مطالعه دقيق سيستم تنفسي و ريه‌ها؛ عملكرد، بيماري‌ها و درمان

سيستم تنفسي انسان مجموعه‌اي از اندام‌‌‌‌ها است كه وظيفه دريافت اكسيژن و دفع ‌دي‌اكسيد كربن را بر عهده دارند. اندام‌‌‌‌هاي اصلي سيستم تنفسي، ريه‌‌‌‌ها هستند كه هنگام تنفس، تبادل گاز‌‌‌ها را انجام مي‌دهند.

ريه‌‌‌‌ها با سيستم گردش خون كار مي‌كنند تا خون غني از اكسيژن را به تمام سلول‌‌‌هاي بدن منتقل كنند. سپس خون ‌دي‌اكسيد كربن و ساير مواد زائد را از سراسر بدن جمع‌آوري و به ريه‌‌‌‌ها منتقل مي‌كند؛ جايي كه هنگام بازدم از بدن خارج مي‌شوند.

بدن انسان براي ادامه زندگي به اكسيژن نياز دارد. طبق گفته انستيتوي ملي اختلالات مغز و اعصاب و سكته مغزي، تنها پس از حدود پنج دقيقه بدون اكسيژن، سلول‌‌‌‌هاي مغزي به‌تدريج مي‌ميرند كه مي‌تواند منجر به آسيب‌‌‌هاي جدي مغزي و در نهايت مرگ شود.

تنفس طبيعي براساس سن و سطح فعاليت هر فرد متفاوت است؛ اما شرايط مختلف از جمله بيماري‌‌‌ها و صدمات مي‌تواند منجر به كاهش يا افزايش ميزان تنفس خارج از محدوده طبيعي شود. در حالت طبيعي تعداد تنفس در افراد بزرگسال بين ۱۲ تا ۲۰ بار در دقيقه است و تعداد تنفس كمتر يا بيشتر از اين، نشانه‌اي از اشكالاتي در سلامتي فرد به شمار مي‌آيد.

نرخ تنفس در نوزادان و كودكان برحسب سن آن‌‌‌ها مي‌تواند متفاوت باشد كه اين ميزان در نوزادان بين ۳۰ تا ۶۰ بار در دقيقه محاسبه شده است و با افزايش سن از نرخ تنفس طبيعي كاسته مي‌شود.

سيستم تنفسي بدن انسان شبكه‌اي از اندام‌‌‌ها و بافت‌‌‌ها است كه به بدن ما كمك مي‌كند نفس بكشيم. اين سيستم به بدن اين امكان را مي‌دهد كه اكسيژن هوا را جذب كند تا اعضاي بدن بتوانند به فعاليت ادامه دهند.

سيستم تنفسي گاز‌‌هاي زائد مانند ‌دي‌اكسيد كربن را از خون ما پاك مي‌كند و شامل راه‌‌‌هاي هوايي، ريه‌‌‌ها و رگ‌هاي خوني است. ماهيچه‌‌‌هايي كه انرژي حركتي ريه‌‌‌ها را تأمين مي‌كنند نيز بخشي از سيستم تنفسي به شمار مي‌آيند. تمام اين قسمت‌‌‌ها با هم كار مي‌كنند تا اكسيژن را به بدن منتقل و گاز‌‌هاي زائد مانند ‌دي‌اكسيد كربن را از بدن خارج كنند.

سيستم تنفسي از بيني شروع مي‌شود، در حلق و حنجره ادامه مي‌يابد و سپس به ناي مي‌رسد كه در اين ناحيه منشعب مي‌شود و نايژه يا برونش‌ها را ايجاد مي‌كند و در آخر به نايژك يا برونشيول‌‌ها در ريه‌ها مي‌رسد.

اين شاخه‌هاي تنفسي به ساختارهاي خوشه‌مانندي موسوم به كيسه‌هاي هوايي يا آلوئول (Alveolus) ختم مي‌شوند كه از يك لايه سلول‌ سنگفرشي ساخته شده‌ و توسط شبكه‌اي از مويرگ‌‌ها احاطه شده‌اند. تبادل گاز در كيسه‌هاي هوايي اتفاق مي‌افتد. تغيير در حجم و فشار در ريه‌‌ها، نيرو‌هاي محرك اصلي براي تنفس هستند.

هوايي تنفسي داراي تركيب زير است:

• نيتروژن: ۷۸ درصد
• اكسيژن: ۲۱ درصد
• دي‌اكسيد كربن:۰٫۰۳ تا ۰٫۰۴ درصد
• مقدار كمي هيدروژن و گازهاي نجيب

بخش‌هاي اصلي سيستم تنفسي در انسان و بيشتر پستانداران به سه قسمت تقسيم ‌مي‌شود. اولين بخش مجموعه‌اي از مجاري است كه هوا را از بيرون به سمت ريه‌ها حمل مي‌كنند. قسمت دوم شامل عضلات تنفسي مانند ديافراگم و عضلات بين دنده‌اي در قفسه سينه هستند. ريه‌ها قسمت سوم را تشكيل ‌مي‌دهند.

براساس يك تقسيم‌بندي ديگر سيستم تنفسي دو بخش دارد:

• دستگاه تنفسي فوقاني كه شامل بيني، دهان و ابتداي ناي است (بخشي كه هوا را به داخل مي‌كشد و آن را خارج مي‌كند).
• دستگاه تنفسي تحتاني كه شامل ناي، نايژه و نايژك و ريه‌ها است (عمل تنفس در اين قسمت از سيستم انجام مي‌شود). اندام‌هاي دستگاه تنفسي تحتاني در حفره قفسه سينه قرار دارند و توسط دنده، استخوان قفسه سينه (جناغ) و عضلات بين دنده‌ها و ديافراگم (كه قسمت عضلاني بين قفسه سينه و حفره شكم را تشكيل ‌مي‌دهد) از بخش فوقاني جدا و محافظت مي‌شوند.

در اين بخش به معرفي و مطالعه نقش هر يك از بخش‌هاي سيستم تنفسي و مسيري مي‌پردازيم كه هوا در بدن طي مي‌كند تا با تبادل گازها، تنفس صورت گيرد.

«بيني و حفره بيني» (Nose and Nasal Cavity) د‌هانه اصلي خارجي سيستم تنفسي را تشكيل مي‌دهند و اولين قسمت از مجاري تنفسي بدن هستند كه هوا ازطريق آن‌ها به سمت ريه حركت مي‌كند.

بيني ساختاري در صورت است كه از غضروف، استخوان، عضله و پوست ساخته شده و قسمت جلوي حفره بيني را همراهي و محافظت مي‌كند. حفره بيني يك فضاي توخالي در داخل بيني و جمجمه را شامل مي‌شود كه با مو و غشاي مخاط پوشيده شده است.

عملكرد حفره بيني گرم كردن، مرطوب‌سازي و فيلتر ‌كردن هواي ورودي به بدن قبل از رسيدن به ريه‌‌ها است. مو‌ و مخاط پوشاننده حفره بيني كمك مي‌كند گرد و غبار، ارگانيسم‌هاي كوچك، گرده و ساير آلاينده‌‌هاي محيطي قبل از اينكه به بخش‌هاي داخلي سيستم تنفسي برسند به دام بيفتند. هواي خروجي از بدن ازطريق بيني قبل از بازدم، رطوبت و گرما را به حفره بيني برمي‌گرداند.

