توليد و عرضه واكسن كرونا در مقياس گسترده امكان‌پذير خواهد بود؟
درحالي‌كه جهان به‌دنبال يافتن راهي براي پايان‌دادن به همه‌گيري جهاني ويروس كرونا است، همچنان رقابت براي يافتن و توليد واكسني براي اين ويروس ادامه دارد. برخي پيش‌بيني‌هاي خوش‌بينانه مي‌گويند چنين واكسني در ۱۲ تا ۱۸ ماه دردسترس قرار خواهد گرفت؛ اما پژوهشگران هشدار مي‌دهند ممكن است ازانديشه متخصصين فيزيكي، توليد واكسن كافي براي همه‌ي افراد ميسر نباشد و كشورهاي ثروتمند ممكن است منابع را احتكار كنند.
امكانات توليدي موردنياز به نوع واكسني بستگي دارد كه به‌عنوان واكسن مؤثر ويروس كرونا تعيين خواهد شد. برخي پژوهشگران مي‌گويند حتي اگر از چنين امكاناتي هرگز استفاده نشود، دولت‌ها و سرمايه‌گذارها بايد به توليدكنندگان واكسن پول بدهند تا آن‌ها از پيش ظرفيت توليد خود را افزايش دهند. اگرچه وعده‌ي تأمين بودجه براي اين كار داده شده است، مقدار آن از مقدار پولي مدانديشه متخصصين متخصص كارشناسان بهداشت عمومي بسيار كمتر است.
منابع استفاده‌شده براي توليد واكسن ويروس كرونابايد دربرابر نياز به واكسن‌هاي ديگر نيز متعادل شود. تأسيسات توليد واكسن در سرتاسر جهان مي‌توانند هرساله ميليون‌ها دُز واكسن آنفلوانزا توليد كنند و شركت‌ها عادت دارند توليد خود را در زمان افزايش تقاضا چندبرابر كنند. ديويد هيمن، متخصص بيماري‌هاي عفوني در دانشكده‌ي بهداشت و پزشكي گرمسيري لندن و رئيس هيئتي است كه به سازمان جهاني بهداشت درزمينه‌ي فوريت‌هاي بيماري مانند همه‌گيري جهاني كوويد ۱۹ مشورت مي‌دهد. وي مي‌گويد اگر ميليون‌ها نفر به واكسن جديد، يعني واكسن كرونا، نياز داشته باشند و شركت‌ها به ساخت مجموعه‌ي معمول واكسن‌هاي خود دربرابر آنفلوانزا، سرخك، اوريون و سرخچه ادامه دهند، ممكن است كمبود توليد پيش آيد.
امكانات پژوهشي شركت كيوروك در توبينگن آلمان. توربينگن يكي از شركت‌هايي كه درحال كار روي واكسن ويروس كرونا است.
سازمان جهاني بهداشت مي‌گويد مشغول كار روي طرحي براي اطمينان از توزيع عادلانه‌ي واكسن است؛ اما چگونگي اجبار به انجام چنين كاري در عمل مشخص نيست. ماريانا مازوكاتو، اقتصاددان و رئيس مؤسسه‌ي نوآوري و اهداف عمومي در كالج دانشگاهي لندن مي‌گويد:
در همه‌گيري، آخرين خواسته‌مان اين است كه واكسن‌ها به‌طورانحصاري دردسترس كشورهايي قرار داشته باشد كه آن‌ها را مي‌سازند و به بقيه‌ي مردم نرسد.
ست بركلي، رئيس سازمان GAVI، نيز با اين موضوع موافق است كه محدوديت‌هاي عرضه، هم ازانديشه متخصصين فيزيكي و هم ازانديشه متخصصين سياسي، نگراني بزرگي است. GAVI سازماني غيرانتفاعي در سوئيس است كه هدفش افزايش دسترسي به واكسيناسيون در سرتاسر جهان است.
انتخاب برنده
اشكال بزرگ در توليد سريع تعداد زيادي واكسن، افزايش مقياس توليد است؛ زيرا زيرساخت‌هاي موردنياز بسته به نوع واكسن، متفاوت خواهد بود. واكسن ممكن است از نسخه‌ي‌اي ضعيف‌شده يا غيرفعال ويروس كرونا ساخته شود يا بخشي از پروتئين سطحي يا توالي‌اي از RNA يا DNA باشد كه درون نانوذره يا ويروس ديگري مانند ويروس سرخك تعبيه و به بدن تزريق مي‌شود.
