوتيكي زماني رخ مي‌دهد كه ميكروب‌هايي مانند باكتري‌ها و قارچ‌ها توانايي مقابله‌با با داروهاي طراحي شده براي كشتن آن‌ها را كسب مي‌كنند. در اين وضعيت، ميكروب‌ها كشته نشده و به رشد خود ادامه مي‌دهند. درمان عفونت‌هاي ناشي از ميكروب‌هاي مقاوم به آنتي‌بيوتيك دشوار و گاهي حتي غيرممكن است. در بيشتر موارد، عفونت‌هاي مقاوم به آنتي‌بيوتيك نياز به ماندن طولاني‌مدت در بيمارستان، مراجعات مكرر به پزشك و انجام رويه‌هاي درماني پرهزينه و سمي دارند.
مقاومت آنتي‌بيوتيكي به اين معنا نيست كه بدن در برابر آنتي‌بيوتيك‌ها مقاوم شده است بلكه به اين مفهوم است كه باكتري در برابر آنتي‌بيوتيك‌هايي كه براي ازبين‌بردن آن طراحي شده است، مقاومت كسب كرده است.
مقاومت آنتي‌بيوتيكي مي‌تواند تمام افراد را در هر سني درگير كند و نيز صنايع مراقبت‌هاي بهداشتي، دامپزشكي و كشاورزي را نيز مورد تهديد قرار مي‌دهد. كسي نمي‌تواند به‌طور كامل از خطر بروز عفونت‌هاي مقاوم اجتناب كند اما برخي از افراد مانند كساني كه مبتلا به بيماري‌هاي مزمن هستند، در معرض خطر بيشتري قرار دارند. اگر آنتي‌بيوتيك‌ها اثربخشي خود را از دست بدهند، ما توانايي درمان عفونت‌ها و كنترل تهديدات سلامتي عمومي را از دست مي‌دهيم. بسياري از پيشرفت‌هاي پزشكي ازجمله تعويض مفاصل، پيوند اعضا، درمان سرطان و درمان بيماري‌هاي مزمني نظير ديابت، آسم و روماتيسم مفصلي، وابسته‌به توانايي مبارزه با عفونت با استفاده از آنتي‌بيوتيك‌ها است.
باكتري‌ها چگونه دربرابر آنتي‌بيوتيك‌ها مقاوم مي‌شوند؟
مقاومت آنتي‌بيوتيكي زماني اتفاق مي‌افتد كه باكتري به‌طريقي تغيير مي‌كند و اين تغيير باعث كاهش يا از بين رفتن اثربخشي داروها، مواد شيميايي يا ديكر عوامل طراحي‌شده براي درمان يا پيشگيري از عفونت‌ها مي‌شود. در اين وضعيت، باكتري‌ها زنده مي‌مانند و همچنان تكثير يافته و موجب آسيب بيشتري مي‌شوند. باكتري‌ها اين توانايي را ازطريق مكانيسم‌هاي مختلفي به دست مي‌آورند. برخي از باكتري‌ها مي‌توانند قبل از اينكه آنتي‌بيوتيك‌ها به آن‌ها صدمه بزنند، آن‌ها را حنثي كنند. برخي سريعا آنتي‌بيوتيك را به خارج مي‌رانند و برخي نيز مكان حمله‌ي آنتي‌بيوتيك‌ها را تغيير مي‌دهند تا آنتي‌بيوتيك ديگر تأثيري روي آن‌ها نداشته باشد.
آنتي‌بيوتيك‌ها رشد باكتري‌هاي حساس را متوقف كرده يا آن‌ها را مي‌كشند. گاهي اوقات، يكي از باكتري‌ها به‌علت دارا بودن توانايي خنثي كردن يا فرار از اثرات آنتي‌بيوتيك زنده مي‌ماند. همان يك باكتري مي‌تواند تكثير پيدا كرده و جايگزين باكتري‌هايي شود كه كشته شده‌اند. بنابراين مواجهه با آنتي‌بيوتيك‌ها فشار انتخابي ايجاد مي‌كند كه موجب مي‌شود احتمال مقاوم شدن باكتري‌هاي زنده مانده بيشتر شود. علاوهبراين، باكتري‌هايي كه زماني دربرابر يك آنتي‌بيوتيك حساس بوده‌اند، ممكن است در اثر جهش ژنتيكي يا دستيابي به قطعاتي از DNA خارجي كه كدكننده‌ي ويژگي‌هاي مرتبط با مقاومت هستند، مقاومت كسب كنند. قطعه‌ي DNA كه كدكننده‌ي مقاومت است، مي‌تواند در يك بسته‌ي به‌راحتي قابل انتقال بسته‌بندي شود. اين بدان معنا است كه باكتري مي‌تواند به‌علت دستيابي به يك قطعه از DNA در برابر بسياري از داروهاي ضدميكروبي مقاوم شود.