د‌هان (Mouth) كه در ساختار سيستم تنفسي به‌عنوان «حفره د‌هان» (Oral Cavity) شناخته مي‌شود، د‌هانه خارجي ثانويه دستگاه تنفسي به شمار مي‌آيد. بيشتر تنفس طبيعي ازطريق حفره بيني انجام مي‌شود؛ اما مي‌توان از حفره د‌هان براي تكميل يا جايگزيني عملكرد‌هاي حفره بيني در صورت لاخبار تخصصي استفاده كرد.

ازآنجاكه مسير ورود هوا از د‌هان به بدن كوتاهتر از مسير ورود هوا از بيني است، د‌هان برخلاف بيني هواي ورودي به ريه‌‌ها را گرم و مرطوب نمي‌كند و همچنين فاقد مو‌ و مخاط چسبنده‌اي است كه هواي عبوري را فيلتر ‌كند.

يك مزيت تنفس ازطريق د‌هان اين است كه فاصله كمتر بين دهان تا ريه و قطر بيشتر مسير ورودي دهان، باعث مي‌شود هواي بيشتري به‌سرعت وارد بدن شود.

حلق (Pharynx) يا گلو، يك قيف عضلاني است كه از انتهاي خلفي حفره بيني تا انتهاي فوقاني مري و حنجره گسترش مي‌يابد. حلق يك مسير مشترك براي عبور هوا و غذا به بدن است و به سه منطقه تقسيم مي‌شود:

• نازوفارنكس (Nasopharynx)
• د‌هانه حلق (Oropharynx)
• حنجره (Laryngopharynx)

نازوفارنكس ناحيه فوقاني حلق است كه در پشت حفره بيني قرار دارد. هواي استنشاق‌شده از حفره بيني به نازوفارنكس منتقل مي‌شود و ازطريق د‌هانه حلق پايين مي‌رود كه در قسمت پشت حفره د‌هان واقع شده است.

هواي استنشاق‌شده ازطريق حفره د‌هان وارد حفره حلق مي‌شود، سپس به حنجره فرو مي‌رود و در آنجا توسط اپي گلوت به د‌هانه حنجره هدايت مي‌شود. اپي‌گلوت يك فلپ از غضروف الاستيك است كه به‌عنوان سوئيچ بين ناي و مري عمل مي‌كند.

ازآنجاكه حلق براي بلعيدن غذا نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد، اپي گلوت با پوشاندن د‌هانه مري موجب ورود هوا به داخل ناي مي‌شود. در طي فرايند بلع، اپي‌گلوت براي اطمينان از ورود غذا به مري و جلوگيري از خفگي، براي پوشاندن ناي حركت مي‌كند.

آيا تا به حال فكر كرده‌ايد چرا هنگام غذا خوردن و صحبت كردن هم‌زمان، سرفه مي‌كنيم؟ صحبت كردن درحالي‌كه مي‌خوريم يا مي‌بلعيم منجر به سرفه مداوم مي‌شود. دليل اين واكنش وجود اپي‌گلوت است. در اين حالت اپي‌گلوت مجبور مي‌شود براي خروج هوا به بيرون باز شود؛ اين عمل هنگام خوردن غذا موجب ورود غذا به لوله تنفس و باعث سرفه مي‌شود.

چندين ساختار غضروفي حنجره را تشكيل مي‌دهند. اپي‌گلوت يكي از تكه‌‌هاي غضروف حنجره است و هنگام بلع به‌عنوان پوشش حنجره عمل مي‌كند.

غضروف تيروئيد پايين‌تر از اپي گلوت است كه غالباً به‌عنوان سيب آدم شناخته مي‌شود؛ زيرا در مردان بالغ معمولاً بزرگ و قابل مشاهده است. تيروئيد انتهاي قدامي‌ حنجره را باز نگه مي‌دارد و از چين‌‌هاي صوتي محافظت مي‌كند. پايين‌تر از غضروف تيروئيد، غضروف كريكوئيد حلقه‌اي-شكل است كه حنجره را باز نگه مي‌دارد و انتهاي خلفي آن را همراهي مي‌كند.

علاوه بر غضروف، حنجره ساختار‌هاي خاصي دارد كه به تار‌‌هاي صوتي معروف است و به بدن اجازه مي‌دهد صدا‌ي گفتاري و آواز توليد كند. تار‌‌هاي صوتي چين‌‌هاي غشاي مخاطي هستند كه براي توليد انواع صدا مرتعش مي‌شوند.

در صورت تغيير كشش و سرعت لرزش تار‌‌هاي صوتي، صداي توليدشده توسط حنجره تغيير مي‌كند؛ كاري كه در آوازخواني مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

«ناي» (Trachea) يا لوله تنفسي، لوله‌اي به طول ۱۲٫۵ سانتي‌متر است كه از حلقه‌‌هاي غضروف هيالين C-شكل ساخته و با بافت پوششي ستوني مژه‌دار پوشانده شده است. ناي حنجره را به نايژه‌‌ها متصل مي‌كند و اجازه مي‌دهد هوا از گلو به قفسه سينه منتقل شود.

حلقه‌‌هاي غضروف تشكيل‌دهنده ناي، آن را هميشه براي ورود هوا باز نگه مي‌دارند. وظيفه اصلي ناي تهيه يك راه هوايي پاك براي ورود و خروج هوا به ريه‌‌ها است. علاوه بر اين، بافت پوشاننده ناي مخاطي توليد مي‌كند كه گردوغبار و ساير آلودگي‌‌ها را به دام مي‌اندازد و از رسيدن آن‌ها به ريه‌‌ها جلوگيري مي‌كند.

مژك‌هاي سطح سلول‌هاي پوششي ناي اين آلودگي‌ها را در غالب مخاط به طرف حلق حركت مي‌دهند؛ جايي كه مي‌تواند در دستگاه گوارش بلعيده و هضم شود.

در انتهاي تحتاني ناي، راه هوايي به شاخه‌‌هاي چپ و راست تقسيم مي‌شود كه به‌عنوان نايژه‌‌هاي اوليه (Bronchus) شناخته مي‌شوند. نايژه‌‌هاي چپ و راست قبل از منشعب شدن به نايژه‌‌هاي ثانويه كوچك‌تر، به هر كدام از ريه‌ها وارد مي‌شوند.

نايژه‌‌هاي ثانويه هوا را به لوب‌‌هاي ريه‌‌ها منتقل مي‌كنند. اين نايژه‌ها به نوبه خود به تعداد زيادي نايژه كوچك‌تر تقسيم مي‌شوند كه از آن‌ها، نايژك‌(Bronchiole) ساخته مي‌شود و در سراسر ريه‌ها گسترش مي‌يابد.

هر نايژه به شاخه‌‌هاي كوچك‌تر با قطر كمتر از يك ميلي‌متر تقسيم مي‌شود كه به آن‌ها نايژك‌هاي انتهايي مي‌گويند. سرانجام ميليون‌‌ها نايژك انتهايي ريز ،هوا را به كيسه‌هاي هوايي ريه هدايت مي‌كنند. عملكرد اصلي نايژه‌‌ها و نايژك‌‌ها انتقال هوا از ناي به داخل ريه‌‌ها است.