فيليپه تاپيا، از مؤسسه‌ي ماكس پلانك، مشغول مطالعه‌ي مهندسي فرايندهاي زيستي است. وي اعتقاد دارد اگر اثربخشي واكسن‌هاي ساخته‌شده از اشكال غيرفعال SARS-CoV-2 تأييد شود، تعيين ميزان منابع لازم براي ساخت دُزها بايد آسان‌تر باشد؛ زيرا اين فناوري صنعتي حداقل از دهه‌ي ۱۹۵۰ دردسترس بوده است. توليد و خالص‌سازي كل ويروس SARS-CoV-2 در غلظت‌هاي زياد ممكن است به امكانات داراي گواهينامه‌ي ايمني زيستي سطح ۳ نياز داشته باشد. تاپيا مي‌گويد اين امكانات كمياب هستند و شايد به‌همين‌دليل شركت‌هاي كمي مشغول آزمايش اين رويكرد هستند.
چندين شركت در حال دنبال‌كردن ايده‌ي تزريق فرمولاسيون‌هايي از RNA يا DNA به بدن هستند كه باعث شود سلول‌هاي ما پروتئيني بسازد كه SARS-CoV-2 از آن استفاده مي‌كند. چارلي ولر، رئيس برنامه‌ي واكسن‌ها در ولكام است. ولكام بنياد سرمايه‌گذار روي پژوهش‌هاي زيست‌پزشكي است كه در لندن قرار دارد. ولر مي‌گويد:
پلتفرم‌هاي RNA و DNA ممكن است فرايند ساده‌تري را شامل شوند كه احتمالا افزايش مقياس آن‌ها را راحت‌تر مي‌كند.
بااين‌همه، هنوز واكسني با استفاده از اين رويكرد براي بيماري‌هاي انسان تأييد نشده است. مدرنا شركتي است كه دفتر مركزي آن در كمبريج ماساچوست قرار دارد. اين شركت نخستين واكسن آزمايشي ويروس كرونا مبتني‌بر RNA را در اواسط مارس به فرد داوطلب تزريق كرد و ازجمله شركت‌هايي است كه اين طرح را آزمايش مي‌كند. شركت ديگر كيوروك در توبينگن آلمان است كه مي‌گويد امكانات لازم براي توليد ۴۰۰ ميليون دُز از واكسن خود را دارد كه مبتني بر RNA است. هر دو شركت يادشده بودجه‌اي از بنيادي به‌نام ائتلاف براي نوآوري‌هاي آمادگي همه‌گيري جهاني (CEPI) دريافت كرده‌اند. اين بنياد صندوق مالي مستقر در اسلو است كه سال ۲۰۱۷ به‌عنوان اتحادي جهاني براي تأمين بودجه و هماهنگي واكسن‌ها براي شيوع بيماري‌ها راه‌اندازي شد.
بنياد مذكور همچنين اعلام كرده است بودجه‌ي ۶ تيم پژوهشي واكسن ديگر را نيز قبول مي‌كند؛ ازجمله تلاشي كه قصد دارد واكسن سرخك را براي توليد پروتئين ايمن‌كننده‌ي SARS-CoV-2 در بدن مجددا مهندسي كند. ماري پائول كيني، ويروس‌شناس و مدير پژوهشي آژانس پژوهشي INSERM در فرانسه، مي‌گويد اگر روش مذكور مؤثر باشد، اين امكان وجود دارد كه بتوان از امكانات توليد واكسن سرخك براي ساخت واكسن COVID-19 استفاده كرد؛ اما او هشدار مي‌دهد شايد لازم باشد ظرفيت افزايش پيدا كند تا اختلالي در هدف اصلي اين توليدكنندگان ايجاد نشود.
پژوهشگري در مؤسسه‌ي پاستور پاريس، عضوي از گروهي كه روي مهندسي مجدد واكسن سرخك به‌منظور آغاز پاسخ ايمني دربرابر SARS-Cov-2 در بدن تلاش مي‌كنند
ممكن است عناصر ديگر در فرايند توليد تنگنا ايجاد كنند. واكسن‌هاي زيرواحد كه از پروتئين SARS-Cov-2 يا قطعه‌اي مهم از آن ساخته مي‌شوند، اغلب به اجزاي كمكي نياز دارند. اين اجزا مولكول‌هايي هستند كه براي تقويت پاسخ ايمني به آن افزوده مي‌شوند. جاپ ونما، مدير ارشد علمي سازمان غيردولتي USP است. اين سازمان در راكويل مريلند واقع است و به تعيين استانداردهاي كيفيت دارو كمك مي‌كند. ونما مي‌گويد احتمالا واكسن به اجزايي مانند ليپيدهاي خاص نياز داشته باشد كه در همه‌گيري ممكن است كمياب شوند.
