نتيجه برنامه وزارت ارتباطات براي توليد ۴۰۰هزار موبايل هوشمند در سال ۱۳۹۹ چه شد؟

طرح كلان و معماري شبكه‌ ملي اطلاعات انتهاي شهريورماه ۱۳۹۹ تصويب و مطابق با آن مقرر شد كه تا سال ۱۴۰۴ بايد ۲۰ درصد موبايل‌ها به‌همراه سيستم‌عامل‌شان داخلي باشند. بر همين اساس وزارت ارتباطات طي برنامه‌اي كه بهار ۱۳۹۹ اطلاع‌رساني شد، اعلام كرد كه قصد داريم سالانه دو ميليون دستگاه موبايل تلفن همراه پايين‌رده و ميان‌رده توليد كنيم تا ۲۰ درصد نياز بازار كشور تأمين شود. وزير ارتباطات گفت در هدف‌گذاري اوليه مي‌خواهيم تا پايان سال ۱۳۹۹، ۴۰۰ هزار موبايل هوشمند توليد كنيم.

درادامه قصد داريم به نتيجه برنامه‌ي وزارت ارتباطات براي توليد موبايل در سال ۱۳۹۹، ميزان استقبال از موبايل‌هاي داخلي و موانع توليد موبايل تلفن همراه در كشور بپردازيم.

با آغاز سال جديد، وزارت ارتباطات و فناوري ارتباطات هيچ‌گونه اطلاع‌رساني درخصوص تحقق هدف‌گذاري خود در توليد موبايل داخلي نكرد. درواقع به‌جز فراخوان جديدي كه اين وزارت‌خانه به‌منظور حمايت از توليد موبايل و تبلت ايراني منتشر ساخت، خبري مبني بر وضعيت اين توليدات اعلام نشد.

ستار هاشمي، معاون فناوري و نوآوري وزارت ارتباطات در گفت‌وگو با روابط‌عمومي وزارت ارتباطات، اعلام «فراخوان حمايت از توليد موبايل همراه هوشمند و تبلت» را عامل تقويت تحقيق و توسعه و دستيابي به فاز طراحي محصول، سرويس‌هاي پايه و نرم‌افزار دانست و مزاياي آن را موارد زير برشمرد:

• جلب مشاركت توليدكنندگان با مشخصه‌هاي توليديِ باكيفيت و تسهيل در دستيابي آن‌ها به بازارهاي جهاني و صادرات محصولات
• ايجاد ظرفيت توليد با فناوري SKD با مشاركت و حمايت توليدكنندگان برتر
• ارتقاي فناوري توليد حداقل به‌صورت CKD و افزايش عمق ساخت و توانمندي‌هاي داخلي
• ايجاد مزيت رقابتي موبايل تلفن همراه ايراني در بازار داخلي و منطقه

هاشمي پيش‌بيني كرد كه پايان دوره ۵ ساله اجراي اين طرح، ۴۳۰۰۰ شغل به‌صورت مستقيم و غير مستقيم ايجاد و بيش از يك ميليارد دلار با توليد ۱۴ ميليون موبايل و تبلت صرفه‌جويي مي‌شود. متأسفانه با وجود پيگيري‌هاي فراوان از معاونت فناوري و نوآوري وزارت ارتباطات، تلاش اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران براي ارتباط با ستار هاشمي به نتيجه نرسيد.

ما در اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران براي كسب اطلاعات درخصوص وضعيت توليد موبايل ايراني با رئيس كميسيون تنظيم بازار انجمن واردكنندگان موبايل تماس گرفتيم كه مديرعامل مجموعه‌ي اُرُد نيز است. مجموعه‌ي اُرُد (OROD) در سال ۱۳۹۱ با نام شركت ايرانيان قائم همراه به ثبت رسيد و در سال ۱۳۹۳ موفق به توليد نهايي و اخذ پروانه بهره‌برداري در زمينه توليد تلفن همراه و تبلت با برند ايراني از سازمان صمت شد.

رضا قرباني، مديرعامل اين مجموعه، در گفت‌وگو با اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران مي‌گويد توليد موبايل داخلي در سال گذشته نه‌تنها رشد نداشته، بلكه كاهش نيز يافته است. البته به‌گفته وي، همين تعداد اندك موبايل‌ توليدي به فروش رفته‌اند اما نمي‌توان از فروش آن‌ها چنين نتيجه گرفت كه توليد موبايل‌ داخلي مورد استقبال متخصصان ايراني قرار مي‌گيرد. قرباني توضيح مي‌دهد:

اگر فروش ۱۶ ميليون موبايل در سال گذشته را در انديشه متخصصين بگيريم، موبايل‌هاي ايراني تنها ۰/۷ درصد فروش رفته‌اند. سؤال درست‌تر شايد اين باشد كه اگر موبايل ايراني به تعداد بالا توليد شود، آيا بازهم از آن‌ها استقبال مي‌شود؟ پاسخ من منفي است!