بافت عضلاني صاف در ديواره آن‌ها به تنظيم جريان هوا در ريه‌‌ها كمك مي‌كند. هنگامي‌ كه بدن به حجم بيشتري از هوا احتياج دارد - مانند زماني‌كه ورزش مي‌كنيم - عضله صاف شل مي‌شود تا نايژه‌‌ها و نايژك‌‌ها را گشاد كند. راه هوايي متسع مقاومت كمتري دربرابر جريان هوا ايجاد مي‌كند و اجازه مي‌دهد هواي بيشتري به داخل ريه‌‌ها وارد و از آن خارج شود. فيبر‌هاي عضلاني صاف در هنگام استراحت قادر به منقبض شدن هستند تا از ورود بيش از حد هوا جلوگيري كنند.

نايژه‌‌ها و نايژك‌‌ها از مخاط و مژك‌‌هاي بافت پوششي خود براي به دام انداختن و انتقال گردوغبار و ساير آلودگي‌‌ها از ريه‌‌ها استفاده مي‌كنند.

ريه‌‌ها يك جفت اندام بزرگ و اسفنجي هستند كه در قفسه سينه نزديك قلب و بالاتر از ديافراگم قرار دارند. هر ريه توسط غشاي پلور احاطه شده است كه فضاي رشد و فضاي فشار منفي نسبت به قسمت خارجي بدن را براي ريه‌ها فراهم مي‌كند.

ريه چپ از ريه راست كمي ‌كوچك‌تر است و از ۲ لوب تشكيل شده؛ درحالي‌كه ريه راست داراي ۳ لوب است. سمت داخلي ريه‌‌ها از بافت‌‌هاي اسفنجي تشكيل شده كه حاوي بسياري از مويرگ‌‌ها و حدود ۳۰ ميليون كيسه كوچك است كه همان كيسه‌هاي ‌هوايي هستند.

كيسه‌هاي هوايي ساختار‌هايي فنجاني-شكل هستند كه در انتهاي نايژك‌هاي انتهايي يافت مي‌شوند و توسط مويرگ‌‌ها احاطه شده‌اند. كيسه‌هاي هوايي با بافت پوششي سنگفرشي نازك ساده پوشيده شده‌اند كه به هواي ورودي اجازه مي‌دهند با خون موجود در مويرگ‌ها مبادله شود.

در اطراف ريه‌‌ها مجموعه‌اي از ماهيچه‌‌ها وجود دارند كه ريه‌ها را در انجام عمل دم و بازدم كمك مي‌كنند. عضله اصلي تنفس در بدن انسان ديافراگم است. ديافراگم يك صفحه نازك از عضله اسكلتي است كه كف قفسه سينه را تشكيل مي‌دهد.

هنگا‌مي‌ كه ديافراگم منقبض مي‌شود، چند سانتي‌متر به درون حفره شكم حركت مي‌كند، فضاي داخل حفره قفسه سينه را گسترش مي‌دهد و هوا را به داخل ريه‌‌ها مي‌كشد. انبساط ديافراگم باعث مي‌شود هوا هنگام بازدم از ريه‌‌ها خارج شود.

بين دنده‌‌ها بسياري از ماهيچه‌‌هاي بين دنده‌اي كوچك وجود دارند كه به ديافراگم در گسترش و فشرده‌سازي ريه‌‌ها كمك مي‌كنند. اين عضلات به ۲ گروه تقسيم مي‌شوند:

• عضلات بين دنده‌اي داخلي: عضلات بين دنده‌اي داخلي، عضلات عميق‌تري هستند و براي فشرده‌سازي حفره قفسه سينه، دنده‌‌ها را فشرده و هوا را از ريه‌‌ها خارج مي‌كنند.
• عضلات بين دنده اي خارجي: عضلات بين دنده‌‌‌اي خارجي روي سطح ماهيچه‌هاي بين دنده‌‌اي داخلي ديده مي‌شوند و در جهت بالا بردن دنده‌‌ها، گسترش حجم حفره قفسه سينه و استنشاق هوا به داخل ريه‌‌ها عمل مي‌كنند.

تنفس در بدن ما به سه بخش مختلف تقسيم مي‌شود كه شامل موارد زير هستند:

تهويه ريوي فرايند انتقال هوا به داخل و خارج ريه‌‌ها براي تسهيل تبادل گاز است. دستگاه تنفس انسان هم از سيستم فشار منفي و هم از انقباض عضلات براي رسيدن به تهويه ريوي استفاده مي‌كند.

فشار منفي در سيستم تنفسي شامل ايجاد يك گراديان فشار منفي بين كيسه‌هاي هوايي و هواي محيط خارجي است. غشا پلور از ريه‌ها كاملاً محافظت مي‌كند و فشار آن‌ها در هنگام استراحت را در فشار كم‌‌ (زير فشار اتمسفر يا هواي بيرون) نگه مي‌دارد. اين امر منجر به ايجاد شيب فشار هوا و پر شدن ريه‌‌ها از هوا در حالت استراحت مي‌شود.

با پر شدن ريه‌‌ها از هوا، فشار داخل ريه‌‌ها افزايش مي‌يابد تا زماني‌كه با فشار اتمسفر مطابقت داشته باشد. در اين مرحله، با انقباض ديافراگم و عضلات بين دنده‌اي خارجي، مي‌توان هواي بيشتري راستنشاق كرد كه باعث افزايش حجم قفسه سينه و كاهش فشار دوباره ريه‌‌ها تا زير فشار اتمسفر مي‌شود. به اين فرايند «دم» (Inhalation) مي‌گويند.

براي «بازدم» (Exhalation) هوا، ديافراگم و عضلات بين دنده‌اي خارجي منبسط مي‌شوند؛ درحالي‌كه عضلات بين دنده‌اي داخلي انقباض مي‌يابند تا حجم قفسه سينه را كاهش و فشار داخل حفره قفسه سينه را افزايش دهند. اكنون گراديان فشار معكوس و درنتيجه بازدم انجام مي‌شود تا فشار‌هاي داخل ريه‌‌ها و خارج از بدن برابر شود. در اين مرحله، خاصيت ارتجاعي ريه‌‌ها باعث مي‌شود آن‌ها دوباره به حجم استراحت خود بازگردند و شيب فشار منفي موجود در هنگام دم را بازيابي كنند.

تنفس خارجي، تبادل گاز‌ها بين هواي پركننده كيسه‌هاي هوا و خون موجود در مويرگ‌هاي اطراف ديواره آن‌ها است. هواي واردشده از محيط بيرون به ريه‌‌ها داراي فشار جزئي اكسيژن بالاتر و فشار جزئي دي‌اكسيد كربن كمتر از خون موجود در مويرگ‌‌ها است.