ايده‌ي ديگر براي ايجاد سريع واكسن‌ها استفاده از گياهان است. شركت بريتيش امريكن توباكو (BAT) ماه آوريل گفت قصد دارد با استفاده از گياهان تنباكوي داراي رشد سريع واكسن‌ها را پرورش دهد. بااين‌حال، ونما مي‌گويد محصولات واكسن مبتني‌بر گياه موانع مقرراتي ديگري دارند كه بايد از آن‌ها عبور كرد؛ ازجمله برآورده‌ساختن قوانين مربوط به ارگانيسم‌هاي تغيير ژنتيكي يافته كه مي‌تواند دنبال‌كردن سريع اين فرايند را بسيار دشوار كند.
پرداخت پول از قبل
يكي از سؤالات مهم آن است كه چگونه مطمئن شويم هم‌اكنون دولت‌ها و شركت‌هاي جهان به‌اندازه‌ي كافي سرمايه‌گذاري كرده‌اند تا واكسني در سال ۲۰۲۱ ساخته شود. بنياد CEPI مي‌گويد براي كمك به توسعه‌ي واكسن‌هاي كانديدا و توليد آن‌ها براي كارآزمايي‌ها حداقل به دوميليارد دلار آمريكا نياز است كه تاكنون دولت‌ها ۶۹۰ ميليون دلار آن را تقبل كرده‌اند. اين بنياد مي‌گويد يك‌ميلياد دلار ديگر براي توليد و توزيع واكسن موفق SARS-CoV-2 براي جهان لازم است.
ريچارد هچت، مدير اجرايي CEPI، مي‌گويد ممكن است به چندين ميليارد دلار ديگر براي كمك به افزايش ظرفيت توليد شركت‌ها نياز باشد؛ حتي اگر اين امكانات درنهايت استفاده نشوند. بيل گيتس، ميليارد بشردوستي و يكي از رؤساي بنياد بيل و مليندا گيتس در سياتل واشنگتن، معتقد است تجهيزات موردنياز بايد از قبل ساخته شوند. او به رسانه‌هاي آمريكايي گفت بنياد او ازانديشه متخصصين مالي به اين رويكرد كمك مي‌كند تا زمان را هدر ندهيم و بدانيم كدام پلتفرم واكسن بيش از همه موفق خواهد بود.
شركت دارويي جانسون و جانسون نيز ماه مارس اعلام كرد كه همكاري يك‌ميليارددلاري با اداره‌‌ي توسعه و تحقيقات پيشرفته‌ي زيست‌پزشكي براي توسعه‌ي واكسني مبتني‌بر نسخه‌ي مهندسي‌شده‌ي آدنوويروس آغاز كرده است. اين طرح برنامه‌اي براي افزايش سريع ظرفيت با هدف عرضه‌ي جهاني بيش از يك‌ميليارد دُز واكسن را شامل مي‌شود.
تكنسيني مشغول كار در تأسيسات توليدي شركت CanSino Biologics در تيانجين چين كه آزمايش واكسن كروناي خود را در داوطلبان آغاز كرده است.
اوهيد ياكوب، پژوهشگر سياست بهداشت در دانشگاه ساسكس در برايتون بريتانيا، گفت دولت‌ها با انتشار اطلاعاتي درباره‌ي اينكه قصد دارند چقدر واكسن بخرند و دريافت واكسن را به چه افرادي توصيه مي‌كنند، مي‌توانند به سازندگان واكسن كمك كنند از پيش برنامه‌ريزي كنند.
گام مهم ديگر همان‌طوركه به كمك GAVI در واكسن پنوموكوك اتفاق افتاد، اين است كه واكسن‌ها قبل از تأييد ازطريق تعهدات خريد از پيش، با ارزش خاصي خريده شوند. پژوهشگران مي‌گويند كشورهاي اهداكننده به‌عنوان راهي براي تأمين مالي واكسن براي جمعيت‌هاي ناتوان در تهيه‌ي آن، مي‌توانند اوراق قرضه را به سرمايه‌گذاران بفروشند. اين رويكرد در گذشته نيز با موفقيت استفاده شده: تسهيلات مالي بين‌المللي براي ايمن‌سازي (IFFIm) با هدف جمع‌آوري پول براي واكسن‌هايي كه GAVI براي كودكان فراهم كرده است.