عفونت‌هاي ويروسي چگونه درمان مي‌شوند؟
درمان خاصي براي بسياري از عفونت‌هاي ويروسي وجود ندارد و معمولا همان‌طور كه بدن در حال پاك‌سازي ويروس است، انجام كارهايي براي تسكين علائم توصيه مي‌شود:
- نوشيدن مايعات براي پيشگيري از كم‌آبي بدن
- استراحت زياد
- مصرف داروهايي مسكني مانند استامينوفن يا ايبوپروفن براي تسكين درد و تب
- مصرف داروهاي ضداحتقان براي كمك به گرفتگي يا آبريزش بيني
- استفاده از قرص‌هاي مكيدني گلو براي كاهش گلودرد
داروهاي ضدويروسي: در برخي موارد، پزشك ممكن است يك داروي ضدويروسي را براي كمك به درمان بيماري تجويز كند. داروهاي ضدويروسي چرخه‌ي زندگي ويروسي را مهار مي‌كنند. برخي از مثال‌ها شامل داروهايي مانند اسلتاميوير براي درمان عفونت آنفلوآنزا يا والاسيكلووير براي درمان عفونت‌هاي ويروسي هرپس سيمپلكس (تبخال) يا هرپس زوستر (زونا) است.
نحوه پيشگيري از عفونت‌ها
براي اجتناب از ابتلا به بيماري‌هاي ناشي از عفونت‌هاي باكتريايي يا ويروسي بايد موارد زير مورد توجه قرار گيرد:
رعايت بهداشت
- شستن دست‌ها قبل از خوردن غذا و استفاده از سرويس بهداشتي و نيز قبل و پس از فرايندهاي مربوط به آماده كردن غذا
- اجتناب از تماس دست آلوده با با صورت، دهان و بيني
- پرهيز از استفاده‌ي مشترك از وسايل خصوصي
واكسيناسيون
واكسن‌هايي براي پيشگيري از برخي از بيماري‌هاي ويروسي و باكتريايي موجود است. نمونه‌هايي از بيماري‌هاي قابل پيشگيري با واكسن عبارت‌اند از:
- سرخك
- آنفلوآنزا
- كزاز
- سياه سرفه
اگر بيمار هستيد، بيرون نرويد
اگر دچار بيماري شده‌ايد، براي پيشگيري از انتشار عفونت در خانه بمانيد. اگر لازم است كه بيرون برويد، دست‌هاي خود را به‌طور منظم بشوييد و در دستمال يا آرنج خود عطسه كنيد. دستمال مصرف‌شده را به‌طور مناسبي دور بيندازيد.
رعايت موارد ايمني حين رابطه‌ي جنسي
استفاده از ابزارهاي حفاظتي براي پيشگيري از بيماري‌هاي مقاربتي و نيز كاهش شركاي جنسي
اطمينان ازپخته شدن كامل مواد غذايي
- مطمئن شويد كه تمام گوشت‌ها در دماي مناسب پخته مي‌شوند.
- هر نوع ميوه يا سبزي خامي را قبل از مصرف به‌خوبي بشوييد.
- باقيمانده‌ي غذايي را كه قصد مصرف آن را داريد، در دماي اتاق نگه‌داري نكنيد.
محافظت در برابر نيش حشره
اگر قصد داريد به جايي برويد كه در آنجا حشراتي مانند پشه‌ها و كنه‌ها زيادند، از دافع حشرات حاوي اجزايي مانند ديت (DEET) يا ايكاريدين استفاده كنيد. در صورت امكان شلوار بلند و لباس‌هاي آستين‌دار بپوشيد.
هم انديشي ها