اختلاف در فشار‌هاي جزئي باعث مي‌شود گاز‌ها در امتداد شيب فشار خود از بالا به پايين، ازطريق بافت پوششي سنگفرشي ساده كيسه‌هاي هوايي منتقل شوند. نتيجه خالص تنفس خارجي حركت اكسيژن از هوا به داخل خون و حركت دي‌اكسيد كربن از خون به هوا است. در اين حالت خون مي‌تواند اكسيژن را به بافت‌هاي بدن منتقل كند، از سويي ديگر در طي بازدم دي‌اكسيد كربن در جو آزاد مي‌شود.

تنفس داخلي تبادل گاز‌ها بين خون موجود در مويرگ‌ها و بافت‌هاي بدن است. خون مويرگي داراي فشار جزئي اكسيژن بيشتر و فشار جزئي دي‌اكسيد كربن كمتر از بافت‌هايي است كه از آن‌ها عبور مي‌كند.

اختلاف در فشار‌هاي جزئي منجر به انتشار گاز‌ها در امتداد شيب فشار آن‌ها از فشار بالا به پايين ازطريق بافت پوششي مويرگ‌‌ها مي‌شود. نتيجه خالص تنفس داخلي، انتشار اكسيژن در بافت‌‌ها و انتشار دي‌اكسيد كربن در خون است.

دو گاز اصلي تنفسي، اكسيژن و دي‌اكسيد كربن، ازطريق خون در سراسر بدن گردش مي‌كنند. پلاسماي خون توانايي انتقال مقداري اكسيژن محلول و دي‌اكسيد كربن دارد؛ اما بيشتر گاز‌هاي منتقل‌شده در خون براي جابه‌جايي به مولكول‌‌هاي انتقالي متصل مي‌شوند.

هموگلوبين يك مولكول مهم حمل‌و‌نقل گازها به شمار مي‌آيد كه در گلبول‌‌هاي قرمز خون يافت مي‌شود و تقريباً ۹۹٪ اكسيژن موجود در خون را حمل مي‌كند. هموگلوبين همچنين مي‌تواند مقدار كمي دي‌اكسيد كربن را از بافت‌‌ها به ريه‌‌ها منتقل كند.

اسيد كربنيك سپس به يون هيدروژن و يون بي‌كربنات تفكيك مي‌شود. هنگا‌مي‌‌ كه فشار نسبي دي‌اكسيد كربن در ريه‌‌ها كم باشد، واكنش‌‌ها معكوس و دي‌اكسيد كربن در ريه‌‌ها آزاد مي‌شود تا ازطريق بازدم خارج شود.

ما هيچ‌گاه براي نفس كشيدن به آن فكر نمي‌كنيم؛ زيرا مكانيسم تنفس توسط سيستم عصبي خودمختار يا سيستم عصبي غير ارادي كنترل مي‌شود كه شامل سيستم سمپاتيك و پاراسمپاتيك است.

سيستم پاراسمپاتيك سرعت تنفس ما را كند مي‌كند و باعث تنگ شدن نايژه‌ها و بزرگ شدن رگ‌هاي خوني ريوي ‌مي‌شود و برخلاف آن، سيستم سمپاتيك ميزان تنفس ما را افزايش ‌مي‌دهد. اين باعث ‌مي‌شود نايژه‌ها و ساير مجاري تنفسي منبسط و رگ‌هاي خوني ريوي باريك شوند.

نفس كشيدن ما براساس ميزان فعاليت بدن و وضعيت هواي اطراف آن تغيير ‌مي‌كند. به‌عنوان مثال، هنگام انجام فعاليت بدني، بدن به تنفس بيشتري نياز دارد. بدن براي تشخيص نياز خود به تنفس، حسگرهايي دارد كه پيام‌هايي به مراكز تنفسي مغز ارسال ‌مي‌كنند.

حسگرهاي موجود در مجاري هوايي، محرك‌هاي ريه را تشخيص ‌مي‌دهند. حسگرها ‌مي‌توانند عطسه يا سرفه را تحريك كنند.

در افرادي كه آسم دارند، ممكن است حسگرها باعث انقباض عضلات اطراف مجاري تنفسي ريه‌ها شوند. اين امر مجاري تنفسي را كوچك‌تر ‌مي‌كند. حسگرهاي موجود در مغز و نزديك رگ‌هاي خوني، ميزان دي‌اكسيد كربن و اكسيژن را در خون ما تشخيص ‌مي‌دهند. حسگرها در مفاصل و عضلات حركت دست‌ها يا پاها را شناسايي و براساس آن‌، ميزان تنفس را تنظيم مي‌كنند.

وقتي صحبت از سيستم تنفسي مي‌شود، به‌طور كلي اكثر افراد به ريه‌‌‌ها و نفس كشيدن فكر مي‌كنند؛ اما تنفس تنها يكي از فعاليت‌‌‌هاي دستگاه تنفسي به شمار مي‌آيد. سلول‌‌‌هاي بدن براي تأمين فرايند‌‌هاي متابوليكي لازم براي حفظ زندگي، به اكسيژن‌رساني مستمر نياز دارند.

سيستم تنفسي براي تأمين اين اكسيژن و دفع مواد زائد متابوليسم با سيستم گردش خون همكاري و همچنين به تنظيم pH خون كمك مي‌كند. در ادامه به مطالعه انواع عملكردهاي سيستم تنفسي مي‌پردازيم.

عملكرد اصلي سيستم تنفسي تبادل گاز است. سلول‌‌هاي بدن ما از اكسيژن استفاده مي‌كنند و دي‌اكسيد كربن را به‌عنوان محصول جانبي توليد مي‌كنند. بدن ما نه‌تنها به راهي براي ورود اكسيژن بيشتر به سلول‌‌ها، بلكه به راهي براي حذف دي‌اكسيد كربن نياز دارد؛ سيستم تنفسي اين قابليت را فراهم مي‌كند.

ريه‌‌ها اكسيژن را به خون منتقل مي‌كنند كه اين اكسيژن به بافت‌‌ها انتقال مي‌يابد و بافت‌ها دي‌اكسيد كربن خود وارد خون مي‌كنند كه توسط ريه‌ها و طي بازدم از بدن خارج مي‌شود.

در انسان و ساير پستانداران، سيستم تنفسي مسئول ايجاد صدا‌‌هايي مانند صداي مورد استفاده براي گفتار است.

ساختار‌هاي دستگاه تنفسي فوقاني، به‌ويژه حنجره، در توليد صدا نقش دارند و مي‌توانند حجم صدا، زير و بم و وضوح آن را تعديل كنند. ايجاد صدا را آواسازي مي‌نامند.

بيني نقش مهمي ‌‌در تنفس دارد؛ اما اعصاب بويايي و ساختار‌هاي مرتبط با آن‌ها نيز در حس بويايي نقش دارند. حس بويايي در ساير جانداران نيز اهميت دارد؛ به‌خصوص در فعاليت‌هايي مثل شكار طعمه، مسيريابي و جفت‌گيري.

سلول‌هاي دستگاه تنفسي بدن را از حمله عوامل بيماري‌زا، ازطريق مجاري بيني محافظت مي‌كنند. آن‌ها نقش مهمي ‌در سيستم ايمني بدن دارند؛ زيرا دستگاه تنفسي يكي از سيستم‌‌هاي بدن با تعامل فشرده و مكرر با محيط بيرون است (مانند دستگاه گوارش).

