آشنايي با دسته‌بندي‌هاي مختلف رمزارزها؛ راهنماي جامع
اكوسيستم رمزارزها در چند سال گذشته به‌شدت رشد كرده است و اين رشد آن‌قدر سريع بوده كه براي افراد تازه‌‌وارد درك متخصصدهاي مختلف رمزارزها ممكن است اشكال باشد. بعد از خواندن اين مقاله مدل‌هايي ذهني خواهيد داشت كه مي‌توانيد در مواجهه با پروژه‌هاي جديد بلاك‌چين از آن استفاده كنيد.
دسته‌بندهاي مختلف رمزارزها
توكن با كوين چه تفاوتي دارد؟
كوينها دارايي‌هايي هستند كه روي بلاك‌چين خودشان ساخته مي‌شوند؛ درحالي‌كه توكنها دارايي‌هايي هستند كه روي بلاك‌چيني ديگر ساخته مي‌شوند. مثالي براي كوين، بيت كوين روي بلاك‌چين بيت كوين و اتر روي بلاك‌چين اتريوم است. مثال توكن نيز تتر است كه به‌عنوان توكني لايه دو روي چندين بلاك‌چين قرار دارد يا توكن‌هاي يوني سواپ (UNI) و چين‌لينك (LINK) كه روي بلاك‌چين اتريوم وجود دارند.
ساختن توكنها روي بلاك‌چين اتريوم بسيار مرسوم است و به اين توكنها اصلاحا توكن‌هاي ERC-20 مي‌گويند. بعضي از توكنها پس از اينكه روي بلاك‌چيني گسترش يافتند و تكميل شدند، روي بلاك‌چين خودشان منتشر مي‌شوند. براي مثال، توكن BNB ابتدا روي بلاك‌چين اتريوم ساخته شد و پس از توسعه روي بلاك‌چين محلي‌اش با نام بايننس‌چين منتشر شد.
بايد به اين نكته توجه كرد كه در بسياري از مقاله‌ها و ويدئوهاي منتشر‌شده، اين دو واژه اغلب به‌جاي هم به‌كار مي‌روند؛ ولي درحقيقت از‌لحاظ متخصص باهم تفاوت دارند. تفاوت كوين و توكن امري متخصص است؛ اما مي‌توانيم آن‌ها را براساس متخصصدهايشان به دسته‌هاي مختلفي طبقه‌بندي كنيم. هرچند كابردهاي زيادي براي رمزارزها وجود دارد، دو دسته‌ي اصلي آن توكن‌هاي بهادار (Security Token) و توكن‌هاي متخصصدي (Utility Token) هستند.
توكن‌هاي بهادار (Security Token)
منظور از دارايي بهادار، دارايي مالي است كه قابل معامله باشد. با «آزمون هاوي» مي‌توان به بهاداربودن دارايي پي برد: «قرارداد يا تراكنش يا طرحي كه به‌موجب آن شخصي پولش را در شركتي بازرگاني سرمايهگذاري مي‌كند و تنها از تلاشهاي بانيِ كار يا شخص سوم انتظار سود دارد و طبق قانون اوراق بهادار آمريكا دارايي بهادار محسوب مي‌شود.
اين آزمون اغلب به‌صورت زير به‌سادگي بيان مي‌شود:
- آيا سرمايهگذاري مالي انجام شده است؟
- آيا پول در شركتي بازرگاني سرمايهگذاري شده است؟
- آيا انتظار سودي وجود دارد؟
- آيا سودها صرفا از محل تلاشهاي بانيِ آن كار يا شخص سومي به‌دست آمده است؟
مثال‌هايي از توكن‌هاي بهادار در عرضه‌ي اوليه‌ي توكن‌هاي بهادار (STO) است و از وب‌سايت icholder و coincodex مي‌توان فهرست آن‌ها را مشاهده كرد. بيت كوين توكني بهادار نيست؛ زيرا پولي در شركتي بازرگاني سرمايهگذاري نشده است.