درواقع قرباني مي‌گويد تا زماني‌كه فرهنگ‌سازي مناسب صورت نگيرد و متخصصان ايراني به توليدات بومي و كيفيت ساخت آن‌ها اطمينان نكنند، موبايل ايراني هم با استقبال مواجه نمي‌شود. وي به تعداد يا تيراژ به‌عنوان عاملي اساسي در به‌صرفه بودن توليد ياد مي‌كند و مي‌گويد تنها در شرايطي مي‌توان به رشد در اين حوزه رسيد كه قطعه‌سازي‌هاي غير پيچيده‌اي مانند توليد شارژر و باتري و ديگر لوازم جانبي درون كشور انجام شود.

به‌گفته قرباني، ۹۵ درصد كشورها قطعاتي مانند بورد يا ويفر و تراشه نمي‌سازند چراكه اين كار به‌صرفه نيست. وي مي‌گويد توليد بورد به‌صورت CKD و SKD انجام مي‌شود؛ در شيوه CKD، بورد چاپ‌شده به‌صورت خام وارد مي‌شود و تمام قطعات ديگر دستگاه در كشور مقصد كاشته مي‌شوند. در روش SKD برخي قطعات روي بورد با دستگاه مونتاژ مي‌شود و بورد به‌صورت نيمه آماده وارد مي‌شود؛ سپس قطعاتي همچون دوربين و اسپيكر در كشور مقصد با لحيم‌كردن مونتاژ مي‌شود.

رئيس كميسيون تنظيم بازار انجمن واردكنندگان موبايل، مهم‌ترين اشكال توليد موبايل همراه در كشور را واردات بسيار آسان و ارزان موبايل عنوان مي‌كند. به‌گفته رضا قرباني:

از سال ۹۳ تا پايان سال ۹۸، تعرفه واردات قطعه براي توليد موبايل و تبلت، سه برابر بيشتر از تعرفه گمركي و سود بازرگاني واردات آن بود. در سال ۱۳۹۹، بعد از گذشت پنج سال، تعرفه تلفن همراه وارداتي با تعرفه واردات قطعه براي توليد موبايل همراه برابر شد؛ بااين‌حال اين تعرفه براي توليد داخلي هنوز به‌صرفه نيست.

قرباني مي‌گويد با توجه به اينكه به‌صرفه بودن و پول‌سازي يك صنعت، عامل ابتدايي براي موفقيت آن است، توليد در شرايطي رشد مي‌كند كه شرايط واردات سخت و محدود شود. او توضيح مي‌دهد:

باتوجه به قوانين فعلي واردات و تعرفه‌هاي موجود در مقايسه با توليد، واردات موبايل به‌شدت ساده‌تر و سريع‌تر و ارزان‌تر است. بزرگ‌ترين مانع بر سر راه توليد در كشور، شرايط سهل و آسان و نامحدود واردات است. درواقع اكنون هر شركتي مي‌تواند به‌راحتي جواز خدمات پس از فروش موبايل بگيرد و اقدام به واردات با كمترين تعرفه ممكن در گمركات كشور كند. ما تعرفه گمركي كمتري در كشور نسبت به تعرفه واردات موبايل نداريم؛ پس تا وقتي واردات مقرون به‌صرفه‌تر از توليد باشد و به‌صورت بي‌رويه انجام شود، توليد هرگز رشد نمي‌كند.

به‌گفته رئيس كميسيون تنظيم بازار انجمن واردكنندگان موبايل، پلتفرم‌هاي توليد قطعات موبايل تلفن همراه در دنيا بسيار محدود است و توليد صفر تا ۱۰۰ دستگاه هم تنها توسط چند شركت قرباني مي‌گويد در ۹۵ درصد كشورهاي سازنده تلفن همراه، همچون مالزي، اندونزي، هند و چند كشور واقع در آمريكاي جنوبي نيز، توليد به‌صورت وارد كردن قطعات مختلف صورت مي‌گيرد و حتي كارخانه‌هاي موبايل‌سازي چون سامسونگ تمام قطعات را خود نمي‌سازند. به‌همين‌دليل،، ايران نيز مي‌تواند در اين عرصه رقابت كند و موبايل‌هايي باكيفيت بسازد؛ چراكه درنهايت، قطعات ساخت ايران نخواهند بود و وارداتي هستند!