سلول‌هاي بافت پوششي در مجاري تنفسي مي‌توانند آنتي بادي، دفنسين‌‌ها، آنزيم‌‌ها و پپتيد‌هاي مختلف و همچنين مولكول‌‌هاي كوچك اكسيداتيو ترشح كنند كه مانع از تكثير عوامل بيماري‌زا مي‌شوند.

سيستم تنفسي براي جلوگيري از ورود عفونت و مبارزه با عوامل بيماري‌زا به سيستم ايمني بدن كمك مي‌كند

برخي از اين سلول‌هاي بافت پوششي نيز براي به دام انداختن ذرات گرد و غبار بزرگ‌تر، مخاط ترشح مي‌كنند. سيستم تنفسي ميزبان يك بافت لنفاوي خاص است كه مي‌تواند لنفوسيت‌‌ها را به‌عنوان خط دفاعي اول توليد كند.

مكانيسم‌هاي سرفه و عطسه جهت از بين ‌بردن مقادير زيادي از باكتري‌‌ها يا ويروس‌‌هاي گرفتار در مخاط، از ديگر مكانيسم‌‌هاي مهم مورد استفاده براي مبارزه با عفونت‌‌ها به شمار مي‌آيد.

سلول‌هاي دستگاه تنفسي مي‌توانند در از بين ‌بردن لخته‌‌هاي رگ‌هاي خوني ريوي كمك كنند. آن‌ها همچنين مي‌توانند برخي از هورمون‌‌ها را فعال كنند يا برخي از مواد موجود در خون را از بين ببرند و برخي مواد را به خون اضافه ‌كنند. سلول‌هاي دستگاه تنفسي مي‌توانند هواي ورودي را گرم و مرطوب كنند تا از سلول‌هاي ظريف مجاري تنفسي داخلي محافظت كنند.

سلول‌هاي بافت پوششي ريه سورفاكتانت توليد مي‌كنند كه روند دم و بازدم را آسان مي‌كند. در حقيقت، توليد كافي سورفاكتانت توسط سلول‌هاي ريه جنين يك پيش‌شرط مهم براي زنده ماندن نوزادان در زايمان‌ زودرس است.

سرعت تنفس براساس بسياري از فاكتور‌‌هاي سلامتي و فعاليت‌‌‌هاي بدن تغيير مي‌كند. سرعت تنفس طبيعي بزرگسالان و كودكان نيز متفاوت است. سرعت تنفس در دقيقه، تعداد دم و بازدمي است كه هر فرد در دقيقه انجام مي‌دهد و به‌ همراه فشار خون، نبض و دماي بدن، يكي از اصلي‌ترين علائم حياتي به شمار مي‌آيد.

وقتي فرد نفس مي‌كشد، اكسيژن وارد ريه مي‌شود و به اندام‌‌‌ها مي‌رود. هنگام بازدم، ‌دي‌اكسيد كربن از بدن خارج مي‌شود.

سرعت تنفس طبيعي مي‌تواند در افراد كمي با يكديگر متفاوت باشد. با اين سرعت تنفس، ‌دي‌اكسيد كربن با همان سرعتي كه در سلول‌‌‌هاي بدن توليد مي‌شود، از ريه‌ها بيرون مي‌رود. سرعت تنفس زير ۱۲ يا بالاتر از ۲۰ مي‌تواند به‌ معناي اختلال در روند طبيعي تنفس باشد.

سرعت تنفس طبيعي كودكان در هر دقيقه به شرح زير است:

• نوزاد تا ۱ سال: ۳۰ تا ۶۰ تنفس در دقيقه
• ۱ تا ۳ سال: ۲۴ تا ۴۰ تنفس در دقيقه
• ۳ تا ۶ سال: ۲۲ تا ۳۴ تنفس در دقيقه
• ۶ تا ۱۲ سال: ۱۸ تا ۳۰ تنفس در دقيقه
• ۱۲ تا ۱۸ سال: ۱۲ تا ۱۶ تنفس در دقيقه

براي تعيين طبيعي بودن سرعت تنفس در فرد، اندازه‌گيري آن بايد در حالت استراحت انجام شود. بايد اين نكته را در انديشه متخصصين گرفت كه ورزش يا حتي راه رفتن در اتاق مي‌تواند بر سرعت تنفس فرد تأثير بگذارد. براي اندازه‌گيري دقيق نرخ تنفس، بالا و پايين رفتن قفسه سينه فرد را مشاهده كنيد.

يك نفس كامل شامل يك دم و بازدم است، هنگا‌مي ‌‌كه قفسه سينه بالا مي‌رود و پس از آن طي يك بازدم قفسه سينه پايين مي‌آيد، بايد به‌عنوان يك تنفس در انديشه متخصصين گرفته شود. براي اندازه‌گيري سرعت تنفس، تعداد نفس‌ها را براي يك دقيقه كامل يا ۳۰ ثانيه (آن عدد را در دو ضرب كنيد) بشماريد.

منطقه‌اي در پايه مغز تنفس را كنترل مي‌كند. مغز پيام‌هايي به عضلات تنفسي مي‌فرستد. تنفس بيشتر به‌صورت خودكار اتفاق مي‌افتد، اين بدان معنا است كه فرد مجبور نيست در مورد آن فكر كند. گاهي اوقات، بدن بايد سرعت تنفس را تنظيم كند.

گيرنده‌هاي مغز، اكسيژن كم يا ‌دي‌اكسيد كربن زياد را تشخيص مي‌دهد و براساس آن، پيام‌هايي به بدن ارسال مي‌كنند كه مي‌تواند سرعت تنفس را تغيير دهد. تنفس غير طبيعي مي‌تواند نشان‌دهنده شرايط و بيماري‌هاي مختلفي در بدن باشد. در برخي موارد، تنفس زياد به دليل فعاليتي مانند ورزش كردن است.

عوامل مختلفي، از جمله آسيب‌‌ديدگي، ورزش، تغيير احساسات، خلق و خوي و همچنين طيف وسيعي از اشكالات پزشكي بر سرعت تنفس فرد تأثير مي‌گذارند. در بيماري همه‌گير كرونا كه امروزه جهان با آن درگير است، افزايش تعداد تنفس يكي از نشانه‌هاي حاد شدن علائم بيماري به شمار مي‌آيد.

عواملي كه باعث افزايش تعداد تنفس در دقيقه مي‌شوند، عبارت‌اند از:

• اضطراب: افراد ممكن است هنگام ترس يا اضطراب سريع‌تر نفس بكشند. تنفس سريع يا تهويه ريوي بيش از حد، علامت شايع حملات پنيك يا اضطرابي است. تنفس سريع معمولاً با از بين رفتن اضطراب از بين مي‌رود.
• تب: با افزايش دماي بدن يا تب، سرعت تنفس مي‌تواند افزايش يابد. در اين شرايط افزايش تنفس راهي است كه بدن سعي در خلاص شدن از شر گرماي بيش‌ازحد دارد.
• بيماري‌هاي تنفسي: بيماري‌هاي مختلف ريوي مانند آسم، ذات الريه و بيماري مزمن انسداد ريوي (COPD) تنفس را دشوار مي‌كنند كه مي‌تواند منجر به افزايش سرعت تنفس شود.
• اشكالات قلبي: اگر قلب به‌درستي خون را در بدن پمپاژ نكند و اكسيژن را به اندام‌ها مختلف نرساند، بدن ممكن است با تنفس سريع‌تر به اين اشكال واكنش نشان دهد.
• كمبود آب بدن: وقتي بدن سعي مي‌كند انرژي را به سلول‌ها برساند، كمبود آب بدن مي‌تواند سرعت تنفس را افزايش دهد.