توكن سهامي (Equity Tokens)
توكن سهامي گونه‌اي از توكن‌هاي بهادار است كه همانند سهمي سنتي عمل مي‌كند و سهام شركت‌ها يا شخص ثالث يا سرمايهگذاري خطرپذير را شامل مي‌شود و ارزشش را از موفقيت يا شكست شركت به‌دست مي‌آورد. همانند سهم‌هاي ديگر، دارندگان اين توكن به‌معناي واقعي كلمه، ماليكت درصدي از سهام شركت را دارند و از سود سهام شركت بهره مي‌گيرند و حق رأي درباره‌ي آينده‌ي شركت را دارند. تنها تفاوت برجسته‌ي توكن سهامي با سهام سنتي در شيوه‌ي مالكيت آن است. سهام سنتي در پايگاه‌هاي داده ثبت مي‌شود و گواهي سهام (برگه سهام) دارد و اطلاعات مالكيت توكن سهامي روي بلاك‌چين ذخيره مي‌شود.
توكن با پشتوانهي دارايي (Asset-Backed Token)
توكنيزه‌كردن دارايي‌ها آن‌ها را قابل‌معامله مي‌كند. به‌جاي دادوستد خود دارايي، مي‌توان توكن آن را معامله كرد. اين كار همانند پول كاغذي است و به‌جاي دادوستد طلا، مي‌توان كاغذي را معامله كرد كه نمايانگر مقداري مشخص از طلا است.
صدور توكنها با پشتوانهي دارايي فاقد نظارت است؛ البته صادركننده‌ي توكن مي‌تواند ادعا كند كه اين توكن هر نوع پشتوانه‌اي دارد؛ اما بدون انجام بازرسي واقعي اين ادعا هيچ ارزشي ندارد. ازجمله دارايي‌هايي كه مي‌توانند توكنيزه شوند، مي‌توان به اين‌ها اشاره كرد:
- فلزات گران‌بها: PAXG و DGX دو نمونه‌ي توكن با پشتوانهي طلا است.
- سهام شركت‌ها: به‌جاي دادوستد سهام شركت‌ها ازطريق كارگزاري‌هاي شناخته‌شده مي‌توان اين كار را ازطريق توكن‌هاي رمزارز انجام داد.
- ساير كالاها: توكن پترو (XPD) ادعا مي‌كند كه با ذخاير نفت و موادمعدني پشيباني مي‌شود.
- املاك و مستغلات: چندين توكن وجود دارند كه نمايانگر املاك و چندين كشور نيز به‌دنبال عرضه‌ي املاك به‌صورت توكن‌هاي رمزارز هستند. IHT Coin در اين مسير گام برداشته است؛ اما به‌انديشه متخصصين مي‌رسد هنوز آماده‌ي اين كار نيست. ايده‌ي اين كار بسيار درخورتوجه، اما هنوز به‌خوبي عرضه نشده است.
توكن‌هاي متخصصدي (Utility Token)
توكن‌هاي بهادار با انتظار كسب سود مستقيم از آن‌ها دادوستد مي‌شوند؛ اما درمقابل از توكن‌هاي متخصصدي انتظار مي‌رود كه متخصصد داشته باشند. براي مثال، توكن فايل كوين (FIL) يا سياكوين (SIA) براي ذخيره‌سازي فايل و توكن سيويك (CIV) براي تأييد هويت استفاده مي‌شود. در دنياي واقعي، گيفت‌كارت‌ها يا بليت‌هاي حمل‌و‌نقل عمومي مثال‌هايي از توكن‌هاي متخصصدي هستند. ديگر مثال‌هاي توكن‌هاي متخصصدي توكن بَت (BAT) و گالم (Golem) است.
توكن غير‌قابل‌معاوضه (NFT)
«اولين اموجي» اثر بيپل
تمامي كوينها و اغلب توكنها با يكديگر قابل‌معاوضه هستند. اگر اسكناس يك‌دلاري داشته باشيد، فرقي ندارد كدام‌يك را خرج مي‌كنيد. با‌‌اين‌حال، اگر آثار كلكسيوني مانند كميك يا تمبر يا كارت بسكتبال داشته باشيد، اين آثار باهم تفاوت دارند. اثر مشهور ون‌گوگ با ديگر اثرش متفاوت است. معادل اين امر در دنياي رمزارزها در NFTها وجود دارد. ايده اين است كه فقط‌و‌فقط خودتان مي‌توانيد آن اثر را داشته باشيد.
اين ويژگي مخصوصا براي بازي‌هاي رايانه‌اي جذاب است كه در آن بازيكنان هزينه‌ي زيادي براي اشياي ناياب خرج مي‌كنند و قراردادن اين اشياء روي بلاك‌چين به بازيكنان امكان مي‌دهد روي دارايي‌هايشان نظارت كنند. حتي ممكن است بتوان اين NFTها را در بازي‌هاي مختلف باهم دادوستد كرد.