قوانيني عليه احتكار؟
البته حتي اگر واكسن زيادي ساخته شود، به‌انديشه متخصصين مي‌رسد راهي وجود نداشته باشد كه كشورها را مجبور كند آن را دراختيار ديگران هم قرار دهند. آمش ادلجا، از مركز ايمني بهداشت جان هاپكينز در بالتيمور مريلند، مي‌گويد در همه‌گيري جهاني آنفلوانزاي H1N1 در سال ۲۰۰۹، استراليا يكي از اولين كشورهايي بود كه واكسن را توليد كرد؛ اما بلافاصله آن را صادر نكرد؛ زيرا واكسن‌ها را اول براي شهروندانش مي‌خواست. او مي‌گويد:
بيشتر كشورها قوانيني تصويب كرده‌اند كه به دولت اجازه مي‌دهد توليدكنندگان را به فروش داخلي مجبور كند و تغييري در اين قانون نمي‌بينم.
بنياد CEPI مي‌گويد هنوز توافقي بر سر اصول يا قوانيني براي گنجاندن سيستم تخصيص عادلانه در قراردادهايي وجود ندارد كه به‌طور مداوم اعمال و اجرا مي‌شوند. همچنين، هيچ نهاد جهاني وجود ندارد كه مسئول سفارش ساخت واكسن و پرداخت هزينه‌ي آن در مقياس جهاني باشد. ماريو كريستودولو، مدير ارتباطات CEPI مي‌گويد:
اين اشكالي است كه اگر توسعه‌ي واكسن كوويد ۱۹ ادامه يابد، دولت‌ها و رهبران بهداشت جهاني و قانون‌گذاران بايد فورا به آن رسيدگي كنند.
الكساندرا فلان، از مركز امنيت و علوم بهداشت جهاني دانشگاه جرج‌تاون در واشنگتن، مي‌گويد سازمان جهاني بهداشت قبلا براي اطمينان از به‌اشتراك گذاشته‌شدن عادلانه‌ي ذخاير واكسن تلاش كرده است. پس از شيوع آنفلوانزاي H5N1 در كشورهايي نظير چين و مصر و اندونزي، كشورهاي عضو سازمان جهاني بهداشت قطع‌نامه‌اي با عنوان چهارچوب آمادگي آنفلوانزاي پاندميك (PIP) پذيرفتند. طبق اين قطعنامه، كشورها نمونه‌هاي ويروس را دراختيار شبكه‌اي از آزمايشگاه‌هاي هماهنگ‌شده‌ي سازمان جهاني بهداشت قرار مي‌دهند با اين درك كه سازمان جهاني بهداشت آن‌ها را درصورت بروز همه‌گيري جهاني آنفلوانزا و برحسب نياز درزمينه‌ي دسترسي به واكسن و تشخيص و دارو در انديشه متخصصين خواهد گرفت.
ازآنجاكه PIP براي آنفلوانزا طراحي شده است، درباره‌ي شيوع ويروس كرونا فعلي به‌كار نمي‌آيد. كشورها مي‌توانند درباره‌ي چهارچوبي مشابه PIP براي همه‌گيري جهاني فعلي توافق كنند؛ اما بعيد است پيش‌نويس توافق‌نامه به‌موقع براي مجمع جهاني بهداشت آماده شود؛ مجمعي كه قرار است ماه مه برگزار شود و در آن كشورهاي عضو به آن رأي دهند.
فلان مي‌گويد چون درحال‌حاضر ويروس SARS-CoV-2 به‌شدت در حال گردش است، مشخص نيست اين نوع توافق‌نامه تأثيري خواهد گذاشت يا نه؛ زيرا توليدكنندگان واكسن مي‌توانند ازطريق آزمايشگاه‌هاي خصوصي به نمونه‌هاي ويروس دسترسي پيدا كنند. اين امكان وجود دارد كه زماني واكسن دردسترس قرار گيرد كه بيشتر جمعيت جهان قبلا دچار ويروس كرونا جديد شده باشد؛ اگرچه حتي در اين مورد بسياري از مردم براي تقويت ايمني ممكن است بخواهند از واكسن استفاده كنند.
ياكوب مي‌گويد فكركردن از پيش براي اطمينان از كافي‌بودن ظرفيت توليد براي تأمين واكسن در تمام همه‌گيري‌هاي جهاني حياتي است. او معتقد است:
نگراني از نحوه‌ي توليد كارآمد و قابليت اطمينان و بي‌خطربودن واكسن‌ها هميشه وجود دارد؛ حتي اگر نتوانيم به واكسن يا روش‌هاي ديگري براي مبارزه با ويروس كرونا دست پيدا كنيم.
هم انديشي ها