از جمله عواملي كه ‌مي‌توانند باعث كاهش تعداد تنفس شوند، مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

• مصرف بيش از حد برخي از دارو‌ها: مصرف بيش از حد برخي از داروها مانند داروهاي مخدر ‌مي‌تواند فشار تنفسي مغز را كاهش دهد و منجر به كاهش تعداد تنفس شود.مقاله‌ي مرتبط:آپنه خواب؛ اختلالي كه افراد را از خواب آسوده بازمي‌دارد
• آپنه انسدادي خواب: آپنه خواب يا وقفه تنفسي شامل انسداد مجاري تنفسي است كه اغلب به دليل انبساط بافت‌هاي نرم گلو انجام ‌مي‌شود. اين انسداد باعث وقفه‌هاي كوتاه در تنفس ‌ي‌شودو ممكن است سرعت كلي تنفس را كاهش دهد.
• آسيب به سر: آسيب‌هاي سر ‌مي‌توانند در ناحيه‌اي از مغز كه در تنفس نقش دارد، تأثير بگذارند كه ممكن است باعث كاهش تعداد تنفس شود.

بيماري‌هاي سيستم تنفسي ممكن است در مرحله اوليه علائم حادي نداشته باشند؛ اما لازم است بدانيد در صورت مشاهده چه علائمي بايد به پزشك مراجعه كنيد. در اينجا به برخي از علائم شايع بيماري‌هاي تنفسي اشاره مي‌كنيم كه هر يك از آن‌ها ممكن است نشانه‌اي از ابتلا به يك بيماري تنفسي باشد:

• سختي در تنفس: اگر در حين ورزش معمول دچار احساس تنگي نفس مي‌شويد و به نفس‎‌نفس مي‌افتيد، بايد براي ارزيابي عملكرد ريه خود به پزشك مراجعه كنيد.
• سرفه مزمن: اگر به مدت يك ماه يا بيشتر دچار سرفه هستيد، ممكن است نشانه‌اي از نوعي بيماري تنفسي باشد كه بايد با آزمايش‌هاي تخصصي مورد مطالعه قرار گيرد.
• نفس كشيدن با سروصداي زياد: اگر در هنگام تنفس، ريه‌هاي شما صداي غير عادي توليد مي‌كند، ممكن است در بخشي از سيستم تنفسي خود دچار انسداد باشيد كه اين علامت مهمي براي شروع بسياري از بيماري‌هاي تنفسي است.
• درد مزمن قفسه سينه: اگر در قفسه سينه خود دچار درد ناگهاني و شديد شويد، بايد فورا به پزشك مراجعه كنيد؛ اما گاهي ممكن است اين درد خفيف و طولاني باشد و بيش از يك ماه طول بكشد و در هنگام سرفه يا نفس عميق درد آن تشديد شود. اين اتفاق ممكن است يكي از علائم خطرناك براي بيماري‌هاي ريوي به شمار آيد.
• مخاط مزمن يا وجود خلط در ريه‌ها: اگر براي طولاني‌مدت احساس وجود خلط در ريه‌ها همراه‌ با سرفه داريد، اين اتفاق مي‌تواند يكي از نشانه‌هاي عفونت دستگاه تنفسي محسوب شود و نياز به مطالعه پزشكي دارد.
• وجود خون در سرفه: اگر در هنگام سرفه خون مشاهده مي‌كنيد، اين علامت يكي از نشانه‌هاي بيماري‌هاي خطرناك ريوي است كه بايد فورا به پزشك مراجعه شود.

آسيب، عفونت يا التهاب در ريه‌ها يا مجاري هوايي يا هر دو، مي‌تواند منجر به بروز انواع بيماري‌هاي سيستم تنفسي شوند. در اينجا به معرفي و مطالعه مختصري از انواع بيماري‌هاي ريه و سيستم تنفسي مي‌پردازيم:

• آسم (Asthma): در اين بيماري مجاري تنفسي باريك مي‌شود و مخاط زياد اين مجاري را مسدود و ملتهب مي‌كند.
• برونشيت (Bronchitis): اين بيماري در اثر التهاب در نايژه‌هاي ريه اتفاق مي‌افتد. عامل برونشيت اغلب عفونت‌هاي ويروسي، باكتريايي و قارچي است و در برخي موارد، استنشاق گازهاي شيميايي و دود سيگار نيز عامل اين بيماري به شمار مي‌آيد.
• آمفيزم (Emphysema): در اين شرايط بافت پارانشيم ريوي و حالت ارتجاعي كيسه‌هاي هوايي ريه‌ها از بين مي‌رود و به‌تدريج كيسه‌هاي هوايي تخريب مي‌شوند و فرد دچار تنگي نفس مي‌شود. ادامه اين بيماري در صورت عدم درمان، شرايط وخيمي براي بيمار به وجود مي‌آورد.
• برونشكتازي (Bronchiectasis): در اين بيماري التهاب و عفونت باعث ضخيم شدن ديواره مجاري تنفسي و تجمع ترشحات ريوي در آن‌ها مي‌شود.
• بيماري انسدادي مزمن ريوي (Chronic obstructive pulmonary disease): اين وضعيت نوعي بيماري ريوي است كه در آن مجاري هوايي مسدود مي‌شود و به كيسه‌هاي هوايي ريه‌ها آسيب مي‌رسد. بيماران مبتلا به انسداد ريوي مزمن ممكن است دچار برونشيت و آمفيزم شوند.مقاله‌هاي مرتبط:بيماري آسم: علائم، علل، تشخيص و درمانسرطان: علائم، تشخيص و درمانبيماري صرع: علت‌ها، علايم و درمانآلرژي: علائم، علل و درمانذات الريه ؛ علائم، دلايل ايجاد و روش‌هاي درمان
• ذات الريه (Pneumonia): ذات‌الريه، پنوموني يا سينه پهلو شامل عفونت ريوي است كه موجب التهاب در كيسه‌هاي هوايي مي‌شود. عامل ايجاد اين بيماري ممكن است ويروس، باكتري يا برخي از بيماري‌هاي خودايمني و واكنش به برخي داروها باشد.
• سل (Tuberculosis): يك باكتري (مايكوباكتريوم توبركلوسيس) باعث اين بيماري عفوني خطرناك مي‌شود. بيماري سل معمولاً ريه‌‌ها را تحت تأثير قرار مي‌دهد؛ اما ممكن است كليه، ستون فقرات يا مغز را نيز درگير كند.
• سرطان ريه: در انواع سرطان‌ها اغلب سلول‌هاي طبيعي بدن تغيير مي‌يابند، به‌سرعت رشد مي‌كنند و به تومور تبديل مي‌شوند. زماني‌كه سلول‌هاي ريوي و سيستم تنفسي دچار اين تغيير مي‌شوند، سرطان ريه ايجاد مي‌شود. اين اتفاق اغلب به دليل استعمال دخانيات يا قرارگيري درمعرض ساير مواد شيميايي جهش‌زا رخ مي‌دهد.
• فيبروز سيستيك (Cystic Fibrosis): اين بيماري به دليل يك جهش در ژني روي كرومواخبار تخصصي ۷ انسان ايجاد مي‌شود. در اين بيماري توليد مخاط بيش از حد، راه‌هاي تنفسي را مسدود مي‌كنند و بيمار دچار اشكالات تنفسي مي‌شود.
• پلورال افيوژن (Pleural effusion): در اين وضعيت مايعات زيادي بين بافت‌هاي ريه‌‌ها و قفسه سينه بيمار جمع مي‌شود. به اين بيماري در اصطلاح «آب آوردن ريه» مي‌گويند. در اين شرايط حركت ريه‌ها در قفسه سينه مختل و تنفس طبيعي به‌سختي
• فيبروز ريوي (Pulmonary Fibrosis): در اين شرايط بافت ريه دچار فيبروز مي‌شود؛ به‌طوري‌كه بافت ريه و مجاري تنفسي ضخيم، سخت و زخم و عملكرد تنفسي دچار اشكال مي‌شود. اين بيماري از نوع پيشرونده و مزمن و در صورت عدم درمان، با مرگ بيمار همراه است.
• فيبروز ريوي ايديوپاتيك (Idiopathic Pulmonary Fibrosis): اين بيماري از شايع‌ترين فيبروزهاي ريوي است كه در آن بافت ريه‌ها دچار زخم مي‌شوند و نمي‌توانند به‌درستي فعاليت خود را انجام دهند.
• سندرم ديسترس تنفسي حاد (Acute Respiratory Distress Syndrome): در اين وضعيت مايعات درون رگ‌هاي خوني وارد كيسه‌هاي هوايي ريه‌ها مي‌شوند و به‌همين‌دليل، تنفس به‌سختي صورت مي‌گيرد و اكسيژن كمتري به بدن مي‌رسد. اين بيماران اغلب نياز به دستگاه تنفس مكانيكي يا ونتيلاتور پيدا مي‌كنند. مرگ و مير مبتلايان به سندرم ديسترس تنفسي حاد در حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد است.
• پنومونيت افزايش حساسيت: اين نوع از بيماري‌هاي دستگاه تنفسي در اثر استنشاق برخي از مواد حساسيت‌زا (آلرژن‌ها) ايجاد مي‌شود كه بافت ريه و كيسه‌هاي هوايي را دچار التهاب مي‌كند.
• آپنه يا وقفه تنفسي در خواب: مبتلايان به اين عارضه در خواب دچار توقف تنفسي مي‌شوند. در اين حالت كه به دليل مسدود شدن مجاري تنفسي اتفاق مي‌افتد، سطح اكسيژن خون كاهش مي‌يابد و ريتم ضربان قلب نامنظم مي‌شود.

قرار گرفتن درمعرض دود سيگار، آلاينده‌هاي هوا يا ساير مواد شيميايي مي‌تواند به مجاري تنفسي آسيب برساند و باعث ايجاد بيماري در مجاري هوايي شود يا بيماري‌هاي ريوي را تشديد كند.

پزشكان با انجام آزمايش مي‌توانند نحوه عملكرد سيستم تنفسي و ريه‌ها را مطالعه كنند و بيماري‌هاي احتمالي تنفسي را در فرد تشخيص دهند. در اين بخش با انواع تست‌هاي ريه و دستگاه تنفسي آشنا مي‌شويم:

• اسپيرومتري (Spirometry): جريان هوا در ريه‌ها را اندازه‌گيري مي‌كند و بر همين اساس اندازه ريه را تخمين مي‌زند. براي انجام اين آزمايش، بايد به‌صورت منظم و با حداكثر توان ريوي، ازطريق لوله‌اي كه به دستگاه اسپيرومتر متصل است، چندين بار نفس بكشيد.
• آزمايش‌هاي ‌ پلتيسموگرافي يا بادي باكس: يكي از دقيق‌ترين روش‌ها براي اندازه گيري حجم ريه و هواي ريه‌هاي شما است. روش كار در پلتيسموگرافي مشابه اسپيرومتري است؛ با اين تفاوت كه در اين آزمايش بيمار در يك اتاق كوچك با ديواره‌هاي شفاف قرار مي‌گيرد و درون يك وسيله مخصوص دم و بازدم انجام مي‌دهد. با اندازگيري تغييرات فشار هواي درون اين اتاقك حجم ريه فرد تعيين مي‌شود.
• ظرفيت انتشار ريه: ظرفيت انتشار ريه ارزيابي مي‌كند كه چگونه اكسيژن از هوايي كه تنفس مي‌كنيد به خون وارد مي‌شود. براي اين آزمايش، بدون نياز به تنفس شديد، براي چند دقيقه ازطريق يك لوله نفس مي‌كشيد. براي اندازه‌گيري سطح هموگلوبين خون ممكن است لازم باشد خون گرفته شود.
• پالس اكسي‌متري (Pulse Oximeter): اين آزمايش حجم اكسيژن موجود در خون را تخمين مي‌زند. براي اين آزمايش، يك پروب روي انگشت يا سطح پوست بدن مانند گوش شما قرار مي‌گيرد و سطح اكسيژن خون را نشان مي‌دهد.
• آزمايش گاز خون شرياني: اين آزمايش به‌طور مستقيم حجم گازها مانند اكسيژن و دي‌اكسيد كربن را در خون اندازه‌گيري مي‌كنند. آزمايش گاز خون شرياني معمولاً در بيمارستان انجام مي‌شود، اما ممكن است در مطب پزشك نيز صورت گيرد. براي اين آزمايش، خون از شريان يا سرخرگي گرفته مي‌شود كه معمولاً در مچ دست براي اندازه‌گيري نبض مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
• آزمايش نيتريك اكسيد بازدم: در اين آزمايش حجم اكسيد نيتريك موجود در هواي بازدم اندازه‌گيري مي‌شود. براي اين آزمايش، فرد بايد درون لوله‌ دستگاه نفس بكشد. آزمايش اكسيد نيتريك التهاب در ريه‌ها را تشخيص مي‌دهد.
• كشت نمونه مخاط ريه: اين آزمايش براي مطالعه هرگونه عفونت ويروسي يا باكتريايي در سيستم تنفسي براي تهيه نمونه مخاط ريوي، به وسيله سوآپ از دهان يا گلوي فرد نمونه‌برداري مي‌شود.
• راديوگرافي از قفسه سينه: در اين مطالعه تصاويري از ريه‌ها، مجاري تنفسي، قفسه سينه و قلب و عروق اين ناحيه تهيه مي‌شود كه توسط پزشك متخصص براي تعيين اندازه و محل قرارگيري قلب و ساختارهاي ريوي مورد مطالعه قرار مي‌گيرد.
• نمونه‌برداري يا بايوپسي از ريه: در اين تست با استفاده از سوزن بايوپسي يك تكه از بافت ريه برداشته مي‌شود و از انديشه متخصصين آسيب‌شناسي بافتي مورد مطالعه قرار مي‌گيرد.