NFTها بهشت هنرمندان ديجيتال است؛ زيرا مي‌توانند آثارشان را روي اين بستر بدون نياز به واسطه‌ها مستقيما دراختيار مخاطبان بگذارند و در‌عين‌حال، ماليكت اثر براي هميشه روي بلاك‌چين دراختيار صاحب اثر يا خريدار آن باقي مي‌ماند.
توكن غيرقابل معاوضه (NFT) را مي‌توان با استفاه از پروتكل‌هاي ERC-721 و ERC-1155 روي بلاك‌چين اتريوم ساخت.
استيبل كوين (Stablecoin)
استيبل كوين معادل ديجيتالي ارزهاي فيات (پول بي‌پشتوانه) است و سعي مي‌كند ارزشش هميشه معادل ارز يكي از كشورها (اغلب دلار آمريكا) باشد. استيبل كوينها به سه دسته تقسيم مي‌شوند:
- با وثيقه‌ي پول فيات: پشتوانهي اين دسته پول فيات است. مثال‌هاي آن تتر (USDT) و جميني دلار (GUSD) با پشتوانهي دلار آمريكا هستند.
- با وثيقه‌ي رمزارز: پشتوانهي اين دسته رمزارزها هستند و مثال آن داي (DAI) است كه پشتوانهي آن اتريوم قفل‌شده در قراردادهاي هوشمند است.
- بدون وثيقه (الگوريتمي): اين دسته از استيل‌كوين‌ها به قراردادهاي هوشمند وابسته هستند كه با خريدوفروش استيبل كوين ارزش آن را ثابت نگه مي‌دارند.
بايد توجه كرد كه بعضي از استيبل كوينها درحقيقت كوين نيستند؛ بلكه توكن هستند. دو مثال استيبل كوين، TerraUSD و Steem Dollars و دو مثال استيبل توكن، تتر و USD Coin هستند كه هر دو روي بلاك‌چين اتريوم و به‌صورت توكن ERC-20 وجود دارند.
ذخيره‌ي ارزش
تنها يك دارايي در اين دسته قرار دارد و البته اين كوين تصميم نداشت كه در اين دسته قرار بگيرد. بيت كوين در اصل به‌عنوان ارزي ديجيتالي طراحي شد؛ اما به‌دليل هزينه‌هاي تراكنش زياد و تغيير در توقعات متخصصان موجب شد كه به چيزي شبيه طلا يا «ذخاير ارزش» تبديل شود. منظور از ذخيره‌ي ارزش دارايي‌اي است كه در طول زمان ارزشش را حفظ مي‌كند. طلا و ساير فلزات گران‌بها ذخاير ارزش هستند؛ زيرا ماندگاري‌شان حتمي است. بيت كوين براي سرمايهگذاري استفاده مي‌شود و براي خرج‌كردن مستقيم به‌كار نمي‌رود؛ به‌همين‌دليل، متخصصدهاي مستقيم محدودي دارد.
ارز ديجيتال
اين دسته همان چيزي است بيت كوين در اصل مي‌خواست در آن قرار گيرد؛ اما امروزه مملو از مشتقات بيت كوين است و فناوري‌هاي جديد در اين دسته بر تراكنش‌هاي ارزان‌تر و سريع‌تر تمركز دارند. متخصصدهاي ارزهاي ديجيتالي از خريدهاي روزمره تا فعاليت‌هاي عظيم فرامرزي و نقل‌و‌انقالات بين‌بانكي را شامل مي‌شود.
بايد توجه كرد كه تعداد زيادي از موارد قرار‌گرفته در اين دسته، قراردادهاي هوشمند نيز ارائه مي‌كنند؛ اما تاكنون به‌دليل سرعت تراكنش و استفاده به‌عنوان ارز، در كانون توجه هستند. از عضوهاي مهم اين دسته مي‌توان به ريپل (XRP)، لايت كوين، بيت كوين كش، استلار، بيت كوين اس‌وي، ترا / لونا، دش و هورايزن اشاره كرد.
توكن‌هاي فرا بلاك‌چيني و مبادله‌اي
اين توكنها يا شبكه‌ها در اصل به‌عنوان راه‌حلي براي اشكال ارتباط بين شبكه‌هاي بلاك‌چين مختلف و دنياي غيربلاك‌چين و انتقال دارايي‌ها بين اين موانع اشاره‌شده ايجاد شده‌اند. ازجملهي اين توكنها مي‌توان به چين‌لينك (LINK)، كاسماس، رِن، آيكان و رِيوِن كوين اشاره كرد.