بااين‌حال، ايجاد مانع براي واردات و حمايت از توليد، همواره ما را به ياد ماجراي خودروي ايراني مي‌اندازد. رضا قرباني در همين خصوص به اخبار تخصصي، علمي، تكنولوژيكي، فناوري مرجع متخصصين ايران مي‌گويد:

مردم نگران‌اند كه اگر انحصاري تحت اين عنوان ايجاد شود، محصولات بي‌كيفيت به آن‌ها عرضه شود و به‌دليل نبود نمونه‌هاي خارجي، مجبور به خريد آن‌ها شوند؛ درصورتي‌كه قرار نيست اين موضوع درمورد موبايل اتفاق بيفتد.من هميشه گفته‌ام كه نبايد خودروسازي دوم ايجاد كنيم؛ اين صنعت بعد از ۴۲ سال هنوز نتوانسته روي پاي خود بايستد. به‌هيچ‌عنوان قرار نيست محدوديتي تحت عنوان انحصار درمورد بازار تلفن همراه كشور اعمال شود؛ بلكه قرار است توليد صرفه اقتصادي ايجاد كند. اين موضوع متفاوت از جريان خودروي داخلي است كه ممنوعيت واردات ايجاد شد تا بدين‌وسيله، خودروي بي‌كيفيت داخلي با ارزش‌هاي نجومي به فروش برسد.

رضا قرباني با اشاره به عزم جدي در كشور براي داخلي‌سازي صنعت موبايل و تبلت مي‌گويد حاكميت مي‌خواهد طي برنامه‌اي ۵ساله به توليد سالانه ۵ ميليون دستگاه موبايل برسد. وي مي‌افزايد:

به‌انديشه متخصصين من، اين موضوع كاملاً شدني است. ما همچنين مي‌توانيم با مشاركت برندهاي خارجي تكنولوژي را به كشورمان منتقل كنيم؛ بدين‌ترتيب خيال خريدار هم بابت كيفيت دستگاه تلفن همراه راحت مي‌شود. براي مثال در تركيه هم كارخانه شيائومي راه‌اندازي شده يا در اندونزي و كشورهاي ديگر محصولات برندهاي مختلف درحال توليد تحت ليسانس شركت مادر هستند.

قرباني اضافه مي‌كند كه بهتر است اين ۵ميليون دستگاه را به‌صورت صد درصد، برندهاي ايراني يا برندهاي خارجي در داخل خاك كشور توليد كنند. وي مي‌گويد زيرساخت اين موضوع هم توسط بخش خصوصي فراهم شده و موجود است.

آن‌گونه كه رئيس كميسيون تنظيم بازار انجمن واردكنندگان موبايل مي‌گويد، استقبال مردم از موبايل داخلي در سال‌هاي گذشته بسيار پايين بود اما به‌تدريج، فرهنگ استفاده از محصول داخلي جا افتاد و برخي مردم پذيرفتند كه موبايل ايراني هم بخرند. بااين‌حال وي تأكيد مي‌كند كه رواج استفاده از موبايل ايراني همچنان نياز زيادي به اعتمادسازي و فرهنگ‌سازي دارد.

قرباني اضافه مي‌كند در جلسات متعدد وزارت ارتباطات و صمت طي ماه‌هاي اخير، به اين موضوع پرداخته شد كه براي رواج استفاده از موبايل ايراني نياز به كمك چه سازمان‌ها و نهادهايي وجود دارد؛ يكي از مباحث مربوط به اين مي‌شد كه در صورت توليد يك موبايل باكيفيت كه از هر جهت مورد تأييد همه باشد، مسئولان كشور ملزم شوند هيچ‌كدام موبايل خارجي استفاده نكنند يا اينكه راديو و تلويزيون در خدمت معرفي اين محصولات درآيند و نمايشگاه‌هايي براي كمك به فروش آن‌ها برگزار شود. قرباني اضافه كرد:

هيچ‌گونه حمايت دولتي به‌ميزان تغيير در تفاوت تعرفه گمركي واردات موبايل و قطعات نمي‌تواند توليد را براي توليدكننده مقرون‌به صرفه كند. اگر صنعت پوشاك در ايران رشد كرد و از ورشكستي برگشت و حالا باكيفيت و پرسود شده، دليلش آن است كه دولت از سه سال پيش واردات پوشاك را ممنوع كرد. درنتيجه‌ي اين ممنوعيت، كارخانه‌هاي داخلي توليد پوشاك رشد كردند، سليقه‌شان بهبود يافت، تلاش‌ را بيشتر كردند و تعداد آن‌ها افزايش يافت. درنهايت، حالا شاهد فعاليت برندهاي خوبي در كشور هستيم.