بيماري‌هاي سيستم تنفسي براساس عامل ايجادكننده‌ آن‌ها مي‌توانند روش‌هاي درماني مختلفي داشته باشند؛ بااين‌حال اساسي‌ترين مرحله در هر برنامه درماني، ترك سيگار و عدم مصرف دخانيات است. در ادامه به مطالعه برخي از روش‌هاي درماني رايج در درمان بيماري‌هاي تنفسي مي‌پردازيم:

• دارودرماني: انواع داروها براي درمان و كنترل علائم بيماري‌هاي ريوي استفاده مي‌شوند كه از جمله آن‌ها مي‌توان به داروهاي گشادكننده برونش يا نايژه‌ها اشاره كرد. اين گروه از داروها معمولا به‌صورت استنشاقي استفاده مي‌شوند كه باعث منبسط شدن عضلات اطراف مجاري تنفسي مي‌شوند و به رفع تنگي نفس و سرفه كمك مي‌كنند.

استروئيدهاي استنشاقي و خوراكي، گروه ديگري از داروها براي درمان التهاب مجاري تنفسي هستند كه در بيماري‌هاي عفوني ريوي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. آنتي‌بيوتيك‌ها، داروهاي ضد ويروس و ضد قارچ از جمله داروهايي هستند كه براي درمان عفونت‌هاي تنفسي مانند برونشيت حاد، ذات‌الريه و آنفلوانزا به كار مي‌روند.

• اكسيژن درماني: بيماراني كه اكسيژن كافي در خون نداشته باشند با دريافت اكسيژن مورد درمان قرار مي‌گيرند.
• توانبخشي ريوي: در اين روش برنامه‌هاي يادگيري و تمرينات ورزشي و مشاوره تغذيه‌اي براي بيمار ارائه مي‌شود.
• سورفكتانت مصنوعي: اين درمان نوعي دارودرماني است كه اغلب در درمان نوزادان نارس مبتلا به سندرم زجر تنفسي استفاده مي‌شود.
• جراحي كاهش حجم ريه: در اين روش درماني، پزشك بخش‌هاي آسيب‌ديده از قسمت فوقاني ريه‌ها را برمي‌دارد و بدين‌ترتيب، فضاي اضافه در قفسه سينه براي گسترش بافت سالم ريه ايجاد مي‌شود و ديافراگم با كارايي بيشتري فعاليت مي‌كند.

برخي رفتارها و عوامل هستند كه مي‌توانند در حفظ سلامت ريه‌ها مؤثر باشند. در اينجا به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود:

• از قرارگيري درمعرض دود دخانيات و سيگار پرهيز كنيد: سيگار كشيدن يا مصرف هرگونه دخانيات مي‌تواند اثرات كوتاه‌مدت و بلندمدتي بر سلامت ريه‌ها و سيستم تنفسي داشته باشد. از جمله آن‌ها مي‌توان به سرفه، تنگي نفس، آسم و سرطان ريه اشاره كرد.
• وزن خود را كنترل كنيد: الگوي غذايي ناسالم و نداشتن فعاليت بدني مي‌تواند منجر به اضافه وزن و چاقي شود كه خود مي‌تواند منجر به ايجاد عارضه آپنه خواب شود. تحقيقات نشان داده است كه كاهش وزن، روند بهبود وقفه تنفسي را تسريع مي‌كند.مقاله‌هاي مرتبط:براي جبران سبك زندگي بي‌تحرك، مقدار كمي ورزش هم كافي استآلودگي هوا: دنياگيري خاموشي كه از هر ويروسي خطرناك‌تر استهرچه سريع‌تر وزن خود را كاهش دهيد!چگونه چاقي شما را درمعرض خطر كوويد ۱۹ قرار مي‌دهد؟
• تحرك بدني داشته باشيد: با تحرك بدني مي‌توانيد به تقويت قلب و ريه‌هاي خود كمك كنيد تا با كارايي بيشتري به فعاليت خود ادامه دهند. فعاليت بدني ممكن است خطر آسيب ريوي يا بيماري‌هاي تنفسي را كاهش دهد.
• از قرارگيري درمعرض هواي آلوده پرهيز كنيد: قبل خروج از منزل و انجام فعاليت‌هاي فيزيكي در محيط بيرون، در صورت امكان با مطالعه شاخص كيفيت هوا، قرار گرفتن درمعرض آلودگي هواي را محدود كنيد.
• هواي خانه خود را پاك نگهداريد: با اطمينان از تهويه و تميز كردن منظم مكان‌ زندگي و كار در محيط‌هاي داخلي، آلودگي هواي داخل خانه را كاهش دهيد تا از تجمع مواد حساسيت‌زا، گردوغبار و كپك جلوگيري كنيد. به همين منظور استفاده از محصولات پاك‌كننده‌اي كه گاز ايجاد مي‌كنند محدود كنيد؛ مانند محصولات تميزكننده قوي و مواد آئروسل.
• از ماسك و تجهيزات محافظتي استفاده كنيد: اگر در مكان‌هايي فعاليت مي‌كنيد كه درمعرض گردوغبار، سيليس، مواد آلرژي‌زا، بخارات شيميايي يا ساير آلودگي‌هاي هوا قرار دارد، از تجهيزات محافظتي استفاده كنيد.

تحقيقات علمي در زمينه سلامت سيستم تنفسي نشان داده است كه اصلاح سبك زندگي، از جمله پيروي از يك رژيم غذايي غني از مواد مغذي مي‌تواند به محافظت از ريه‌ها و حتي كاهش آسيب‌هاي ريوي و علائم بيماري‌هاي آن كمك كند. علاوه بر اين، مواد غذايي خاصي شناسايي شده‌اند كه بر عملكرد بهتر سيستم تنفسي تأثير مفيدي دارند. در اينجا بيست نمونه از اين مواد غذايي را معرفي مي‌كنيم:

• سيب
• انواع آجيل به‌ويژه گردو و فندق
• چغندر و برگ چغندر
• گوجه فرنگي
• انواع فلفل به‌خصوص فلفل قرمز
• كدو حلوايي
• زردچوبه
• چاي سبز
• بروكلي
• سبزي‌هاي سبزبرگ
• كلم قرمز
• قهوه
• غلات كامل مانند گندم و جو و برنج سبوس‌دار
• انواع توت
• هويج
• قارچ
• شكلات به‌خصوص شكلات تلخ
• سير
• ماهي مانند سالمون و ماهي كولي
• زيتون و روغن زيتونمقاله‌ي مرتبط:با ۱۲ رژيم غذايي پرطرفدار در جهان آشنا شويد

براي داشتن سيستم تنفسي سالم، در كنار حفظ يك رژيم غذايي مناسب، بايد از مصرف زياد برخي مواد غذايي پرهيز كنيد. از جمله مواد غذايي كه براي ريه‌ها مضر به شمار مي‌آيند، مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

• گوشت‌هاي فرآوري‌شده مانند سوسيس و كالباس
• نوشيدني‌هايي با قند بالا مانند انواع نوشابه‌
• مصرف نمك زياد