توكن حريم شخصي
همان‌گونه كه از اسم اين توكنها مشخص است، اين توكنها سعي مي‌كنند اندازه‌ي ممكن داده‌هاي روي شبكه يا تراكنش يا كيف ديجيتال را به‌طورناشناس حفظ كنند. هرچند توكن‌هاي حريم شخصي بعضي اوقات درمعرض اتهام كمك به فعاليت‌هاي غيرقانوني قرار دارند، متخصصاني كه مي‌خواهند حريم خصوصي‌شان را حفظ كنند، كاري نادرست انجام نداده‌اند. مونرو و زي‌كش و ورج (Verge) از جمله‌ي اين دسته هستند.
قراردادهاي هوشمند و اپليكيشن‌هاي غيرمتمركز (دَپ)
قراردادهاي هوشمند قطعا عمومي‌ترين متخصصد را براي بلاك‌چين و رمزارزها ارائه مي‌كنند و درهاي زيادي را براي اپليكيشن‌هاي خاص و ساختارهاي مالي مي‌گشايند. دَپ يا اپليكيشن غير متمركز (Decentralized Application) برنامه‌اي رايانه‌اي است كه روي سيستم رايانه‌اي توزيع‌شده‌اي اجرا مي‌شود. دپ‌ها با تكنولوژي دفتر كل توزيع شده (DLT) مانند بلاك‌چين اتريوم محبوب شدند و از آن‌ها اغلب با نام قرارداهاي هوشمند نام برده مي‌شود. قرارداد هوشمند برنامه‌اي رايانه‌اي يا پروتكل تراكنشي است كه به‌صورت خودكار بندهاي قرارداد يا توافقي را اجرا و بر آن‌ها نظارت مي‌كند. هدف قراردادهاي هوشمند كاهش نياز به واسطه‌هاي مالي مطمئن است.
مهم‌ترين متخصصد دپ‌ها، استفاده در امور‌مالي غيرمتمركز يا ديفاي (Decentralized Finance) است كه حول دپ‌هايي مي‌چرخد كه عملكردهاي مالي را روي بلاك‌چين اجرا مي‌كند. دپ‌ها به متخصصان كمك مي‌كنند كارهايي ازين‌دست را انجام دهند:
- قرض‌گرفتن پول از ديگران يا قرض‌دادن پول به آنان
- خريد استقراضي (Long) يا فروش استقراضي (Short)
- دادوستد كوينها و كسب بهره از حساب‌هاي پس‌انداز بدون نياز به واسط مالي متمركز
در اساس تمامي رمزارزهاي حاضر در اين دسته تلاش مي‌كنند جاي اتريوم را به‌عنوان صدرنشين بلامنازع اين دسته بگيرند. از ديگر اعضاي اين فهرست بلندبالا مي‌توان به كاردانو، پولكادات، آياس، الراند، ترون، آوالانچ، نيو، سولانا، اتريوم كلاسيك، ماتيك و... اشاره كرد.
قرض‌دادن و بانكداري و كشت سود
اين توكنها روي قرض‌دادن و بانكداري (حساب‌هاي پس‌انداز) بدون نياز به اعتماد متمركزند و كشت سود را ازطريق قرض‌دادن امكان‌پذير مي‌كنند. به‌طوركلي در كشت سود، اين توكنها متخصصان را به استيك‌كردن به‌معني قفل‌كردن داراي‌هايشان از ساير شبكه‌ها به شبكه‌ي خود تشويق و درمقابل توكن شبكه‌ي خود را ارائه مي‌كنند. ازجملهي اين توكنها مي‌توان به آوه، ميكر، كامپاند، سلسيوس و يرن فايننس اشاره كرد.
توكن‌هاي بسته‌بندي‌شده يا رپَد (Wrapped Token)
توكن‌هاي رپد براي اين منظور طراحي شده‌اند تا امكان استفاده از رمزارزها را در بلاك‌چين‌هاي مختلف ايجاد كنند و زماني‌كه متخصص در پلتفرمي در بلاك‌چيني ديگر در حال دادوستد است، مجبور نشود دارايي‌اش را بفروشد. اساسا توكن رپَد گونه‌اي خاص از رمزارزها است كه ارزش آن معادل ارزش رمزارزي ديگر است (همانند استيبل كوين). براي مثال، بيت كوين را مي‌توان به‌صورت رپَدشده در چندين بلاك‌چين ديگر مانند اتريوم (Wrapped Bitcoin) يا بايننس (Bitcoin BEP2) پيدا كرد. مي‌توان از اين رپَد بيت كوينها در دَپ‌هاي خاص براي سرمايهگذاري استفاده و به‌جاي نگه‌داري صرف در كيف ديجيتال، از آن كسب سود كرد.
اسب تك‌شاخ نماد صرافي يوني سواپ.
توكن صرافي
اين توكنها در اصل با صرافي‌هاي رمزارزها چه متمركز (CEX) چه غيرمتمركز (DEX) در ارتباط هستند. صرافي رمزارز ممكن است توكن خود را بنابه دلايل مختلفي صادر كند كه اغلب براي تشويق متخصصان آن صرافي است. در كل، اغلب صرافي‌ها از توكن‌هاي خود براي افزايش نقدينگي صرافي و تشويق به فعاليت‌هاي مرتبط با دادوستد و تسهيل فرايند حاكميت در جامعه‌ي متخصصان آن صرافي استفاده مي‌كنند. صعود و نزول ارزش اين توكنها به موفقيت صرافي صادركننده‌ي آن بستگي دارد. بايننس كوين (BNB)، يوني سواپ (UNI)، هوبي توكن (HT)، سوشي سواپ (SUSHI)، پنكيك سواپ (CAKE) و... ازجملهي توكن‌هاي صرافي رمزارز هستند.
ساير توكنها يا كوينها
توكنها يا كوين‌هايي هستند كه متخصصدهاي ويژه‌اي دارند و اگر در استفاده‌اي كه برايشان تعريف شده، موفق شوند، ارزششان افزايش مي‌يابد. بعضي از اعضاي اين دسته در درازمدت در حال حركت به‌سوي دسته‌بندي‌هاي اصلي هستند؛ اما در‌حال‌حاضر متخصصدي خاص دارند. ازجملهي اين توكن يا كوينها مي‌توان به اين‌ها اشاره كرد:
- دوج كوين: رمزارزي ساخته‌شده براساس ميمي اينترنتي
- تتا (THETA): استريم غيرمتمركز ويدئو
- وي‌چين(VeChain): همراهي زنجيره تأمين
- آيوتا (IOTA): همراهي اينترنت اشياء
- فايل‌كوين (Filecoin): هاستينگ غيرمتمركز
- گراف (Graph): ايندكس كردن سرچ غيرمتمركز
- بيت‌تورنت (BitTorrent): اجراي پروتكل بيت‌تورنت روي بستر بلاك‌چين
- بَت (Basic Attention Token): جايگزين بازاريابي و تبليغات روي وب
- دسنترالند (Decentraland): پلتفرم واقعيت مجازي غيرمتمركز
- انجين كوين (Enjin Coin): آيتم‌هاي بازي‌هاي ويديوئي و اقتصاد درون بازي
- سيا كوين (Siacoin): هاستينگ فايل غيرمتمركز
- استكس (Stacks): افزونه‌ي دَپ درون شبكه‌ي بيت كوين
در هنگام مواجهه با پروژه‌اي جديد در دنياي رمزارزها، مي‌توانيد اين سوالات را از خود كنيد:
- آيا توكن است يا كوين؟ اگر توكن است، از كدام بلاك‌چين استفاده مي‌كند. آيا پروژه براي مثال از روي اتريوم شروع به كار كرده و تصميم گرفته است در آينده‌ي به بلاك‌چين خودش نقل مكان كند؟ اين پرسش مي‌تواند به شما بينشي در اين زمينه بدهد كه با چه مسئله‌ي امنيتي درباره‌ي كوين يا توكن مواجه خواهيد شد. همچنين، مي‌توانيد به اين نكته پي ببريد كه اين پروژه چقدر كار خواهد برد تا تكميل شود و آيا هزينه‌هاي چشمگير گس اتريوم و اتريوم 2.0 برايش اشكالي به‌وجود نخواهد آورد.
- انتخاب بين يكي از گروه‌هاي اصلي (اشاره‌شده در بالا): آيا اين پروژه ارز ديجيتال، توكن صرافي، قراردادي هوشمند، NFT، توكن با پشتوانهي دارايي، توكن متخصصدي يا چيزي غير از اين‌ها است؟ پاسخ به اين پرسش مي‌تواند به شما در درك تأثير مقررات بر پروژه و متخصصدهاي آن براي متخصصان كمك كند.
هم انديشي ها